Iris Murdoch-Een wilde roos

Recensie door Tea van Lierop

Uitgever Contact

Het dichtgeweven web van hunkering en liefde

Net als in vele andere romans van Murdoch is ook in dit verhaal de liefde het centrale thema. Dit keer zijn alle personages met elkaar verbonden in een web waarvan de draden warrig door elkaar heenlopen en ook nogal eens wisselen al naar gelang de belangen van het bonte gezelschap. In een decor waarin de pen van Murdoch duidelijk is te herkennen worden de personages tot leven gebracht en hun karakters zichtbaar. Met de naam Miranda als onstuimige kleindochter is het slechts wachten op verwijzingen naar The Tempest van Shakespeare.* Stormachtig is het in elk geval wel, passie en onvervuld verlangen vullen het hele boek en er zijn winnaars en verliezers.

De openingspassage aan het graf van Fanny, echtgenote van Hugh, maakt al een en ander duidelijk over de verhoudingen. Hugh en Fanny hebben twee kinderen waarvan er eentje naar Australië is geëmigreerd en samen met haar man een kinderrijk gezin heeft. De oudste jongen, Penn, is overgekomen naar Engeland om bij het ziekbed van zijn oma te zijn. Randall, het andere kind van Fanny en Hugh, is getrouwd en heeft met zijn vrouw Ann een rozenkwekerij. De roos loopt als motief door het verhaal heen in al zijn gedaanten en als bijzonderheid is te vermelden dat de titel is ontleend aan een gedicht van Rupert Brooke The Old Vicarage, Grantchester. (1912). In dit gedicht benadrukt de dichter het verschil tussen de in rijen geplaatste bloemen in Duitsland met de rommelige bloei van wilde rozen in Engeland. De titel verwijst tevens naar het vormeloze, saaie karakter van Randalls vrouw Ann. Randall noemt haar een ‘hondsroos’.

Op de begrafenis verschijnt ook Emma, de ex minnares van Hugh, die hij al tijden niet meer heeft gezien, ze laat zich niet echt zien maar is meer een schim die zich samen met een andere vrouw ergens in de verte even vertoont. Pikant detail: Randall kent haar ook.

In de kenmerkende lichte en onderhoudende stijl van I.M. worden de gedachten van de personages duidelijk, soms in dialogen, soms door een alwetende verteller aan het woord te laten. Van tijd tot tijd komen Murdochs ideeën over goed en kwaad, haar moraalfilosofie uit de verf en kunnen de personages getypeerd worden. Randall is de antagonist, als een op geld beluste en opportunistische egoïst probeert hij zijn zin te krijgen. Hij heeft met Ann een dochter, Miranda en ze wonen in een kasteelachtig huis compleet met spookachtige vertrekken en torentjes. Als een mokkend en pruilend kind probeert hij zijn zin door te drijven, hij vit op zijn vrouw en op de rozenkwekerij, eigenlijk wil hij het liefste een luxe leventje leiden. Zijn vader bezit een kostbaar schilderij. Om zijn zoon tegemoet te komen in zijn financiële onverzadigbaarheid, verkoopt hij het en geeft zijn zoon een cheque. Weg is Randall, mét de gezelschapsdame van de geheimzinnige ex-minnares van Hugh, Lindsay. 

Heel herkenbaar zijn die trio’s in het werk van Murdoch. Emma, Randall en Lindsay vormen een driemanschap waarvan de precieze verhoudingen niet helemaal uitgesproken worden, alleen dat Emma de absolute macht heeft en de andere twee stevig in haar greep houdt, tot het schip met geld binnenkomt dus. Nu ik het hier allemaal zo opschrijf lijkt het net of het een klucht is, maar zo kun je dit boek niet lezen, er zijn wel kluchtige passages bij, maar dat is niet de grondgedachte. Uiteindelijk gaat het om de afwegingen die gemaakt worden. Ann is ook verliefd, maar zij denkt wel degelijk verder dan alleen haar eigen pleziertjes. De kerk en het huwelijkssacrament spelen bij haar wel een rol, in tegenstelling tot haar man. Bizarre bijkomstigheid is dat Miranda verliefd is op dezelfde man als haar moeder….

