Virginia Woolf - Mrs Dalloway

Recensie door Roosje

Uitgeverij De Bezige Bij

Een persoonlijk leesverslag

Mijn verslag schreef ik alweer enige jaren geleden toen we in het Klassieker-genootschap op Hebban deze roman van Woolf bespraken. Het was mijn keuze. Dit boek staat vrijwel altijd bovenaan mijn lijst van mooiste boeken.

Er staan wel spoilers in, hoewel dit geen boek is dat ‘spoiler-gevoelig’ is. 

Ik wil proberen een lans te breken voor dit boek: Mrs Dalloway van Virginia Woolf, eerste druk 1925; het is voor mij een van de mooiste boeken die ik gelezen heb en ik raak er steeds enorm ontroerd door; ik realiseer me heel goed dat dit een boek is dat zich niet snel laat lezen en kennen. Het kost tijd om te savoureren of hoe heet dat…. Het is een heel ander boek dan de meeste andere. 

Waar gaat het boek over? Het gaat over een dag uit het leven van Clarissa Dalloway, wat ze meemaakt en welke haar gedachten en herinneringen zijn, en ook van anderen met wie mevrouw D te maken heeft.

Het staat voor een deel in de Engelse traditie van ironie (soort 'tongue in cheek' met name de passages over psychiater Lord Bradshaw (de auteur sleept ons in haar kamp: wij kunnen het niet anders dan het eens zijn met haar dat Bradshaw een bruut is, iemand die zijn patiënten juist martelt ipv beter maakt; het is natuurlijk kritiek op de psychiatrie van die tijd), maar op veel meer plekken, en in de traditie van de dubbelgelaagde woordbetekenissen, zoals bij Shakespeare, die in dit boek een grote liefhebber heeft in Septimus Warren Smith; en zoals bij Oscar Wilde, bijv The Importance of Being Ernest of The Ideal Husband (toneelstukken).

Laat ik eerst eens even Pieter Steinz' bijbel (Lezen. Gids voor de wereldliteratuur &tcetera, 2003) erop naslaan. Wat zegt Steinz? 'Mrs Dalloway (1925); briljante modernistische roman uit het leven van een Londense societydame' (p. 387). De nadruk ligt op 'modernistische'; oké, door wie is Woolf qua Mrs D beïnvloed? De lange zinnen en contemplatieve stijl en de aandacht voor de werking van de herinnering aan Prousts Op zoek naar de verloren tijd. Aan de experimenten van James Joyce (wiens Ulyxes Woolf en haar man niet durfden uitgeven vanwege het scabreuze karakter) aangaande de stream of consciousness en het meervoudig perspectief in zijn grote werken. Steinz zet Woolfs romans: To The lighthouse en Jacob's Room op eenzelfde lijn. Overigens staat in dit lemma van Steinz Orlando centraal. Dat heb ik nog niet gelezen, enigszins afgeschrikt door een nog ingewikkelder schrijftrant: 'Pseudo-biografie van een adellijke dichter die de eeuwen trotseert en van geslacht wisselt'.

Dus nu weet ik dat deze roman, Mrs D, in de categorie 'modernistisch' valt. In een sensitieve stijl en 'een dromerige sfeer, die de tragiek van haar personages des te schrijnender doet uitkomen' (p. 388), voegt Steinz toe.

Er is heel erg veel over dit boek te zeggen. Eerst maar even over de verschillende thema's die aan de orde komen; ik denk niet dat ik volledig ben:

- WOI en shell shock (posttraumatisch stresssyndroom) en de psychiatrie (kritiek erop); over sociale klasse (kritiek erop);

– over politiek;

– over ouder worden;

– over zwangerschap, seks, het hebben van kinderen (bijv. Rezia Warren Smith  wil heel graag kinderen; Mrs D heeft geen seks meer met haar man Richard; mensen die hier een rol spelen hebben geen of weinig kinderen of zijn hun zonen in de oorlog verloren); 

– over homoseksualiteit (Mrs D was vroeger verliefd op Sally Seton; Septimus Warren Smith was zeer waarschijnlijk verliefd op zijn gestorven vriend Evans; Septimus wil niet met zijn vrouw naar bed);
– over feminisme: Sally Seton, dochter Elizabeth, maar ook een bijfiguur als Lady Bradshaw (die fotografeert als een échte beroeps).

