Marion Pauw-De experimenten

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Lebowski

Heen en weer geslingerd tussen dader en slachtoffer

Een boek heeft altijd een verhaal, maar nu is er een extra verhaal, dit boek was mijn blind date, georganiseerd door Hebban in het kader van de ‘Week van de Leesclub’. De steekwoorden: Auschwitz, Blok, Herinneringen, WO, Familie en Generatie trokken me over de streep om de date aan te durven. Bij het uitpakken van het pakket bleek er het boek ‘De experimenten’ van Marion Pauw in te zitten. De aantrekkelijke cover en de flaptekst overtuigden ruim voldoende om het verhaal verwachtingsvol te gaan lezen.

Onlangs las ik twee andere boeken over strafkampen, ‘Aantekeningen uit het dodenhuis’ van Fjodor Dostojevski en ‘Is dit een mens’ van Primo Levi. Beide boeken maakten diepe indruk. Deze twee waren van mannelijke auteurs en autobiografisch en daarom is het perspectief van het boek van Marion Pauw zo interessant omdat het hierin gaat om vrouwen, het is ook een echt vrouwenboek. Het verhaal is wel gebaseerd op feiten, maar het is een roman, het is goed om je daar tijdens het lezen rekenschap van te geven. De auteur is natuurlijk een vrouw, net als de hoofdpersonages Alma en Charlie. Het belangrijkste thema is de verhouding tussen stiefmoeder en stiefdochter, wat is er met Alma gebeurd waardoor ze haar stiefdochter Charlène – zij zal haar naam later veranderen in Charlie – tegen zich in het harnas jaagt.

Er zijn meerdere verhaallijnen en ze worden grofweg gesplitst in twee delen. Het verhaal over het heden, waarin Alma in haar laatste levensdagen haar verhaal kwijt wil aan Charlie - de gebeurtenissen die Alma zijn overkomen in Blok 10 in Auschwitz - en de jeugd van Charlie na de dood van haar moeder.

Dat Charlie na de 50 jaar dat ze haar stiefmoeder niet gezien heeft ineens de verzorging van Alma op haar bordje krijgt is niet helemaal toevallig. Charlie’s dochter Sofie doet iets therapeutisch waardoor mensen weer hun ‘authentieke zelf’ worden, wat ligt er dan meer voor de hand dat je je moeder in contact brengt met de zieke Alma? Want zo is het bekokstoofd, Sofie had wel contact met Alma en zodoende werd zij bemiddelaar.

Deze toevalligheid vond ik iets te voorspelbaar leidde me af waar het werkelijk om ging. De lichamelijke verzorging waartoe Charlie gedwongen werd maakte de walging en de haat voor Alma zowel zichtbaar als voelbaar.

‘Ik rol snel van haar af. ‘Waarom ben je uit bed gegaan? Je weet toch dat dat niet gaat?’

‘Ik wilde je niet storen,’ zegt ze met het zielige stemmetje dat ik herken van vroeger.

‘Je hébt me al gestoord. Je hebt me al gestoord door me hier te laten komen. Dus ga nou niet opeens doen alsof je het allemaal zelf wel kan.’ Ik krabbel overeind en kijk op haar neer. Zo weerloos als ze is. Iets in mij wil haar schoppen, maar tegelijkertijd schrik ik van die gedachte.’ (2019-62)

Vreemd genoeg voelde ik met haar mee, met Charlie. In de flaptekst wordt de vraag gesteld of 50 jaar te overbruggen zijn, in het boek wordt daarover iets duidelijk, niet dat het expliciet uitgesproken wordt.

Wanneer Alma met Charlènes vader trouwt komt het leven van het jonge meisje nog meer op z’n kop te staan, door de dood van haar moeder kreeg ze al een klap, maar met de komst van Alma wordt alles anders. Alles wat Alma heeft meegemaakt in Auschwitz wordt als ongewenst geprojecteerd op Charlène. Daar zijn mooie voorbeelden van te geven, de heftigste daarvan kan het bezoek aan de huisarts genoemd worden, hoe is het in vredesnaam mogelijk? Mij schoot meteen het gezegde, een leefregel, te binnen ‘wat gij niet wil dat u geschiedt doe dat ook een ander niet’.

