Jan van Aken- De ommegang

Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij Querido

       Op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2019

Een memorabele historische reis

Dit is een reis gezien door de ogen van Isidorus van Rillington in een tijd die ver achter ons ligt en wij mogen gewoon meereizen. Want dat is lezen, meereizen zonder van je plek te komen en je toch verplaatsen. Deze reis is een bijzondere, hij is lang, gaat naar verre oorden, is historisch en reiziger Isidoor maakt - doordat hij nogal volhardend is - nogal wat mee. Dit klinkt als een avonturenroman en dat is het deels ook, maar er is meer. Het is een ontwikkelingsroman, een boek over oudheid, filosofische vraagstukken, religieuze opvattingen, machtsverhoudingen, klassenverschillen, sociale ontwikkelingen en de liefde. En alles in toegankelijke stijl geschreven zonder dat het versimpeld wordt, je moet als lezer wel alert blijven op anachronismen die de auteur er met opzet ingestopt heeft. Ik heb vast niet alles gevonden, maar dat geeft niet, mijn reis was geweldig. We volgen Isidoor als kind, student, arts en architect, dat laatste veelal in zijn hoofd.

Isidoor is een vondeling en wordt liefdevol opgevangen door poortwachter Giles de Overlevende. Was dit niet gebeurd dan zou er geen verhaal zijn, maar Giles doet wat hij moet doen en laat zich niet tegenhouden door de abt. De Zwarte Dood had halverwege de veertiende eeuw veel slachtoffers gemaakt, ook onder de bewoners van het klooster waaraan Giles verbonden was. Hij overleefde en werd opgevangen in de abdij van Bellalanda. Het klooster is voor Isidoor een geweldige leerschool, hij ontwikkelt zich als een leergierige jongen met een geweldig geheugen. 

Het boek beslaat een deel van de veertiende en vijftiende eeuw, een roerige tijd in Europa en elders in de wereld. De machtsstrijd in de Rooms Katholieke kerk levert een mooi beeld op van het gewone leven destijds. Isidoor geeft minder om de kerk als instelling, maar heeft wel belangstelling voor de mooie bouwwerken en toch komt hij ook in aanraking met de kerk als instituut. Op weg naar Konstanz, waar van 1414 tot 1418 een belangrijk concilie zou plaatsvinden, ontmoet hij een kennis van vroeger met zijn dochter. Tijdens de voettocht komen de verhalen over vroeger en nu los, worden herinneringen opgehaald en wordt Isidoor stevig aan de tand gevoeld. Het religieuze doel, de concilie, vindt plaats in een interessante periode waarin tegenstanders van de leer van de Rooms-Katholieke kerk vervolgd zullen worden en ook zal er een einde komen aan het pauselijke schisma.

Aftreden Paus Gregorius XII IsGeschiedenis

Het gewone leven in Konstanz wordt beeldend beschreven, laat de zintuigen gewoon hun gang gaan, want de auteur verbloemt niets, het is zoals het is in de Middeleeuwen. Het stinkt, er wordt geknokt, er is bloed en er zijn vooral veel druipers, handig, want Isidoor heeft zodoende als arts genoeg werk. Er is ook misdaad en liefde, die twee matchen niet altijd goed en een van de verhaallijnen laat de lezer af en toe in het ongewisse waar het heen moet. Een zogenaamde rechtszaak moet eraan te pas komen om naar boven te halen waarvan Isidoor beschuldigd wordt.

Niets menselijks is Isidoor vreemd

'Die vaagheid in de herinnering zat me meer dwars dan ik kan zeggen. Wat is het leven zonder herinneringen? We zwegen verder en ik keerde terug naar de straten van mijn ommegang, maar zo eenvoudig als me dat altijd was afgegaan, zoveel moeite had ik nu om me alles voor de geest te halen. En, mijn vriend, ik begreep die ochtend dat de drank, hoe aangenaam ook, niets voor mij was.'

Exotische avonturen zijn er ook. Isidoor belandt tijdens zijn reizen steeds dieper in het Oosten, daar is de couleur locale volop te vinden en het is een feest, niet voor Isidoor, te lezen hoe hij behandeld wordt.

‘Ik kreunde. Nog langer wachten. Pas veel later zou ik vernemen dat we, tijdens mijn razendsnelle vervoer als postpakket, de terugkerende troepen hadden ingehaald en dat ik, zonder het te beseffen, op enkele paardlengtes afstand de grote veroveraar was voorbijgestormd. Legers reizen traag, zeker als ze zwaarbeladen zijn met de rijke buit van het rijk van de Osmanli Turken.’

Behalve dat dit een kleurrijk verhaal is over de getalenteerde Isidoor, geeft het boek een mooi beeld van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. De Roomse kerk regeert met strenge hand en een ieder die er andere ideeën op na houdt wordt vervolgd, velen van hen belanden op de brandstapel. Zo ook de Boheemse ketter Johannes Hus. Het proces van Hus valt in dezelfde tijd als het concilie van Konstanz en speelt een grote rol in het verhaal. Tenslotte heeft Isidoor er zijdelings ook mee te maken omdat zijn vriendin een aanhanger is van Hus en zij ook gevaar loopt. Het is een spannende tijd voor ketters en het zal nog een eeuw duren voordat de Reformatie begint, maar eigenlijk hebben Hus en zijn Engelse voorganger John Wyclif, het pad gebaand.

Mij heeft deze historische roman zeker weten te boeien. Door de levendige stijl en de reislust en ambitie van Isidoor komen talloze facetten aan bod. De reis voelt ook echt als een reis en het is een waar genoegen om als reisgenoot terug te kunnen kijken op een onvergetelijke ervaring.

foto Koos Breukel

De auteur

Jan van Aken (Herwen-en-Aerdt, 9 augustus 1961) is een Nederlandse schrijver, die in de cultuursector en de automatisering werkte. Momenteel is hij docent aan de Schrijversvakschool in Amsterdam.

Van Aken heeft verschillende historische romans geschreven. Zijn eerste drie boeken spelen zich vóór de Vroegmoderne tijd af. In Het oog van de basilisk lezen we over Epiphanius Rusticus in de nadagen van het Romeinse Rijk, terwijl we in De valse dageraad kennismaken met Hroswith van Wikala in de Middeleeuwen ten tijde van de eerste millenniumwisseling. Zijn derde roman speelt zich af in de 1e eeuw na Christus en behandelt de reis van de wijsgeer Apollonius van Tyana naar India, zoals achteraf gezien door de ogen zijn leerlingen Damis. 

Van Aken is al eens de 'Nederlandse Umberto Eco' genoemd. Hij publiceerde eerder in de tijdschriften Optima en Nieuw Wereldtijdschrift. Zijn tweede roman werd genomineerd voor de Seghers Literatuurprijs. De Afvallige kwam op de longlist voor zowel de AKO- als de Libris-literatuurprijs. In 2018 werd De ommegang bekroond met de F.Bordewijk-prijs. In maart 2019 verscheen het boek op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs.(bron)

Auteur: Jan van Aken

Titel: De Ommegang

Uitgever: Uitgeverij Querido

ISBN: 9789021403946

Genre: Historische fictie

Pag.: 597

Verschenen: 2018