Nino Haratischwili - De Kat en de Generaal

Recensie door Marjon Nooij

Uitgeverij Meridiaan

Een openstaande oorlogsschuld

Na het overweldigende succes van de fenomenale, vuistdikke kroniek 'Het achtste leven (voor Brilka)' - haar derde roman, maar het eerste werk van Haratischwili dat in een Nederlandse vertaling uitkwam - waren de verwachtingen van haar tweede vertaalde roman hooggespannen. Zullen de lezers ook dit verhaal in hun hart sluiten?

Het is 1995 en in de Tsjetsjeense Republiek Itsjkerië woedt de Eerste Tsjetsjeense oorlog die het Russische leger naar het dorp heeft getrokken waar de zeventienjarige Noera Gelajeva woont. Noera droomt van een beter leven, zonder oorlog en ziet zichzelf het liefst verhuizen naar rustiger oorden.

'In Grozny had je geen lucht om adem te halen, geen tijd om te dromen, geen slaap en geen gedachten. In Grozny woedde de oorlog, er waren schoten, explosies en pure overlevingsdrang, de wens om levend van a naar b te komen. De haat was overal voelbaar, de vluchtende mensen, de avondklok en de kou werkten op je zenuwen, de doden in de papperige sneeuw waren soms zo verminkt dat ze niet eens meer op doden leken, alsof deze oorlog een nieuwe categorie uitvond, een afwijkende variant van de mens.'

In Moskou duikt de zachtaardige Malysj het liefst met zijn neus in de boeken, ziet er geen brood in om het leger in te gaan, zoals zijn dode vader hem was voorgegaan, maar zijn moeder heeft een andere visie en doet erg haar best om hem op andere gedachten te brengen. Veelvuldig vertelt ze haar zoon over de heldendaden van zijn vader, die in Afghanistan zijn missie uitdroeg om de mensheid te redden. Wat ze hiermee bereikt is dat Malysj's beeld van zijn vader met elk verheerlijkend verhaal daalt, maar vaders spullen worden uit het stof gehaald en Malysj kan niet anders dan het te zien als een fait accompli. Met een zwaarmoedig hart vertrekt hij om dienst te doen.

Hier schetst de auteur een indringend beeld van een jonge man die in zijn leven noodgedwongen een heel ander pad zal moeten bewandelen dan hij voor zichzelf voor ogen had.

'Hij had niets van de plunjezak gezegd en ook zijn moeder had gezwegen, woorden zouden op dat moment zinloos zijn geweest. Natuurlijk wilde ze er een signaal mee afgeven. Hij voelde gewoon welke eisen en verwachtingen er op de bodem van die zak lagen en hem kilo’s zwaarder maakten.'

Zijn compagnie wordt gelegerd in de buurt van het dorp van Noera, waar ze even de tijd krijgen om tot rust te komen. Malysj en zijn kornuiten gaan op zoek naar ander etenswaar dan het eeuwige voer van het leger. Dan komen ze in contact met Noera. Met het stellige voornemen om flink te sparen voor een betere toekomst wil ze hen voor een flink geldbedrag regelmatig eieren en kippen leveren, maar ze heeft nóg een wens; ze vraagt de jongens om iets belangrijks voor haar uit de voorraadkamer te halen en de volgende keer mee te nemen.

Historische gebeurtenissen nemen een belangrijke plaats in, zowel in 'Het achtste leven (voor Brilka)' als in 'De Kat en de Generaal' en in beide boeken heeft de auteur een motief verwerkt. Deze keer gebruikt ze Rubik's kubus als een opvallend en terugkerend element. Het overkoepelende thema van dit boek is, buiten kijf, schuld en boete.

Het gelaagde verhaal kent meerdere plots - zowel qua personage, als qua tijd - en vier protagonisten. Hierdoor verspringt ook het perspectief en wisselt de auteur tussen het ik- en hij-perspectief. Ook deze keer spelen de oorlog en onverwerkte gebeurtenissen een grote rol. In een interview dat ik bijwoonde, vertelde Haratischwili over de research die ze heeft gedaan in het hedendaagse Tsjetsjenië, over de angst die overal voelbaar is; een geïsoleerd land dat officieel nog steeds een deel van Rusland is en een dictatoriaal bewind heeft. Nog altijd is de bevolking niet vrij om openlijk te praten en de beeltenis van Poetin hangt op elke straathoek in het opnieuw opgebouwde land dat qua uiterlijk nu het gevoel geeft of je je in Dubai bevindt.

