Kristien Hemmerechts - Margot en de engelen

Recensie door Roosje

Uitgeverij Atlas Contact

*een paar spoilers*

“They fuck you up, your mum and dad.

They may not mean it, but they do.

They fill you with the faults they had.

And add some extra just for you.” *

Vervreemding

Margot, de dochter van Sofie en Dave is verdwenen. De ouders weten niet waarheen. Dave vindt dat Margot recht heeft op haar eigen leven en kan daarom niet boos op haar zijn. Maar Sofie denkt er het hare van en vooral constateert ze dat Dave niet praat over zijn verdriet. Dave is uiterst gereserveerd en zo is zijn hele familie, die Brits-Iers is; alles in die familie gaat altijd goed, zogenaamd, maar ondertussen…

Iedereen verdwijnt maar, denkt Sofie, of gaat gewoon dood: mijn vader, Dave’s vader, Nick ook. Nick is Dave’s vriend en met hem had Sofie eerder een verhouding. En waar is Margot en waarom?

Sofie leerde Nick en Dave kennen toen zij in Engeland was, in Sheffield op een colloquium voor jonge kunstenaars. Sofie kon aardig tekenen. Ze wachtte op de veerboot terug naar België.

Nick heeft enorme zweetvoeten** en hij kan gewelddadig worden. (Die combi heeft blijkbaar een grote aantrekkingskracht. Sofie viel voor hem maar kon niet overweg met zijn agressie en zijn slaan en bijten. Tijdens de liefdesdaad: oké, maar daarbuiten? De bedachtzame en zachte Dave lijkt tweede keuze.)

Sofies ouders waren doodongerust en gingen hun dochter zoeken. Haar moeder was heel kwaad en haar vader probeerde de moeder een heel klein beetje tot bedaren te brengen.

Enfin, Sofie was geen lieverdje, ze volgde haar hart, was egoïstisch. En dat laatste blijft ze. Haar leven was een grote kluwen verwarring. Ook is het niet helemaal duidelijk het het zit met haar eerste zwangerschap. Is het kind van Nick of toch van Dave? Is Margot van Nick of van Dave? Sofie heeft haar innerlijke wereld niet erg op orde.

Dave is er misschien niet veel beter aan toe. In zijn familie is er een enorm ‘silent’ ongenoegen tussen zijn Nan, zijn oma, en zijn moeder. Hij is voor een groot deel opgevoed door zijn Nan.

In de familie van Dave lijkt het nog meer te rommelen van niet-communicatie dan in die van Sofie. Spullen lijken een diepere affectie op te roepen dan mensen. Nick, Dave en Dave’s moeder knappen alledrie oude meubels op. Daar leggen zij hun ziel en zaligheid in.

En zulke ouders, hoe voeden die hún kind dan weer op? Het huwelijk tussen Dave en Sofie houdt geen stand. Dat verbaast je als lezer niet, natuurlijk. Dat Margot een beetje tussen de wielen van de wagen geraakt, verbaast evenmin.

Margot reageert van haar kant door bijvoorbeeld slecht te eten, alleen maar ‘plattekaas’. Het is Dorien, de buurvrouw in haar moeders nieuwe huis, die haar leert eten. Maar Dorien wordt erg gepest door Margot. Dorien heeft zo haar eigen sores en haar onverwerkte gevoelens. Ook zet Margot de kont tegen de krib door op te trekken met de wellicht achterlijke geitenjongen, die slaapt in de boerderij vlak bij haar vaders huis. En seks heeft ze ook met hem. Praten doen ze niet.

Margot communiceert op haar beurt met haar ouders via de fax. Jeetje, wie gebruikt er nog fax, niemand toch? De fax is in dit boek (1997) prominent aanwezig, net als in de boeken van Nicolien Mizee in haar communicatie met Ger, die overigens nooit antwoordt, maar dat doen de geadresseerden van Margot ook nauwelijks.

Margot loopt weg en komt terecht bij een groep anarchistische en spirituele krakers en vandaar raakt ze nog verder van huis.

