Michael Cunningham - De Uren

Recensie door Tea van Lierop

Uitgever Prometheus

Alles wat de klok slaat ademt Virginia Woolf

Wat een idee om Virginia Woolf en Mrs Dalloway in een roman te verwerken waarin het leven van drie vrouwen gevolgd worden gedurende één dag! De verhalen van deze drie personages wisselen elkaar af zodat het een mozaïek wordt van stemmingen, stream of consciousness*, terugblikken, spijt, feest, liefde en de bijbehorende teleurstellingen.

Mrs Dalloway, het boek van Virginia Woolf (1925) had in eerste instantie The Hours als titel en was haar antwoord op de roman Ulysses van James Joyce. Woolf had nogal wat kritiek op Joyce's Ulysses, later kwam ze daar op terug. Beide romans spelen zich af binnen één dag, net als De Uren van Michael Cunningham.

The Hours is een Brits-Amerikaanse dramafilm uit 2002, geregisseerd door Stephen Daldry. De hoofdrollen worden vertolkt door Nicole Kidman, Meryl Streep, Julianne Moore en Ed Harris. Het scenario is gebaseerd op het gelijknamige boek van Michael Cunningham.

De film focust zich op drie vrouwen uit verschillende generaties, wier levens met elkaar zijn verbonden door de roman Mrs. Dalloway van Virginia Woolf. De film kreeg overwegend lovende kritieken en werd voor negen Oscars genomineerd.

Het thema in De Uren is het onvermogen van de vrouwen om hun leven zin te geven. De proloog van het boek is de voorbode van wat er komen gaat, Virginia loopt met haar jaszakken vol stenen het water in en pleegt zelfmoord. Een aangrijpend begin en erg beeldend en gedetailleerd beschreven. Woolf heeft oog voor haar omgeving:

'Ze kijkt stroomopwaarts naar de visser die een rood jack aanheeft en haar niet ziet. Het gele, troebele oppervlak van de rivier (van zo dichtbij gezien eerder geel dan bruin weerspiegelt de lucht)'

De afscheidsbrief voor haar man Leonard vertelt over de ongelijke strijd die ze moet leveren tegen de stemmen die ze hoort, het concentratieverlies en de angst dat ze deze keer niet zal genezen van haar gekte. Ze bedankt Leonard voor de gelukkige tijd die ze hadden voor haar ziekte.

De titel vertelt al iets over het belang van de tijd, door het hele boek speelt de tijd een rol. Niet alleen als tijdwaarneming en het verlopen van de uren, maar ook het slaan van klokken als onderdeel van het leven in de stad met al zijn vertrouwde geluiden. Tijd lijkt hiermee een leidmotief te zijn en dit past ook bij ander werk van Woolf: Mrs Dalloway en De Jaren.

De verschillende tijden waarin de drie geportretteerde vrouwen leven, sluiten hier naadloos bij aan. Ook die zeggen iets over het verstrijken van de tijd. Woolf leeft in 1923 en is schrijft aan Mrs D., boekenwurm Mrs Laura Brown leest in 1949 Mrs D. en tenslotte is er Clarissa Vaugh, bijgenaamd Mrs D., het derde personage.

Eigenlijk lijkt het boek vol motieven te zitten wanneer je erop gaat letten, maar het feest, de bloemen en spiegels springen eruit. Het feest is zo'n beetje het uitgangspunt in Mrs D. van Virginia Woolf, een handig motief, want hierin kun al wat van belang is verwerken. De gasten en hun onderlinge verhoudingen, irritaties, wie worden er wel of niet uitgenodigd, de bloemen en de hapjes, wie verzorgt wat en daarna natuurlijk de teleurstellingen van te hoog gespannen verwachtingen.

Over relaties gesproken, homoseksualiteit is ook één van de vele motieven, kussen die wel of niet door de beugel kunnen, min of meer openlijke verhoudingen, acceptatie en aids zijn terugkerende onderwerpen die een rol spelen.

Oorlogen en sporen die ze achterlieten komen voor in Mrs D.en in De Uren:

'Op dit ogenblik doet Clarissa Louis aan een soldaat denken. Ze lijkt de ouder wordende wereld te bezien vanuit een voorbijgaande werkelijkheid, ze lijkt net zo triest, onschuldig en onoverwinnelijk als de doden op die foto's.'

Vergankelijkheid, vergane glorie zijn allemaal termen voor het verstrijken van een tijd. Een tijd waarin het leven hoopgevend was, zin had, waarin er dromen waren, de liefde bloeide, er nog plannen gemaakt werden. Nu niet meer, er wordt hoofdzakelijk slechts teruggekeken en er is weinig vreugde meer te ontdekken in de personages, ze zijn uitgeblust.

Het personage dat Mrs D. leest, Laura Brown, gaat aan het eind van het boek nog voor een ontknoping zorgen. Maar eerst is ze nog de ongelukkige huisvrouw die zich het liefst in bed verstopt met haar roman. Helaas heeft ze een aantal verplichtingen, haar man Dan is vandaag jarig en ze heeft te zorgen voor zoontje Richy. De tweede is op komst. Een schitterend uitgewerkt hoofdstukje is wanneer ze voorbereidingen moet treffen voor de verjaardag van Dan, ja alweer dat feest! Er zal en moet een taart gebakken worden waarbij de verwachtingen bij lange na niet opwegen tegen het resultaat. Tijdens het maken van de taart denkt ze aan al haar tekortkomingen, vooral onoprechtheid houdt haar bezig, zowel van haarzelf als van haar man. Doen alsof je blij bent met de cadeautjes die met zorg uitgezocht zijn. Dan heeft daar een handje van, hij vindt alles ‘schattig’, Laura weet achteraf niet goed waarom ze eigenlijk getrouwd is met Dan, uit liefde, uit schuldgevoel, uit angst alleen te zijn, uit vaderlandsliefde.

