Rob van Essen-De goede zoon

Recensie door Tea van Lierop

Uitgever Atlas Contact

                                     Op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs 2019

Een roadtrip in tijd en ruimte…

De flaptekst belooft een roman waarin niet meer gewerkt hoeft te worden, iedereen krijgt een basissalaris. Dat klinkt als een utopie voor de optimisten, dit boek vertelt iets over de consequenties van zo’n bestaan. Parallel aan deze nieuwe maatschappelijke orde loopt het verhaal van de verteller, een schrijver. Een bijzonder openhartig verhaal waarbij schuld, boete, religie, kunst en gemiste kansen een rol spelen. 

Deze twee verhaallijnen vormen een dicht weefsel en noopt de lezer tot aandachtig lezen om maar niets te hoeven missen. Opgepikte kleine aanwijzingen zullen liefdevol omarmd worden wanneer de tijd rijp is. Dit soort boeken zorgt voor een  aangename spanning, je weet nog niet waar de focus op gericht moet zijn, dus alles is belangrijk. Die roadtrip kan overigens heel breed geïnterpreteerd worden.

Het reizen verbindt  het verhaal. Allereerst staat op de omslag een gele tram met als bestemming ‘Remise’. Zoiets zegt al iets over de afloop van een gebeurtenis, maar de vraag rijst: hoe dan? 

‘Een oud model, kwetsbaar nog, hoog op de wielen, dun blik, een grille van chroom, kleine zwarte auto in de regen, ik zie hem en mijn hart breekt, hij rijdt langzaam, alsof landschap en tijd zich om hem heen steeds een beetje uitrekken zodat hij nooit zal aankomen, kleine zwarte auto in de regen, het is een titel voor iets, niet voor een boek of verhaal, daar is het te sentimenteel voor, eerder een lied, voor weer een andere musical.’ (2018-155) 

Behalve de tram komen er meer voertuigen voor, zo is er de elektrische rolstoel van Guido en de zelfrijdende, sprekende auto waarmee de verteller een echte band mee op weet te bouwen.

Al dat reizen zorgt voor een constante beweging. Met een behoorlijke gang vat de verteller de lezer in de kraag, in het begin traag zoals wel vaker aan het begin van een reis, maar zodra de versnelling is ingezet is er geen houden meer aan.

Er zijn nogal wat plaatsen van handeling. Eén ervan is het Archief van Amsterdam waar de verteller een tijdje gewerkt heeft en waar hij Lennox en De Meester leerde kennen. Het Archief roept beelden op van Het Bureau - J.J. Voskuil. Hoewel het niveau bij Het Archief wat lager is, doen de sfeer, de bureaucratie, het geneuzel onderling, de grappen en grollen denken aan het Meertens Instituut. De verteller heeft zijn eindexamen vwo niet gedaan en is daardoor in een werkomgeving terechtgekomen waarin hij zich niet thuis voelt.

De titel De goede zoon wordt als verhaallijn sterk uitgewerkt, vooral de kwetsbaarheid van de 100-jarige moeder en de onzekerheid van de zoon geven de verhouding weer tussen die twee. Over de ouders van de protagonist, en het geloof in het bijzonder, valt veel te beschrijven:

‘Ja. Maar dat is maar een beeld. In werkelijkheid had ze altijd haast omdat ze wilde dat alles zo snel mogelijk voorbij was; behalve haar leven, want daarna kreeg je het laatste oordeel, met de kans dat je naar de hel ging.’(2018-327)

Er gebeuren vreemde dingen wanneer je ouders de kerk de rug toekeren om later weer terug te gaan naar de kerk. Voor kinderen is dat heel verwarrend, die zijn gebaat bij stabiliteit. De moeder was extreem bang voor de hel, branden en vuur is één van de motieven. In één van de mooiste passages van het boek komen de twee verhaallijnen in een apocalyptisch beeld samen en wanneer dit geen bijbels motief is…

Een roman die wat betreft de opbouw een scheppingsverhaal zou kunnen zijn, dat was m’n verwachting bij het zien van de indeling van de hoofdstukken. Er zijn zeven dagen waarin het leven van de verteller verteld wordt. Met dat idee in het achterhoofd ben ik het boek gaan lezen en wat is het dan treffend dat religie inderdaad een niet onbelangrijk thema is in het boek, motief is ook mogelijk, maar als thema krijgt het meer kracht.

De stijl is erg beeldend. Wanneer de verteller in de zelfrijdende auto zit en een reis maakt door een surrealistisch landschap moet je als lezer wel geraakt worden door dit soort beschrijvingen:

‘We rijden ernaartoe, we rijden het bos in. Hoge loofbomen, dik in het blad, overhuiven de weg. We rijden de schaduw binnen, langzaam, opeens is alles anders, koeler, beslotener, vochtiger, vruchtbaar. Tussen de oprijzende stammen liggen dikke plakkaten mos, donkergroen, bijna zwart, op plekken waar schuine balken zonlicht de bodem raken, gloeit het lichtgroen op.’ (2018-280)

Het hoe en waarom van de dystopische elementen in dit boek - zeer beklemmend, zo wil geen mens leven - en gebeurtenissen die deels berusten op waarheid mag iedereen zelf lezen en beoordelen, net als de prachtig gedetailleerde beschrijvingen van desolate gebieden aan de rand van een stad. Het is een roman met contrasten, hoogstaande technologie tegenover de queeste van een mens die zo graag de goede zoon wil zijn, en het eerder genoemde motief vuur tegenover water dat in al zijn verschijningsvormen zijn plaats opeist.
Deze roman is een aanrader voor een ieder die niet terugdeinst voor wat seks (soms karikaturaal en/of hilarisch), een verhaal dat luchtig omspringt met de tijd, en proza dat afwisselend poëtisch dan wel direct is. En of de zeven dagen een betekenis hebben als geheel laat ik graag over aan de interpretatie van de lezer, het zou jammer zijn hier iets over los te laten. Onbevangen en nieuwsgierig beginnen aan deze duizelingwekkende roadtrip is het devies!

De auteur

De romans en verhalen van Rob van Essen (1963) worden alom geprezen. Zijn werk stond op shortlists van verschillende prestigieuze prijzen, zijn laatste bundel 'Hier wonen ook mensen' werd bekroond met de J.M.A. Biesheuvelprijs. Van Essen is zijn cultstatus ontgroeid en behoort tot de beste schrijvers van het Nederlands taalgebied. Hij is een meester in het verdraaien van de werkelijkheid met als gevolg dat we ons bestaan scherper waarnemen. Tzum schreef over hem ‘Er zijn schrijvers van wie je ongezien elk boek kunt kopen en Rob van Essen behoort tot die categorie auteurs’. In september 2018 verschijnt zijn nieuwste roman 'De goede zoon'. (Foto: Annaleen Louwes)

Auteur: Rob van Essen

Titel: De goede zoon

Uitgever: Atlas Contact

ISBN: 9789025453411

Pag.: 384

Genre: Roman

Verschenen: oktober 2018