Wat te vinden van dit boek? Behoudens het eerste deel en hier en daar wat losse stukken vind ik het vooral een overvol boek, waarin mensen als kippen zonder kop rondhollen, of veel zwijgen en erg verongelijkt zijn. Dat is op zich helemaal niet erg, dat mag natuurlijk. Maar Hemmerechts haalt in dit boek te veel overhoop, doet zo haar best om aan te tonen - het door onze keel te duwen -  hoe vervreemd die mensen van elkaar zijn; hoe zij niet communiceren; hoe ouders en kinderen generatie na generatie hetzelfde leven leiden van ‘op slot zitten’ en hun verdriet niet kunnen delen. Hier geldt: zo moeder, zo dochter; zo Sofie, zo Margot.

Seks speelt een grote rol in dit boek. Als mensen niet met elkaar praten lijkt seks een uitweg te bieden om zich toch tot elkaar te verhouden; om met elkaar in contact te komen; om een verbinding te leggen. Hemmerechts heeft ‘iets’ met seks. Dat mag ik erg in haar.

Het eerste deel is het beste. De volgende vier zijn minder. In ieder hoofdstuk staat een personage centraal: Sofie; Margot; Margot; Dave; Margot. Dat is aardig, op deze wijze krijgt iedere protagonist de kans de situatie vanuit zijn of haar visie en ervaring te belichten maar toch voegt het in het geheel niet veel toe.

Het verhaal krijgt bizarre kanten, wat ook op zich helemaal niet erg is, maar je moet het als lezer wel geloven. De auteur moet het plaatsen in een vorm waar je als lezer in mee kunt gaan. Dat is hier niet. Het einde lijkt er al helemaal bij te bungelen.

Goed gedaan is de introductie van de verschillende personages. Dat gebeurt op een spannende manier. Je wordt af en toe op het verkeerde been gezet en dat is prima. Dat houdt je als lezer scherp. De shitload aan motieven: meubels, fax, Katharen, engelen (een wel erg vaag uitgewerkt motief), kledingstukken, eten, vindt geen vruchtbare bodem in het boek. Het heeft voornamelijk de functie om ons steeds maar weer met de neus in de shit te duwen: hé, weet je het nog: die mensen kunnen zich niet uiten tegenover elkaar, ze communiceren niet; ze prefereren spullen boven mensen. Jaja, denk ik, nu weet ik het wel.

De titel is misleidend: Margot en de engelen. Niet is Margot een echte hoofdfiguur, we raken nauwelijks van haar op de hoogte, niet wat haar nu werkelijk bezighoudt, noch zijn de ‘engelen’ prominent aanwezig. En wie zijn dat dan, die engelen en wat doen ze? Onuitgewerkt.

Een onaf boek is het eigenlijk, er is te weinig samenhang tussen de delen, tenzij je dat gebrek aan structurele samenhang opvat als een metafoor voor gebrek aan samenhang tussen de mensen in dit boek, met name die tussen ouders en kinderen, maar erg overtuigend is deze opvatting niet.

Jammer! Maar laat je niet afhouden van andere boeken van Hemmerechts; ze heeft een paar goede boeken geschreven; onder andere: Alles verandert; De vrouw die de honden te eten gaf. Maar heel misschien is Hemmerechts als essayist beter dan als fictie-auteur.

Gedicht van Philip Larkin.

** Wat is dat met zweetvoeten? In Anton Valens roman Chalet 152 komt ook een man voor met een fetisj voor mannenzweetvoeten in rubberlaarzen. Eigenlijk zijn het de rubberlaarzen die naar mannenzweetvoeten ruiken.

Auteur

Kristien Hemmerechts - Brussel, 27 augustus 1955 - (officieel wordt haar voornaam gespeld als Christien) is een Vlaams schrijfster. Ze studeerde Germaanse filologie aan de Universitaire Faculteiten Sint-Aloysius (de tegenwoordige Katholieke Universiteit Leuven campus Brussel) en aan de Katholieke Universiteit Leuven. In 1986 promoveerde zij op het proefschrift A Plausible Story and a Plausible Way of Telling It: A structuralist analysis of Jean Rhys's novels.

