Johan de Boose-Het Vloekhout

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij De Bezige Bij

                                       Op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2019

Het woord is aan...

Het boek is uit en verwacht een antwoord. Welnu, daar moest even over nagedacht worden, maar hier is het dan, het antwoord op het verhaal van een stuk hout dat een groot deel van de geschiedenis beslaat en zijn herinneringen optekende in ‘Het Vloekhout’. Het is een veelkleurige mozaïekvertelling geworden, de verhalen zijn bijna separaat te lezen, zo heb ik het boek ook gelezen, elke dag een hoofdstuk. 

De stukken hebben wat bezinktijd nodig, er gebeurt veel in een korte verteltijd, maar de werkelijke tijd is vele malen langer. Het oerverhaal, de mooie cover met de ‘Olijfgaard’ van Vincent van Gogh is een Bijbels verhaal en laat ons kennismaken met Maryam, de vrouw die verkracht wordt onder de ogen van de boom. We horen het getuigenverslag van de brute verkrachting van de olijfboom zelf, want ja, een sprekende boom is het. Nu nog als boom, later zal hij als gedeelte verder optreden als personage. Een antropomorf personage dus, een ding waaraan menselijke eigenschappen zijn toegedicht. Ik hoor een mooie donkere stem, eentje waarbij het hout doorklinkt.

Johan de Boose vertelde in een interview dat hij door de hele geschiedenis vanaf de jaartelling wilde gaan en dan heb je een personage nodig dat langer meegaat dan een mensenleven. Hij koos voor een houtspaander die ontsprong aan een boom, de getuige van de verkrachting en luisterend oor voor menig ontredderde ziel.

In twaalf – Bijbels getal, de maanden van het jaar en het vroeger gebruikte rekenstelsel – hoofdstukken wordt het ‘vloekhout’ elke keer in een ander historisch decor geplaatst. Het verplaatsen in de historische situaties gaat vrij eenvoudig, het zijn bekende gebeurtenissen en door er een verhaal met personages van te maken worden ze filmisch neergezet. Het hout maakt erg veel mee, hij heeft het zwaar lijkt me, dat blijkt uit de getuigenverslagen van het hout zelf, maar ook uit de dialogen die hij voert met andere sprekende voorwerpen.

‘Het is meteen duidelijk dat wij iets belangrijks gemeen hebben, de eerbiedwaardige mevrouw lijkwade en ik. We hebben die rebelse snaak Jesjoea op bijzondere momenten vergezeld, ik vlak voor zijn dood, zij erna.

‘Wat vond jij zo fascinerend aan hem?’ wil ik weten, nadat ik haar heb verteld hoe ik de jongen in zijn laatste uur tegen me aan heb gedrukt om hem te helpen sterven.

‘Ach, wat vreselijk, maar tegelijk is het prachtig. Weet je, men beschouwde hem als een heilige, en daarom zocht men na zijn dood een voortreffelijk stuk lijnwaad, dat wil zeggen mijzelve, om zijn lichaam mee te bedekken. Hij voelde aan als een profeet. Zijn bloed en zijn zweet hebben mij helemaal doordrenkt.’

Ha, die ijdele mevrouw lijkwade.’ (2018-65 ebook)

De verschijningsvorm van het hout reist ook mee met de tijd, stond hij eerst nog geworteld op een berg, later wordt hij gekapt en dient hij als kruis voor Jezus. De volgende metamorfose is een deel van het kruis, opgemerkt door Gaius, de ‘dikkespaanderzoeker’. Met hem beleeft het hout hachelijke avonturen aan het hof van keizer Nero. Als lezer word je zo ongeveer in een bad met beschrijvende beelden uit de oudheid gelegd, hoewel de gebeurtenissen soms gruwelijk zijn doet het vertoeven in die tijd weldadig aan. Net of de tijd past bij het hout. Het eerste deel van het het boek kon mij enorm bekoren. 

Abraham Janssens van Nuyssen: Nero, (1620)

De tijd verstrijkt, zo ook het uiterlijk van het ‘hout’. Zijn gestalte als icoon zal menig (on) gelovige ziel doen sidderen, de gesloten ogen van de afgebeelde vrouw spreken tot de verbeelding en een ieder hoopt getuige te kunnen zijn van het ogenblik dat zij haar ogen open zal doen. Door de wereldgeschiedenis in vogelvlucht te beschrijven worden her en der gebeurtenissen uitgepikt. De weldadigheid die ik voelde in het begin in de tijd van de jaartelling kreeg de neiging weg te ebben, alsof de metamorfose van het hout bij mij als lezer ook een verandering teweegbracht en die liep niet synchroon met de verwachtingen. Misschien was het teveel van al het mooie, te compact misschien voor de bijzondere onderwerpen? Ik weet het niet, maar ik werd bij het hoofdstuk dat zich afspeelde in Brussel, ik zal geen spoilers weggeven, helemaal afvallig, ik haakte af en van het mooie concept bleef weinig meer over.

Nu is het niet zo dat er niet te genieten valt in dit boek, er staan heel mooie passages in en het taalgebruik is soepel, af en toe raadselachtig. De uitdaging alles ook werkelijk op te nemen, te bevatten en eventueel dingen op te zoeken is redelijk groot en ook zal iemand die gelovig is misschien af en toe de wenkbrauwen even fronsen. De auteur zegt in een interview dat hij een schelmenroman wilde schrijven. Dat is misschien inderdaad een goede beschrijving:

De schelmenroman is een literair genre dat in Spanje ontstond in de 16e en 17e eeuw. Schelmenromans worden ook picareske romans genoemd (naar het Spaanse picaro, dat schelm betekent). De schelmenroman is een subtype van de roman.

Een schelmenroman brengt het verhaal van een sociale verschoppeling van zijn geboorte en kindertijd tot zijn jonge volwassenschap. De schelm, die meestal als ik-verteller optreedt, is soms een wees en altijd iemand die zonder de bescherming van een normale gezinssituatie opgroeit. Hij verhuist meermaals en komt van de ene in de andere situatie terecht, wat het verhaal een episodisch karakter geeft. De schelm is gewiekst; zijn opeenvolgende werkgevers is hij vaak te slim af. Ondanks zijn kwajongensstreken heeft hij een goed hart. In dit genre krijgt men een scherpere kijk op het leven, de zeden en de leefgewoonten van een bepaalde tijd (bron Wikipedia)

Het Vloekhout is deel drie van een trilogie, hij kan heel goed los gelezen worden omdat de eerdere twee boeken beide een hoofdstuk krijgen in Het Vloekhout, toch lijkt me zeker niet ondenkbaar dat ik Gaius en Jevgeni, deel een en twee van de trilogie, ook nog eens ga lezen. 

Afbeelding gemaakt door Koen Broos

De auteur

Johan de Boose (1962) is doctor in de slavistiek en verwoed Oost-Europareiziger. Hij werkte voor theater, televisie en radio. Voor De grensganger (2006) kreeg hij de Henriette Roland Holstprijs en voor De poppenspeler en de duivelin (2009) de Cultuurprijs van de Provincie Oost-Vlaanderen. Zijn dichtbundel Geheimen van Grzimek (2010) werd genomineerd voor de Herman De Coninckprijs. In het voorjaar van 2011 verscheen de roman Bloedgetuigen. Voor dit imposante werk ontving De Boose de Halewijnprijs. In zijn trilogie Het Vloekhout verschenen al Gaius (2013) en Jevgeni (2014).

Titel: Het Vloekhout

Auteur: Johan de Boose

Uitgever: De Bezige Bij

ISBN: 9789403129105

Pag.: 216

Genre: fictie

Verschenen: 2018