Rachel Kushner - De vlammenwerpers

Recensie door Roosje

Uitgeverij Atlas Contact

Green Onions. Overleven*,

of Ik was gewoon een meisje dat motor wilde rijden**

Het meisje dat door iedereen Reno genoemd wordt en wier werkelijke naam wij niet leren kennen - logischerwijze zou je kunnen zeggen; hieronder probeer ik uit te leggen waarom dat logisch is - is opgegroeid in Reno, Nevada, een soort Las Vegas. Ze draagt het liefst een afgeknipte jeans en hoge sportsokken eronder, kortom een tomboy. Ze rijdt motor en heeft kunstacademie gedaan. Op de zoutvlakte van Salt Lake crasht ze eerst met haar Italiaanse Moto Valera, 650 supersport, groenblauw metallic en rijdt vervolgens een snelheidsrecord voor vrouwen met een gewonde voet. Dat motorrijden op de zoutvlakte was een soort van kunstproject, een fotoreportage en een soort landschapskunst.

We volgen Reno in haar tocht door New York, waar ze gaat wonen, en door Italië, Rome, platteland, Val d’Aosta, waar ze met vriend Sandro Valera, ook kunstenaar, verblijft en ook met Gianni, tuinman der Valera’s en anarchist, Rode Brigadist*** 

Het boek is een soort coming of age-verhaal, van een meisje uit ruraal Amerika, dat motor wil rijden, kunstenaar wil zijn/worden en een vriendje wil. We schrijven late jaren 70. Ze onderzoekt de New Yorkse kunstscene met galeriehouders, kunstenaarsechtparen, vrije en kinky seks, opkomst van het feminisme. Na voltooiing van het boek dacht ik: ik weet van Reno eigenlijk heel weinig. Ik ben veel te weten gekomen over het Italiaanse rijkeluiszoontje Sandro Valera, over diens oude vriend Ronnie Fontaine, met wie Reno ook een relatie had en herkrijgt, en zelfs van Gianni, de Rode Brigadist. Ik denk dat dat klopt, want Reno begint op het eind van het boek een beetje door te krijgen wie ze is en wat ze werkelijk wil. Voor die tijd liet ze zich een beetje meevoeren op de golven van de New Yorkse scene. Het ene vriendje en het andere, meestal een stuk ouder, die haar en haar kunst ook eigenlijk niet zo serieus nemen. Door Sandro wordt ze beschouwd als een overblijvertje van zijn vriend Ronnie, met wie Reno eerst was. Sandro neemt meestal de jongere vriendinnetjes van zijn vriend over. Je wordt er niet vrolijk van hoe mannen met vrouwen omgaan. Oudere vrouwen, zoals Reno’s vriendin Giddle, zijn vaak eenzaam en als ze geen man hebben, slapen ze met iedereen. Trouwens ook getrouwde vrouwen slapen met iedereen.

Ik meen dat het Gloria is, die op een bepaalde moment een performance doet, die op een bepaalde manier nog verder gaat dan die van Marina Abramovic. Ze staat achter een deur, in die deur zit een soort brievenbus met een gordijntje ervoor ter hoogte van haar vagina. Iedereen mag haar door het gordijntje heen beroeren zo lang hij wil en op welke manier hij wil.

De kunst en de kunstwereld is een van de thema’s in dit boek. Dat is ook het thema van een ander boek dat ik onlangs (her)las: Nina Weijers, De consequenties. En eerlijk gezegd vind ik dat thema door Weijers wel wat duidelijker uitgewerkt. Het boek van Weijers is qua omvang kleiner.

Heel grappig is dat Kushner en Weijers eenzelfde performance noemen. Bij Kushner wordt die uitgevoerd door Giddle, een performancekunstenaar, die speelt dat ze een barjuffrouw is, maar gaandeweg een barjuffrouw wordt. Weijers noemt precies datzelfde voorbeeld. Ik vermoed dat er eenzelfde bron aan ten grondslag ligt. Ik ga er niet vanuit dat Weijers dit van Kushner heeft overgenomen.

Maar wat de kunst van Reno nu voorstelt, daar kom je niet zo een twee drie achter. Ze maakt filmpjes en foto’s, en doet zelf misschien ook een performance in de rol van het kleurenfilmmeisje****. En ze wil iets met die motor waar ze graag op rijdt.

Overigens komen Rothko en Andy Warhol en diens Factory ook nog even om de hoek kijken. Met name Warhol kan natuurlijk niet gemist worden in deze setting. Reno doet hier en daar een klusje voor hem.

Een ander groot thema in deze roman is dat mensen elkaar verhalen vertellen -  als zij aan tafel zitten te eten en hun peuken uitdrukken in de gebakjes en toetjes - dat laatste is grappig, want ik herinner me bijvoorbeeld dat mijn vader na het warme eten zijn peuk uitdrukte op de lege sinaasappelschillen die op zijn bord lagen -.

Mensen vertellen elkaar verhalen, lange verhalen en kortere maar betekeniszwangere anekdotes; verhalen waarin feit en fictie elkaar afwisselen, alsof mensen daarmee willen onderzoeken wie zij eigenlijk zijn en misschien soms ook wie zij zouden willen zijn. Dit thema, door verhalen te vertellen en te horen erachter zien te komen wie je bent, is ook het thema van een paar boeken van Rachel Cusk - hé, dezelfde voornaam maar dat is echt toevallig - : Contouren en Transit. Overigens zijn er boeken mee volgeschreven met de verhalen die mensen elkaar vertellen: The Canterbury Tales van Chaucer, De vertellingen van 1001 nacht, Boccaccio’s Decamerone om er maar eens een paar, niet de minste ten noemen.