Zij debuteerde in 1986 als schrijfster van fictie met drie Engelstalige verhalen in de bundel First fictions, Introduction 9' bij de Engelse uitgeverij Faber and Faber. Haar Nederlandstalige debuut en eerste korte roman was Een zuil van zout uit 1987, bij uitgeverij Houtekiet, waarvoor zij de driejaarlijkse Prijs voor het proza, van de provincie Brabant ontving. In 1990 kreeg zij de Vlaamse driejaarlijkse Prijs van de Vlaamse gemeenschap voor verhalend proza. Vanuit Nederland volgden in 1993 een nominatie voor de AKO Literatuurprijs voor Kerst en andere liefdesverhalen, en de eerste Frans Kellendonk-prijs voor haar gehele oeuvre. In 1998 verscheen Taal zonder mij, een autobiografisch essay over Hemmerechts' in 1997 overleden echtgenoot, de Vlaamse dichter Herman de Coninck. In 2007 werd zij genomineerd voor de Anna Bijns Prijs voor De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze.

Hemmerechts schrijft romans, verhalen, reisverhalen en essays. Ook heeft zij een aantal scenario's voor korte films geschreven. Constante in haar fictiewerk is het thema van het menselijk onvermogen: door verlies en gebrekkige communicatie zijn haar personages vaak niet in staat greep op hun leven te krijgen en blijvende, bevredigende relaties aan te gaan. Ze blijven vaak met hun hoofd in het verleden hangen en worden geteisterd door gevoelens van vervreemding, eenzaamheid en schuld. Hoewel die vervreemding hier ook geldt, biedt seks vaak wel een vlucht uit die dagelijkse werkelijkheid (in De kinderen van Arthur wordt seks 'de pijnstiller van het leven' genoemd). Hemmerechts maakt in haar boeken vrij veel plaats voor de beleving van de (vrouwelijke) seksualiteit, waardoor zij er vroeger nog weleens van beschuldigd werd bewust te willen provoceren.

De vrouw die de honden eten gaf (2014), geïnspireerd door de zaak Dutroux, deed veel stof opwaaien, vooral in Vlaanderen, waar Hemmerechts verdacht werd van sensatiezucht. In Nederland was de ontvangst rustiger. De roman verscheen in het Frans bij Galaade en Livre de poche.

Naast fictie schrijft Hemmerechts non-fictie, onder andere Ann (2008), over een vrouw met chronische anorexia. In 2012 speelde het boek een belangrijke rol in de zaak rond Walter Vandereycken, de psychiater die door zijn eigen getuigenis in het programma Terzake in opspraak kwam. Het boek werd door Hemmerechts bewerkt voor het toneel, en gebracht samen met Marleen Merckx in een regie van Warre Borgmans.

Haar stijl en techniek kenmerken zich door een tamelijk afstandelijke registratie van gebeurtenissen en gedachtes; rechtstreeks ingrijpen in een verhaalgebeurtenis doet zij nauwelijks. Zij toont – zonder te moraliseren – personages en gebeurtenissen die vastlopen. Vaak vertrekken haar romans vanuit een eenvoudig en herkenbaar gegeven (een sterfgeval, een scheiding), waar vervolgens verschillende verhaallijnen en personages omheen opgezet worden die een complex netwerk opleveren.

Hemmerechts was jaren actief als recensente voor Vrij Nederland, De Morgen, De Standaard en De Volkskrant. Ze staat bekend als opiniemaker met deelname aan programma’s als Morgen Beter en Recht van Antwoord. Ze schrijft een tweewekelijkse blog voor de website van de VRT.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Kristien_Hemmerechts)

Titel: Margot en de engelen

Auteur: Kristien Hemmerechts

Pagina's: 238

ISBN: 9789045001920

Uitgeverij Atlas Contact

Verschenen: maart 2003