Stefan Hertmans-Antigone in Molenbeek

Met dank aan uitgeverij De Bezige Bij


'Dramatische ontknoping als in een Griekse tragedie'


Aanleiding

Antigone in Molenbeek  is de titel die Stefan Hertmans gaf aan het theaterstuk dat hij schreef in opdracht van De Balie en DutchCulture. Het eerste deel werd opgevoerd in 2016 in het kader van Re;creating Europe, het tweede deel werd geschreven in overleg met Kaaitheater, Brussel, met het oog op een reeks opvoeringen van de hele tekst vanaf juni 2018. Journalist Hind Fraihi ging 10 jaar geleden undercover in Molenbeek om inzicht te krijgen in moslimfundamentalisme in de wijk. Zij signaleerde de radicalisering ruim voor de aanslagen in Frankrijk en België.

'Antigone is een klassieke tragedie van de dichter/tragicus Sophocles (496-406) over Antigone uit de Griekse mythologie. Het motto van het stuk is: om gelukkig te worden moet je verstandig handelen (maar wat is verstandig handelen?) en de goden niet tarten (maar wat is de goden tarten?). Het centrale thema van het stuk: Het individuele geweten versus de staatswetten; de morele of goddelijke wetten versus de menselijke wetten' (bron: Wikipedia)

Gelijkenissen 

De klassieke Antigone staat model voor Nouria. Beiden hebben een broer verloren op het slagveld en hen wordt verboden hun broer te begraven, omdat zij als landverraders worden beschouwd. Beiden leggen ze zich er niet bij neer, overtreden de wet en worden gestraft. De naam van de wijkagent, waar Nouria inlichtingen hoopt te krijgen over de verblijfplaats van haar omgekomen broer is meneer Crénom, deze naam lijkt veel op Kreon, of Creon (Latijns), de broer van koningin Iokaste van Thebe die de macht overneemt als zijn neven Polyneikes, de landverrader, en Eteokles (zonen van Oedipus) elkaar vermoord hebben in een gevecht.

Eerste bedrijf

Nouria, studeert rechten en woont in de Brusselse wijk Molenbeek. Deze wijk is veel in het nieuws geweest vanwege terrorisme. Het zou een broeinest zijn van geradicaliseerde jongeren, een wijk waar men zijn gang kan gaan. De poëtische tekst begint met een schets van het straatbeeld. Als lezer probeer je de beelden die bekend zijn van tv te combineren met de beelden die de auteur oproept met zijn teksten. 

'Boven de daken van Oud-Molenbeek glijdt een zwerm ganzen. Lichte wolken, een geur van regen in de ochtend, plots dat bleke strijklicht, een gevoel van vage hoop tussen de lage wolken, bedrieglijk en verleidelijk omdat de straten ontwaken'

Het klopt, want de opgeroepen beelden van poëtische teksten doen net zo prozaïsch aan als de bekende beelden. Het straatbeeld wordt nog verder uitgewerkt; een middenstander zet zijn waren op straat en in de oude café's wordt men langzaam wakker, Molenbeek 's' éveille' (ontwaakt). Inmiddels weten we ook dat Nouria's vader, hij was meubelventer, is verhuisd. Het enige wat Nouria nog heeft is het mobieltje van haar broer.

Tweede bedrijf

Nouria is wanhopig op zoek naar het stoffelijk overschot van haar broer en gaat naar het politiebureau voor inlichtingen. Daar staat wijkagent Crénom haar te woord. Dat wil zeggen, hij maakt haar duidelijk dat hij niets wil zeggen over de verblijfplaats van de stoffelijke resten. Zij wil hem kunnen begraven, maar dit stuit op verzet, hij is een terrorist. Wetten zijn wetten. Er worden nog wat dubieuze woordgrappen gemaakt over stoffige resten in plaats van stoffelijke, agent Crénom voelt zich superieur. Er zit zelfs nog een wrange verwijzing in, op een gegeven moment zegt Crémon "Dat is hier geen theater hè?" 

Derde bedrijf

Dit gedeelte is het absolute hoogtepunt van het stuk. Het begint met een dromerige tekst:

'…Ik droomde van vakantie in een verblindend land waar ik ooit familie heb bezocht – De geur van sinaasappelbloesem en beregend zand Woestijnregen en bloed vallen harder neer dan die natte sneeuw in het noorden'

Op slinkse wijze heeft Nouria voldoende aanknopingspunten bij elkaar gescharreld om te weten waar zij de resten van haar broer kan vinden. En zoals te verwachten in een tragedie loopt dit niet goed af. Er volgt een arrestatie.

Vierde bedrijf

Hierin wordt de procedure na de arrestatie beschreven. Tijdens dit gedeelte wordt toegewerkt naar het laatste deel; een niet te winnen strijd van een wanhopige vrouw die tegen de muur van de wet oploopt en daardoor de band met haar familie moet loslaten.

Vijfde bedrijf

Net zoals in Antigone van Sophocles vindt in het laatste bedrijf de ontknoping, de catastrofe plaats. Het is de bedoeling dat bij de toeschouwers een gevoel van medelijden opgewekt wordt: de catharsis of loutering. Om te weten of dat in dit theaterstuk ook aan de orde was, is het beter het stuk zelf te gaan lezen en beoordelen. Beklemmend is het zeker. Er worden vragen opgeroepen en dat dit soort levensvragen van alle tijden zijn, we kunnen na al die eeuwen nog steeds de parallel trekken van de oude Grieken naar het nu.

Conclusie

Het getuigt van klasse om een klassieke tragedie te gebruiken als model voor een hedendaags vraagstuk. De auteur is erin geslaagd de indringende boodschap over te brengen. Het viel niet mee de geromantiseerde beelden van de mooie theaters  waarin de Griekse tragedies opgevoerd werden, in te ruilen voor het prozaïsche decor van Molenbeek.


Auteur: Stefan Hertmans                                       

Uitgever: De Bezige Bij 

ISBN: 9789023463481 

Genre: Literatuur 

Pag: 88 

Verschenen: september 2017