De invloed die de oorlog en de daarmee verbonden geschiedenis heeft op het mens-zijn, wordt pijnlijk duidelijk en mondt uit in gruwelijkheden. Wanneer de soldaten door hun meerdere worden gesnapt tijdens een van de voedseltransacties, wordt Noera als represaille gevangen genomen en in het bijzijn van de vier jonge soldaten gemarteld, maar ze houdt zich ijzersterk wat alleen maar meer woede opwekt. Het gebeuren en vooral het ijzingwekkende einde zal Malysj zijn verdere leven niet meer van zijn netvlies kunnen wissen en doet hem verharden tot een meedogenloos man.

Het verhaal maakt een sprong naar het Berlijn van 2016. De Georgische actrice Sesili - die zichzelf Kat noemt - heeft daar een optreden en wordt aangesproken door een journalist, De Kraai, die haar vraagt voor een klusje als look-a-like. Na ampel beraad stemt ze in en komt ze in contact met De Generaal, een zeer welgestelde projectontwikkelaar die zich na de oorlog heeft kunnen verrijken door het lucratief opkopen van gedevalueerde aandelen en obligaties. Zijn grote verdriet is het verlies van zijn dochter Ada, zijn oogappel en grootste geluk, die hij overal mee naartoe nam en zoveel heeft geleerd over kunst. Het drukkende gevoel dat haar vader niet oprecht is over zijn verleden, deed haar adoratie dalen en als ze uit een andere hoek iets over zijn verleden te horen krijgt, heeft hij bijna volledig bij haar afgedaan. Dit triggert De Generaal en grijpt hem bij zijn lurven terug in zijn verleden. Zijn niet aflatende schuldgevoel en het voor hem onverteerbare feit dat er nooit recht is gesproken, doen hem besluiten om het heft in eigen hand te nemen.

Door het gebruik maken van prachtige beeldspraak, als-vergelijkingen en wonderschoon beeldend proza weet Haratischwili je bijna willoos mee te slepen in haar verhaal en de levens van haar personages. Ze verweeft ook een aantal klassiek-Russische literaire werken in het verhaal, zoals Nabokov's 'Ada' en Michail Lermontov die met 'De held van onze tijd' ook het leven van een soldaat in de Kaukasus beschrijft. Sophocles' Antigone, waarin Kat haar rol speelt, geeft het verhaal ook een passend thema mee. Deze klassieke tragedie over de Griekse mythologie heeft als motto dat je verstandig moet zijn om geluk te vinden en de goden niet moet provoceren. 'Het centrale thema van het stuk: Het individuele geweten versus de staatswetten; de morele of goddelijke wetten versus de menselijke wetten.'

Haratischwili heeft ook deze keer weer bewezen een rasverteller te zijn en weet te raken, hard te raken. Een diepe buiging voor de auteur die het niet schuwt om ook de politieke omstandigheden in een dictatuur aan de kaak te stellen.

De vele personages die ze ten tonele voert maken het voor sommigen misschien een complex boek, maar allemachtig... wat is dit weer smullen.

'De klok in de andere kamer stond op vijf voor twaalf. Dadelijk zou hij het spel openen.'

Auteur

Nino Haratischwili (Tblisi 8 juni 1983) is een Georgische romanschrijver, toneelschrijver en theaterregisseur, woont en werkt in Hamburg, Duitsland en schrijft in het Duits. Ze heeft talloze onderscheidingen ontvangen, waaronder de Adelbert von Chamisso-prijs, de Kranichsteiner Literaturpreis en de Literaturpreis des Kulturkreises der deutschen Wirtschaft.
(Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Nino_Haratischwili)

Titel: De Kat en de Generaal

Oorspronkelijke titel: Die Katze und der General

Auteur: Nino Haratischwili

Vertaling: Elly Schippers en Jantsje Post

Pagina's: 680

ISBN: 9789025453329

Uitgeverij Meridiaan

Verschenen: september 2019