László Krasznahorkai-Satanstango

Recensie door Tea van Lierop

Wereldbibliotheek

Zinloosheid, absurdisme en wanhoop in schitterend proza

De titel van dit boek was de reden dat ik dit boek graag wilde lezen, de verdubbeling van de verleiding lokte me aan, vooral na het lezen van de flaptekst. Hoe is het te leven in een desolate, dystopische omgeving, waar klampt men zich aan vast en hoe gedragen de achterblijvers zich ten opzichte van elkaar? De Hongaarse auteur benoemt geen geografische plek, maar algemeen wordt aangenomen dat het gaat over een plaats in Hongarije waar met de opheffing van het landbouwbedrijf de welvaart in de ‘kolonie’ ten onderging, velen wegtrokken en armoede zijn intrede deed. Het verhaal speelt zich af in de deels verlaten kolonie waar verval, leegte en vervlogen hoop het verhaal beheersen.

‘Bedroefd keek hij naar de onheilspellende lucht, de verschroeide overblijfselen van de door sprinkhanen geplaagde zomer, en zag plotseling dezelfde acaciatak voor zich waar de lente, de zomer, de herfst en de winter aan voorbijtrokken, alsof hij besefte dat binnen de onbeweeglijke bol van de eeuwigheid clowneske capriolen werden uitgehaald door de totaliteit van de tijd, die met duivelse bedrieglijkheid een rechte lijn trok over de hobbels van de chaos en door het scheppen van de hoogte de waanzin tot een noodzakelijkheid vervalste... en hij zag zichzelf, aan het houten kruis van wieg en kist geslagen, een laatste pijnlijke stuiptrekking maken, waarna hij ten slotte door een droog knetterend vonnis […]' (2015-11)

De paar overgeblevenen vormen geen hechte gemeenschap, integendeel. Het lijkt erop alsof iedereen uit is op zijn eigen gewin en wanneer je buiten de boot valt door een tekortkoming ben je een makkelijk doelwit voor uitbuiters. Dit overkwam het zwakbegaafde meisje Estike. De auteur laat ons meekijken in het hoofd van Estike, dat is een even huiveringwekkende als meeslepende ervaring. Haar broer weet haar uiterst geraffineerd te manipuleren en we volgen nauwgezet haar lijdensweg…. de lijdensweg is een van de vele Bijbelse metaforen, het boek staat er vol mee. 

De titel verwijst ernaar en de naam van een van de hoofdpersonages, Irimiás, komt van Jeremia de profeet. Er is ook sprake van eindeloze regen, die doet denken aan de zondvloed en wanneer ‘verlosser’ Irimiás de bewoners een uitweg biedt volgt er een Exodus. De roep naar de kerk door klokgelui is een van de mysteriën - van de enige kerk in de omgeving is de klokkentoren ingestort, maar toch is er een zacht gebeier te horen. Dit gebeurt in het begin en aan het einde van de roman, zonder in details te treden is dit onderdeel van de structuur van het boek. Het verrassende einde laat de lezer zitten met een schat aan beelden, die niet altijd even vrolijk stemmen, maar wel enorm bijdragen aan het begrijpen van mensen die moeten leven in een land zonder hoop. 

Jeremia op het plafond van de Sixtijnse kapel, Michelangelo

Het leven van de bewoners gaat natuurlijk gewoon door, maar wanneer er geen werk is en de armoede steeds voelbaarder wordt zijn er lichtpuntjes om het bestaan draaglijk te maken.

Mooi zijn de taferelen die beschreven worden in de kroeg. Behalve de troostrijke alcohol die gretig aftrek vindt, speelt een deel van het dagelijks leven zich er af. Er heerst nog steeds angst in de hoofden van de mensen, machtsverhoudingen verdwijnen kennelijk niet wanneer omstandigheden veranderen.

Halics wist niet wat hij moest denken, hij schoof nerveus heen en weer op zijn stoel, want hij had het gevoel dat Kerekes hem in de gaten hield. Het was maar al te gemakkelijk geweest om de onverwachte roerloosheid te interpreteren als het langzaam ontluikende verhaal van een uitnodiging, hij voelde meer een onzekere dreiging in de op hem gerichte dode blik, maar hoe hij ook in zijn geheugen spitte, hij kon zich geen enkele belediging herinneren waarvoor hij op dat moment ter verantwoording geroepen had kunnen worden, te meer omdat hij in de moeilijke uren, waarin ‘de lijdende mens’ zich in de bevrijdende diepten van zelfbeschimping stort, zichzelf had bekend dat de gewichtloos voorbijgevlogen tweeënvijftig jaar van zijn leven net zo onbeduidend en onopvallend waren in de grimmige strijd van grote lotsbestemmingen en belangrijke levenslopen als sigarettenrook in een brandende treinwagon. (2015-161)

De twee landlopers – die na een tijd afwezig te zijn geweest plotseling weer opduiken – laten een fraai staaltje zien van ‘je eigen hachie redden en daarmee anderen schaden’. Een van de landlopers is Iremiá, zijn metgezel en leerling heet Petrina (afgeleid van Petrus). De manier waarop Iremiá zijn boodschap verkondigt spreekt aan, de kolonisten zien hem hem als een verlosser. De preken zijn cursief gedrukt en je ziet hem redevoeren om te overtuigen, maar ook om hun afwezigheid te verklaren:

'In de afgelopen periode hebben we een bepaalde opdracht moeten uitvoeren, ik zou ook kunnen zeggen: een missie... waarvan ik op dit moment niet meer kan verraden dan dat die ten diepste samenhangt met het doel van onze komst nu... Maar ik moet u ook meteen teleurstellen, want – om uw woorden te gebruiken – onze ‘onverwachte, als verrassing gekomen ontmoeting’ is in feite aan puur toeval te danken. Onze weg – die van mij en mijn vriend en hooggewaardeerde helper – voerde ons namelijk naar de hoeve van Almássy, waar wij... om bepaalde redenen... dringend een bezoek moesten brengen, ik zou ook kunnen zeggen het terrein moesten verkennen.' (2015-322)

Het boek heeft voldoende in zich om van te genieten. Er is spanning vanwege de bizarre gebeurtenissen en als lezer wacht je ook op de verschijning van de verlosser, dat vergt wel wat geduld. Eerst worden de kolonisten geïntroduceerd en raak je als lezer vertrouwd met de zompige, drankzuchtige omgeving en de kleurrijke personages met hun eigenaardigheden. Niets menselijks is hen vreemd, dus liefde, seks, begeerte en overspel zijn ook hier de normaalste zaak van de wereld. De schrijver maakt mooie lange zinnen, ik houd daar erg van, het hoeft allemaal niet zo staccato en geeft bijna iets poëtisch aan de desolate sfeer. 

foto

De auteur

László Krasznahorkai, (Gyula, 5 januari 1954) is een Hongaars schrijver en scenarist. Zijn werk wordt beschouwd als postmodern en hij snijdt vaak dystopische en melancholische thema's aan. In 2015 werd hem de prestigieuze Man Booker International Prize toegekend.

Titel: Satanstango

Auteur: László Krasznahorkai

Uitgever: Wereldbibliotheek

ISBN: 9789028440463

Vertaling: Mari Alföldy

Pag.: 240

Genre: fictie

Verschenen: 2015