Dorothea Tanning – De kloof-een weekend

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Orlando
Schwob

Tussen droom en werkelijkheid

Kunstenares Dorothea Tanning schreef deze roman op 94 jarige leeftijd. Een groot deel van haar leven deelde ze met de Duitse kunstenaar Max Ernst met wie ze een huis aan de rand van de woestijn in Arizona bewoonde. Haar kunstenaarschap bestond uit het maken van surrealistische schilderijen, beeldhouwen en het schrijven van gedichten. Hans den Hartog Jager geeft in de inleiding een heldere uiteenzetting over de kunstenares, deels over haar werk als schilderes, waarbij vooral de stijl - waarmee ze zich onderscheidde van de mainstream - tot de verbeelding spreekt. Een aantal autobiografische elementen is terug te vinden in het boek, met zo’n inleiding kun je niet wachten met lezen!

De titel is duidelijk een verwijzing naar de canyon, het absolute hoogtepunt uit de roman. De ondertitel ‘een weekend’ geeft de tijdsspanne aan waarbinnen het verhaal zich afspeelt.

Voor het echte verhaal begint is het nodig de beknopte voorgeschiedenis te lezen van het meisje dat in de roman zo’n belangrijke rol zal spelen. Haar naam is Destina, een naam die teruggaat naar het jaar 1682 en doorgegeven zal worden van moeder op dochter. Vele Destina’s passeren de revue. Destina uit De kloof is een zevenjarig excentriek meisje.

Raoul Meridian is heer en meester over het immense landgoed Windcote dat hij bewoont met Destina en Nelly. Zijn verleden is schimmig en Destina is niet zijn echte dochter. Huishoudster Nelly wordt voor het gemak gouvernante genoemd, maar heeft daarnaast nog een functie. Allen hebben hun eigen agenda, zo heeft Raoul buitengewoon veel macht; wie eenmaal onder zijn invloed is komt niet makkelijk vrij. Het grote huis staat aan de rand van de woestijn. Vlak in de buurt is er een canyon die zeer tot de verbeelding spreekt van Destina, hier ontmoet ze ‘s nachts haar vriend, die geen menselijk wezen is en hiermee het verhaal een heerlijke, geheimzinnige spanning geeft. Net als in haar schilderijen weet de auteur het surrealistische bijzonder goed te verbeelden.

Het boek is een aaneenschakelingen van merkwaardige gebeurtenissen. Meridian lokt zijn met zorg geselecteerde vrouwen in zijn laboratorium alwaar hij zich uitleeft in zijn fantasieën. De ‘paringsdans’ bestaat uit het betoveren van het slachtoffer met woord en daad, hij kapselt haar in en isoleert haar zo van haar omgeving, net als een spin die zijn web spint. Het beïnvloeden gaat gepaard met bizarre rituelen, zo haalt hij de vrouw over haar haren af te laten knippen en met kleding is ook iets bijzonders gaande. Het verhaal trekt op meerdere manieren de aandacht. Allereerst de uitzonderlijke beschrijvingen van uiterlijke kenmerken waardoor schilderijbeelden opgeroepen worden. Wanneer je de schilderijen van Tanning bekijkt passen die wonderwel bij de beelden die ze schrijft.

"Ze stelde zichzelf geen zinloze vragen, zoals hoe Meridian in dit bed verzeild was geraakt, waar hij de meeste van zijn kleren had uitgetrokken, hoe hij erin was geslaagd om met zijn vlees verstrikt te raken in de bruine lappen die zich als een grillige wijnrank om zijn zwetende lichaam leken te slingeren. Ze zag dit alles als een schilderij dat slecht gemaakt was, dat nooit gemaakt had moeten worden, dat nooit gemaakt had kunnen worden, dat nooit gemaakt zou mogen worden"

Afwijkende kleding en de combinatie natuur en mens scheppen hallucinante beelden. Geschreven tekst leent zich wellicht eenvoudiger voor het weergeven van psychische vervreemding dan schilderijen, in elk geval is er in de roman veel ruimte voor die vervreemding. De auteur maakt gebruik van interne monologen om duidelijk te maken welke transformaties de personages doormaken. Niet alleen bij zichzelf, maar ook in hun relatie tot anderen. Zo is Meridian compleet vertwijfeld wanneer hij de controle kwijtgeraakt is over zijn prooi:

"Hij schoof de deur open en begaf zich naar binnen,alleen om opnieuw geconfronteerd te worden met de lachwekkendheid van zijn meubilair, de gezellige divans waar niemand op zat, de lampen die niets verlichtten. Er was niets wellustigst aan zijn huidige lijden, een emanatie van de verfijning die aan expert in deze zaken zou kunnen worden omschreven als een aura."

Picturaal zijn de passages die zich afspelen in de nachtelijke woestijn nabij de canyon, de plaats waar mens en dier bijeen komen en de maan schuchtere pogingen doet het schouwspel bij te lichten, precies als in een theater wordt hier een tragedie opgevoerd die zich af lijkt te spelen in een tijdloos verleden. Adembenemend mooi geschreven!

"Toen Destina de canyon verliet via de westelijke bergpas en de geul overstak die het plateau van de steile rotsen scheidde, lag de eerste laag morgenrood over het landschap als een zwachtel die het duister opslorpte zoals uren tevoren de nacht de dag had uitgewist."

De oude dame, een barones die apart van Windcote woont, is niet constant aanwezig, maar laat op cruciale momenten van zich horen, zij is de lijn naar het verleden en laat zich niet opzijzetten.

Wie houdt van de innige band tussen beeldende kunst en literatuur en kan genieten van surrealistische beelden is er slechts één advies: ga dit boek lezen en blijf verwonderd achter na het lezen over lot, lotsbestemming, transformatie, wraak en macht!

De auteur

Kunstenares Dorothea Tanning (1910-2012) werd geboren in Illinois en verhuisde in de jaren veertig naar New York. Samen met Max Ernst woonde en werkte ze in Sedona, Arizona in een huis aan de rand van de woestijn. Ze schilderde, beeldhouwde en schreef, en haar werk is opgenomen in collecties van toonaangevende musea. Haar enige roman, De kloof, verscheen toen zij 94 was…

Titel- De kloof-een weekend

Titel oorspronkelijk: Chasm: A Weekend

Auteur: Dorothea Tanning

Uitgever: Uitgeverij Orlando

ISBN: 9789493081246

Vertaling: Annelies de Hertogh en Els de Roon Hertoge

Pag.: 176

Genre: fictie

Verschenen: deze editie 2019

Verschenen oorspronkelijk: 2004