Maar bovenal straalt het boek, ondanks de depressie van Septimus en misschien die van Mrs D en Peter Walsh, een vitalistisch joi de vivre uit. Ergens las ik op wikipedia 'existentialisme'; die term doet te veel aan Sartre denken en is van na WOII. Maar eerlijk gezegd zie ik wel een duidelijke overeenkomst tussen de afloop van dit boek en het eind van De vreemdeling van Camus. In beide gevallen eindigt het boek met het besef dat het leven hier en nu het ware leven is, dat genoten moét worden, dat geproefd moét worden. In Mrs D is het Peter Walsh die beseft en accepteert dat Clarissa de liefde van zijn leven is. Daar helpt geen lieve-moedertje aan; het is zo, klaar. Zijn liefde voor Clarissa maakt zijn leven de moeite waard. En dat moet je dan zien op een spirituele wijze. Want natuurlijk laat Clarissa Richard niet in de steek, en daar gaat het ook niet om.

De roman is een doorlopend innerlijk verslag van een dag uit het leven van een aantal mensen, in de eerste plaats van Clarissa D en natuurlijk de laatste dag van het leven van Septimus Warren Smith. Zijn zelfgekozen dood las ik bij Tim Parks (Waarom ik lees, 2015, p. 39 in een stukje dat gaat over vertalen van oorspronkelijke teksten): ‘Wanneer ik het over Mevrouw Dalloway van Woolf heb, verbaast het me steeds opnieuw hoe weinig aandacht er wordt besteed aan het feit dat in deze roman de zelfmoord van een van de personages wordt gepresenteerd als een geschenk van het individu aan het collectieve, een geschenk dat op een lijn staat … met het feestje dat mevrouw Dalloway geeft voor haar welgestelde vrienden, of sterker nog met het schrijven van het boek zelf.' Ik moet zeggen dat ik hierover nog steeds heel erg aan het nadenken ben. Parks zegt dat Septimus' laatste woorden: 'I'll give it to you' op zijn minst dubbelzinnig is. Het wordt bijna overal vertaald met 'Jullie hebben erom gevraagd'; in mijn vertaling (1980, De Bezige Bij, vertaalster Nini Brunt): 'Ik zal het je betaald zetten' (p.178). Elders las ik op wikipedia dat Mrs D Septimus' zelfmoord begrijpt als een daad om het leven te omarmen. Het is best wel een lastige gedachtegang; maar ik wil hem niet uitsluiten. Moeten we het letterlijk nemen: Ik geef het aan jullie? En het past zeker in het idee van 'existentialisme', het joi de vivre.

Talloos zijn de motieven die steeds de kop opsteken (ik ben niet volledig):

– aanduiding van de tijd door de klokken van Big Ben (mannelijk, verstandelijk, de kloktijd; steeds met dezelfde aanduiding 'De loden cirkels) en de kleinere klokken van St Margaret (vrouwelijk, sensitief; meer soort van beleefde tijd).

– Het zakmes van Peter.– De groene jurk van Mrs D en van miss Pole, de vroegere lerares van Septimus.
– Drie uur: het uur waarop Clarissa het uitmaakte met Peter, op Bourton (het ouderlijk huis van Clarissa); drie uur hoort Rezia het maar slaan als Septimus dood is, terwijl het al 2x 3 uur is; drie uur is het uur van de dood van Christus. Ook de voortdurende herhalingen van zinnen en uitdrukkingen.

De tekst loopt alsmaar door, zonder hoofdstukindeling; die structuur past bij de doorgaande stream of consciousness, die alsmaar aan verschillende mensen wordt doorgegeven. Alsof er een levensadem of zoiets is, die bij iedereen die in dit boek voorkomt (en er komen heel erg veel verschillende mensen in voor; ik denk wel een stuk of 50) naar binnen duikt waardoor wij als lezer hun gedachten en gevoelens kunnen ervaren. De zinnen zijn lang, je moet er heel goed je aandacht bij houden, je kunt geen woord missen, omdat Woolf zo gecomprimeerd schrijft. De taal is ook zo poëtisch, en dat moet ook omdat het om heftige emoties gaat. De heftigheid zit vooral binnenin de mensen (het zijn Engelsen per slot van rekening ;-)).