Behalve deze verwikkelingen zijn er natuurlijk de geweldige beschrijvingen van de huizen, dat zijn altijd optrekjes met allure, bijzonder van architectuur en vol verleden en prettig verval, heerlijk om te lezen. En niet te vergeten de vergezichten over de wisselende landschappen, uitgestrekte bosschages en moerassen, mooie wolkenluchten en zee die niet zichtbaar is, maar die je wel voelt.

‘Van het dorp, dat verborgen lag onder de andere uitloper van de heuvel, was, tussen weelderige iepen, die nu goudgeel glansden in de heldere zon, alleen het slanke bovenstuk van de torenspits te zien. En dáárachter lag het moeras, dat zich in wijde verten verloor, met zijn grasland en zijn wilgen, waarover altijd een zilverachtige nevel hing.’ (1964-30-31)

In andere werken van Murdoch komen wel eens nachtelijke bezoeken voor, sluipend, in het geheim door achtertuinen, dat is hier niet, maar wel is er een dolk, een vlijmscherp wapen, dat deed meteen denken aan ‘Een afgehouwen hoofd’. En water, minder dan in in andere boeken van haar, maar regelmatig regen en de nodige tranen.

The Tempest wordt aan het eind van het boek nog wel letterlijk aangehaald wanneer Emma stelt dat ze Lindsay echt wel zou hebben vrijgelaten zoals Prospero Ariël. 

Prospero en Miranda

Deze keer is het niet zo eenvoudig een protagonist aan te wijzen, ik neig naar Miranda, het onstuimige meisje dat ruige spelletjes speelt, haar neef Penn afwijst en met haar poppen speelt. Haar broertje Steve is gestorven en dit gemis speelt in het gezin nog altijd een grote rol.

De liefhebber kan zijn hart ophalen met dit boek uit 1962, het is verre van stoffig, leest vlot en is vooral ontzettend interessant om het patroon te herkennen dat I.M. gebruikt om haar romans vorm te geven. De rommelige inrichtingen van vertrekken geven een heerlijk beeld van de personages en je waant je ook echt in zo’n kamer, fijn om in te vertoeven en mee te leven met de personages. Enjoy!

* https://nl.wikipedia.org/wiki/De_storm_(toneelstuk)

De auteur

Dame Jean Iris Murdoch (Dublin, 15 juli 1919 – Oxford, 8 februari 1999), was een filosofe, die haar grootste bekendheid dankt aan haar werk als romanschrijfster.

Murdoch had een voor die tijd erg vrije moraal. Ze had relaties met veel verschillende mannen, vaak met meerdere tegelijk, ook na haar huwelijk met John Bayley. Dat waren zonder uitzondering invloedrijke mannen, vaak afkomstig uit de wereld van wetenschap en cultuur. Er gingen geruchten dat Murdoch ook relaties met vrouwen zou hebben, maar dat ontkende ze altijd. Iris Murdoch leidde een productief leven. Naast het schrijven van romans en ander werk gaf ze vaak lezingen, in binnen- en buitenland, vooral over haar werk als schrijfster maar ook over filosofie.

In 1978 kreeg ze de Booker Prize voor haar roman The Sea, the Sea. Het boek gaat over een gepensioneerde regisseur die zich op het platteland terugtrekt. Daar ontmoet hij zijn eerste liefde, van wie hij zijn hele leven is blijven dromen en die zich zonder een spoor achter te laten uit zijn leven heeft teruggetrokken. Zijn verlangen naar haar laait weer op, wat tot noodlottige verwikkelingen leidt. In 1987 kreeg ze de onderscheiding Commander of the Order of the British Empire, waardoor ze zich Dame Iris Murdoch mocht noemen.

(bron https://nl.wikipedia.org/wiki/Iris_Murdoch)

Titel: Een wilde roos

Titel oorspronkelijk: An unofficial rose

Auteur: iris Murdoch

Uitgever: Contact

ISBN: 9789025462673

Vertaling: Katja Vranken

Genre: fictie

Pag.: 320

Verschenen: oorspronkelijk 1962, deze editie 1964