Kushner vertelt het verhaal van Reno, Sandro, Ronnie, Gianni en Giddle niet chronologisch. In het begin wisselen hoofdstukken over Reno en Sandro elkaar af, voorafgegaan door een korte inleiding over Sandro’s vader. Teruglezen als je een roman uit hebt, levert altijd veel op. Ik was dit namelijk alweer helemaal vergeten na die bijna 500 pagina’s. Niet chronologisch dus, maar ook niet helemaal logisch. Je kunt makkelijk verdrinken in dit uitgebreide verhaal. Sommige fragmenten herhaalt Kushner letterlijk of een beetje aangepast. Dat heeft een vervreemdend effect. Je denkt dan: dat heb ik toch al gelezen? Waar stond dat ook al weer, over wie ging dat?

De beschrijvingen van de gewelddadige protestmarsen in Rome en de stroomstoring in New York zijn fenomenaal. Kushner is een rasverteller en een kundig beschrijver. Je moet je gewoon mee laten voeren door en op haar stroom woorden en beelden. Reno wordt gewoon meegenomen door de flow van de gebeurtenissen, waar zij niet alles van begrijpt. Het leven dringt zich aan haar op en zij kan niet anders dan erin meegaan.

Kushner is een meester in het gebruik van oneliners. Ik ben daar minder gevoelig voor dan veel anderen, die altijd prachtige zinnen overschrijven, maar in dit boek barst het ervan en ze zijn prachtig. Ik moet er natuurlijk een paar citeren.

(Een vrouw) ‘...die haar handtas vasthield als een gereedschapskist.’ (ibid.: 15)

‘Ik had een scherp besef van het nu. Niets deed er nog toe behalve die milliseconde van het leven bij die snelheid.’ (ib.: 45)

‘Elk bestaan is een vorm van slavernij, toch?’ (ib.: 419)

‘Zijn vader zei dat de geschiedenis altijd te laat was voor de afspraak met zichzelf.’ (ib.: 455)

‘Ik was gewoon een meisje dat naar een fabriek was gegaan om haar vriend te zoeken en hem daar per ongeluk met een ander had aangetroffen.’ (ib: 399).

Met deze uitspraak geeft Reno al aan dat zij een (performance)rol speelt in het verhaal. Misschien is dat haar kunst aan het worden: een rol spelen en dan kijken hoe dat afloopt. Dat speelt in het boek van Weijers namelijk ook een grote rol: waar houdt de performance op en waar begint het échte leven?

Opmerkelijk is het dat ik onlangs drie boeken vlak achter elkaar gelezen heb waarin kunst een groot thema is. Deze roman van Kushner dus en Weijers, maar ook Caesarion van Tommy Wieringa. In het laatste is het de kunst van opbouwen (vuurtoren Alexandrië, waar trouwens Kushners Sandro ook gewoond heeft) en als dat niet lukt van afbreken (een berg in een oerwoud in Zuid-Amerika; denk ook aan Kurz in Heart van Darkness van Conrad; Ook Valera hebben iets met het oerwoud in Brazilië en slavernij; kennelijk zijn Alexandrië en het oerwoud archetypische loci); heel interessant uitgewerkt door Wieringa. Ook bij hem spelen kunst en het échte leven een ingewikkeld spel.

Intertekstualiteit is een complex ding.

Dit is mijn eerste Kushner-roman. Ik ben aangenaam getroffen. Ik heb begrepen dat haar volgende boek, Club Mars, minder experimenteel van structuur en betekenis is. Een interessante vrouw vind ik ook.

*2013: 427, een van de vele titels die Ronnie voor zijn autobiografie bedacht had en opgeschreven had op een rol slagerspapier.

Green Onions is de titel van een instrumentale song van de groep Booker T & the M.G.’s, uit 1962; de song is nog steeds een klassieker. De groep was de eerste raciaal gemengde groep in het zuiden van the States. Al eerder in het verhaal komt de song voor wanneer Reno pas in New York is en haar vriendin Giddle als barmeid werkt bij Rudy’s maar feitelijk een performancekunstenares is - zoals Marina Abramovic -.

Het is een geweldige song, vind ik.

** Zo ziet Reno zichzelf op een gegeven moment.

*** de Rode Brigades waren in Italië wat de Baader-Meinhofgroep  = Rote Armee Fraktion, in Duitsland was, linkse anarchisten, die rechtse zakenlui en politici ontvoerden en soms ook vermoordden. Gianni wordt niet zo genoemd, maar als hij geen lid van die groep was hij toch zeker een aanhanger.

**** Het kleurenfilmmeisje, zoals ik haar maar noem, is een jong en knap meisje dat een kleurenschema ophoudt. Ze wordt heel kort gefilmd en dat staat helemaal vooraan op een filmrol, zodat filmers weten hoe zij hun kleuren moeten afstemmen. Dit meisje zie je als bioscoopkijker niet, zo kort is in beeld. Ik ga ervanuit dat dit werkelijk zo is, maar misschien heeft Kushner het verzonnen.

Auteur

Rachel Kushner (geboren in 1968) is een Amerikaanse schrijver, bekend van haar romans Telex uit Cuba (2008) en The Flamethrowers (2013). Ze woont in Los Angeles. 

Een van haar invloeden is de Amerikaanse romanschrijfster Don DeLillo .

Titels: De vlammenwerpers

Auteur: Rachel Kushner

Vertaler: Lidwien Biekmann

Pagina's: 478

ISBN: 9789025445928

Uitgeverij: Atlas-Contact

Verschenen: 2013