Auschwitz Mengele Block

Ook heel gruwelijk om te lezen zijn de herinneringen van Alma, ze gaan je door merg en been en het is duidelijk dat niemand ongeschonden uit de strijd kan komen, als overlever heb je te dealen met je herinneringen. De titel van deze bespreking/recensie is niet voor niets ‘Heen en weer geslingerd tussen dader en slachtoffer’. Als lezer identificeer je je graag met een personage en ik heb er het hele boek mee geworsteld. Want wanneer je je met de ene identificeert, wat is dan de rol van de andere?

Het boek is absoluut niet inktzwart, de gruwelijkheden worden ruim gecompenseerd door humor, zelfs al zit ook hieraan een zwart randje:

‘‘Toch nog een kind gekregen,’ zegt tante Esther. Haar tanden zijn lichtgevend wit en kaarsrecht. Ik kan niet stoppen met ernaar te kijken. ‘Had ik dat geluk maar.’

‘Jouw geluk komt nog wel,’ zegt Alma. ‘Dat weet ik zeker.’

Tante Esther kijkt alsof ze ieder moment kan gaan huilen en ik hoop maar dat ze gauw weggaat. Op een bruiloft hoor je te lachen. Zelfs al heb je een kunstgebit.’ (2019-24)

Tijdens een gesprekje met dochter Sofie is er ironie te bespeuren bij Charlie:

‘‘Ik weet wel dat je het niet expres deed.’ Ze klinkt nog steeds geëmotioneerd. Ze gelooft dat emoties er mogen zijn.’ (2019-29)

Dit boek leest op zich niet als een loodzware roman, ondanks de gruwelijkheden, het komt door de afwisseling en de luchtige toon. Aan de ene kant gepast, aan de andere kant soms een beetje storend,

maar dat is persoonlijk. Ik snap ook heel goed dat de auteur de super de luxe villa en de vermogende vader van Charlène (over de vader komen we bijna niets te weten, hij trekt partij voor Alma) gebruikt om het contrast tussen het kamp en het leven nu groter te maken. Er is veel te zeggen over dit boek en de blind date discussie moet nog beginnen, maar dit is mijn mening, zonder invloeden van buitenaf. 

Foto door: Jan Willem Kaldenbach

De auteur

Marion Pauw (1973) werd geboren op het eiland Tasmanië en emigreerde op haar zesde naar Nederland. Ze werkte onder meer als freelance journaliste en copywriter. In 2005 debuteerde ze met haar thriller Villa Serena. Haar definitieve doorbraak bereikte zij met haar boek Daglicht. Met dit boek won zij de Gouden Strop in 2009. Er werden bijna 200.000 exemplaren verkocht en het boek is uitgebracht in elf landen, waaronder USA, Duitsland, China en Italië. In 2013 verscheen de verfilming van Daglicht in de bioscoop met in de hoofdrollen Angela Schijf, Fedja van Huet en Monique van der Ven. De Amerikaanse filmrechten van Daglicht werden in 2017 verkocht aan het productiebedrijf Dutch Tilt.

Na haar zevende boek We moeten je iets vertellen in 2015 kondigde Pauw aan te stoppen met schrijven. In 2017 schreef zij echter samen met Susan SmitHotel Hartzeer, een zelfhulpboek voor mensen met liefdesverdriet. In 2018 verschijnt haar nieuwe roman De Experimenten. Naast schrijver, is Pauw scenarist van televisieseries en freelance journalist.

Pauw woont in Amsterdam met haar echtgenoot Chris en hond Roy. Zij heeft twee volwassen kinderen. Haar hobby’s zijn lezen, reizen en koken. https://www.marionpauw.nl/biografie/

Titel: De experimenten

Auteur: Marion Pauw

Uitgever: Lebowski

ISBN: 9789048843619

Pag.: 254

Genre: fictie

Verschenen: 2019