‘Hij was gewoon te goed, te aardig, te serieus, te welriekend om niet mee te trouwen. Hij had zoveel geleden. Hij wilde haar.'

Het is niet alleen kommer en kwel in het boek, zo af en toe is een glimlach op zijn plaats. Wanneer haar vriendin Kitty onverwacht voor de deur staat en Kitty’s man ter sprake komt lezen we Laura’s gedachten:

‘Ray is niet echt een probleem – geen totale mislukking – maar hij is op de een of andere manier Kitty’s versie van Laura’s taart, in hoofdletters.’

Dit boek heb ik gelezen ongeveer een jaar nadat ik Mrs D. las. Er was veel herkenning. Door het verspringen van tijd, personage en namen die dubbel voorkomen, bestaat de kans dat je af en toe even moet terugbladeren. Ik vond dat geen enkel probleem, integendeel, ik vind het een prachtige ode aan Virginia Woolf en het geeft Mrs D. een extra dimensie.

*Stream of consciousness (Engels voor 'stroom van bewustzijn') is een verhaaltechniek die toegepast wordt bij fictie met de bedoeling een veelvoud aan indrukken weer te geven die zich aan het bewustzijn van een individu spontaan opdringen. (bron: Wikipedia)

Virginia Woolf

Virginia Woolf (Londen, 25 januari 1882 – Lewes (Sussex), 28 maart 1941) was een Brits schrijfster en feministe. Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog was Woolf een belangrijke figuur in het literaire leven van Londen. Ze was lid van de Bloomsburygroep.

Woolf werd als Adeline Virginia Stephen geboren te Londen, in een klassiek Victoriaans gezin. Haar vader Sir Leslie Stephen was een bekend redacteur en literair criticus. Na de dood van haar moeder, Julia Jackson, in 1895 maakte ze haar eerste zenuwinzinking door. Later zou ze in haar autobiografische verslag 'Moments of Being' laten doorschemeren dat zij en haar zuster Vanessa Bell slachtoffer waren geworden van seksueel misbruik door hun halfbroers George en Gerald Duckworth. Na de dood van haar vader verhuisde ze met haar zuster Vanessa naar een huis in Bloomsbury. Ze vormden het begin van een intellectuele kring die bekend zou worden als de Bloomsbury-group, en waarvan onder meer John Maynard Keynes deel zou uitmaken.

In 1905 maakte ze van schrijven haar beroep. Aanvankelijk schreef ze voor het Times Literary Supplement. In 1912 trouwde ze met Leonard Woolf, een ambtenaar en politicoloog. Haar eerste boek, 'The Voyage Out', kwam uit in 1915. Virginia en haar man woonden afwisselend in Londen en Rodmell, waar ze in 1919 Monk's House hadden aangekocht. Ze publiceerde romans en essays, en had zowel bij de literaire kritiek als het grote publiek succes. Veel van haar werk gaf ze zelf uit via de uitgeverij Hogarth Press.

Op 28 maart 1941 pleegde Woolf zelfmoord door haar zakken te vullen met stenen en zich te verdrinken in de rivier de Ouse nabij haar huis in Rodmell (Sussex). Voor haar echtgenoot liet ze een zelfmoordbriefje achter waarin ze schreef te voelen dat ze weer gek aan het worden was, dat ze stemmen hoorde, dat ze er niet meer tegen kon, haar man tot last was, en daarom maar deed wat het beste was. (bron: Wikipedia)

Virginia Woolf 1902, foto George Charles Beresford

De auteur

Michael Cunningham (Cincinnati, 6 november 1952) is een Amerikaans schrijver. Zijn bekendste werk is de roman The Hours (1998) die werd bekroond met de Pulitzer-prijs en in 2002 werd verfilmd met Nicole Kidman, Julianne Moore en Meryl Streep in de hoofdrollen.

Cunningham is geboren in Cincinnati, Ohio en groeide op in Pasadena, Californië. Hij studeerde Engels aan de Stanford-universiteit en behaalde zijn Mastertitel aan de Universiteit van Iowa. Tijdens zijn studie publiceerde hij al een aantal korte verhalen in de tijdschriften Atlantic Monthly en Paris Review.

Cunningham doceert bij het Fine Arts Work Center in Provincetown, Massachusetts en aan het Brooklyn College in New York. Zijn debuutroman A Home at the End of the World werd in 1990 gepubliceerd en ontving lovende recensies. Voor zijn derde roman The Hours uit 1998 kreeg hij verschillende belangrijke prijzen, waaronder de prestigieuze Pulitzerprijs. Dit boek betekende zijn internationale doorbraak en de verfilming van The Hours met uitsluitend steractrices vergrootte zijn naamsbekendheid aanzienlijk.

Hoewel Michael Cunningham homoseksueel is en homoseksualiteit een terugkerende thematiek in zijn werk is, verzet hij zich tegen het etiket ‘homoseksueel schrijver’ omdat het niet het belangrijkste thema in zijn oeuvre is. (bron: Wikipedia)

Titel: De Uren

Titel oorspronkelijk: The Hours

Auteur: Michael Cunningham

Uitgever: Prometheus

Vertaler: Servaas Goddijn

ISBN: 9789044616576

Pag: 228

Genre: Literaire fictie

Verschenen: september 2010