De figuur van Peter Walsh, viel mij bij deze lezing op, is misschien nog wel belangrijker dan Mrs D. Hij is de intermediair tussen de twee verhalen, de twee figuren: Mrs D en Warren Septimus Smith. Peter komt Septimus en Rezia nl tegen in het park. En ook is Peter degene van wie Mrs D werkelijk houdt, maar sociale conventie maakte het niet mogelijk dat zij samen bleven; Richard Dalloway was een betere partij.

Het is geen makkelijk te lezen boek want het gaat niet om het verhaal ondanks dat er een verhaal inzit. De film van Marleen Gorris met Vanessa Redgrave als Mrs D is prima als verhaal en Redgrave is ook fantastisch maar het synesthesische aspect (de zintuigen vermengen zich: je hoort kleuren, etc.) is zo zeer aanwezig dat je die niet in een film kunt tonen.

Ik heb het boek denk ik 3 of 4 keer gelezen (ik heb er ook een Engels luisterboek van; en al is mijn Engels niet heel goed, ik wil het zeker ook in het Engels gaan lezen) en iedere keer wordt het boek mooier en voller en heftiger.

Ik kan het niet achter elkaar lezen. Het gaat steeds met een paar bladzijden tegelijk. Maar dat is niet erg.

Sommige boeken zijn bedoeld om vaker te lezen: Mrs Dalloway is er zo een, To the Lighthouse; As I lay dying van Faulkner is er zo een; Over de liefde van Doeschka Meijsing; De dood in Venetië van Thomas Mann insgelijks.

Ik weet niet of ik er een klein beetje in geslaagd ben de lans te breken voor Mrs Dalloway. Als jullie nog ergens een keer een gaatje hebben, lees het boek nog een keer. Of zoek van te voren op internet wat info en ga het dan lezen, dan vallen meer muntjes op hun plek.

Virginia Woolf 1902, foto George Charles Beresford

Auteur

Woolf werd als Adeline Virginia Stephen geboren te Londen, in een klassiek Victoriaans gezin. Haar vader Sir Leslie Stephen was een bekend redacteur en literair criticus. Na de dood van haar moeder Julia Jackson in 1895 maakte ze haar eerste zenuwinzinking door. Later zou ze in haar autobiografische verslag "Moments of Being" laten doorschemeren dat zij en haar zuster Vanessa Bell slachtoffer waren geworden van seksueel misbruik door hun halfbroers George en Gerald Duckworth. Na de dood van haar vader verhuisde ze met haar zuster Vanessa naar een huis in Bloomsbury. Ze vormden het begin van een intellectuele kring die bekend zou worden als de Bloomsbury-group, en waarvan onder meer John Maynard Keynes deel zou uitmaken.

In 1905 maakte ze van schrijven haar beroep. Aanvankelijk schreef ze voor het Times Literary Supplement. In 1912 trouwde ze met Leonard Woolf, een ambtenaar en politicoloog. Haar eerste boek, The Voyage Out, kwam uit in 1915. Virginia en haar man woonden afwisselend in Londen en Rodmell, waar ze in 1919 Monk's House hadden aangekocht. Ze publiceerde romans en essays, en had zowel bij de literaire kritiek als het grote publiek succes. Veel van haar werk gaf ze zelf uit via de uitgeverij Hogarth Press.

Op 28 maart 1941 pleegde Woolf zelfmoord door haar zakken te vullen met stenen, en zich te verdrinken in de rivier de Ouse nabij haar huis in Rodmell (Sussex). Voor haar echtgenoot liet ze een zelfmoordbriefje achter waarin ze schreef te voelen dat ze weer gek aan het worden was, dat ze stemmen hoorde, dat ze er niet meer tegen kon, haar man tot last was, en daarom maar deed wat het beste was.

(bron https://nl.wikipedia.org/wiki/Virginia_Woolf)

Bibliografische gegevens:

Auteur: Virginia Woolf

Titel: Mrs. Dalloway

Vertaling: Nini Brunt

Pagina's: 223

ISBN: 9789023427537

Uitgeverij De Bezige Bij

Verschijningsdatum: februari 2008