F.M. Dostojevski-De Verzamelde werken

Beoordeling 4 sterren 

Met dank aan uitgeverij van Oorschot 

'De gewone Russische man krijgt kleur en gestalte'

Deze bundel bevat romans en verhalen uit de tijd (periode 1846-1848) vóór de deportatie van Dostojevski: Arme mensen, De dubbelganger, Roman in negen brieven, Mijnheer Prochartsjin, De hospita, Polzoenkov, Een zwakke ziel, De eerlijke dief, Een kerstfeest en een huwelijk en Iemand anders z’n vrouw en de man onder het bed. De werken zijn onlangs opnieuw vertaald door Arthur Langeveld en Madeleine Mes.  

Arme mensen

Het debuut van Dostojevski is een realistische roman in de vorm van een briefwisseling tussen het jonge, verweesde meisje Varvara Aleksejevna en de oude ambtenaar Makar Devoesjkin. Dostojevski schreef deze roman om aan te tonen dat ook arme mensen er een gevoelsleven op na kunnen houden. De toon in de brieven is voorkomend, betrokken, empathisch en liefdevol. De één wil niet onderdoen voor de ander in welwillendheid, heel aandoenlijk: 

'U hebt zomaar geraden wat ik verlangde, wat mijn hart verlangde! Ik zie dat een hoekje van het gordijn voor uw raam is omgevouwen en aan de balsemienpot is vastgemaakt, precies helemaal waar ik toen ook op had gezinspeeld; en gelijk dacht ik dat ik uw gezichtje even voor het raam zag, dat ook u vanuit uw kamertje naar mij stond te kijken, dat ook u aan mij dacht.' 

De volslagen uitzichtloze positie van miljoenen Russen wordt in dit verhaal uitvergroot weergegeven. Armoede, geen perspectief, ziekte, dood, huisbazen zonder compassie zijn thema's die aan de orde komen. Schrijnend wordt duidelijk dat de armen elkaar proberen te helpen, maar wanneer je zelf al niets bezit hoe help je een ander dan? Juist, door je laatste kopeke weg te geven. 

Verfilmd 

De dubbelganger werd in 2013 verfilmd als The Double. Het thema van de roman is gespleten persoonlijkheid en hallucinatie. In prachtige, vaak lange zinnen wordt de bevreemdende sfeer weergegeven: 

'Onze held bevond zich, als je dat zo mag vergelijken, nu in de positie van iemand bij wie een kwajongen een geintje uithaalt door stiekem een brandglas op hem te richten. Wat is dat, is dat een droom, dacht hij, het heden of een voortzetting van gisteren? Maar hoe dan? Met welk recht gebeurt dit alles? Wie heeft die ambtenaar toestemming gegeven, wie heeft hem het recht gegeven? Slaap ik, droom ik?' 

De plot van het boek is slechts een detail van het verhaal, veel interessanter is de aanloop en de gedetailleerde beschrijving van de personages. De trekken op het gezicht, de veranderde lichaamshouding, de gedachtegang van een te volgen strategie, het veelbetekenend zwijgen maken zo'n personage levensecht. Hier past een glimlach bij: 

'Je zou kunnen zeggen dat de gast van de heer Goljadkin zich gedroeg als een bedelaar van adellijke afkomst in een verstelde jas, maar met het paspoort van een edelman op zak, die nog weinig praktijkoefening had opgedaan in het op gepaste wijze zijn hand ophouden'

Thematiek 

-Compassie met minder bedeelden, mooi uitgewerkt in Arme mensen.
-De Russische kanselarij met z'n verwoestende werking op de psyche van de kleine man, vooral te zien in De dubbelganger.
-Bedrog, komedie, gothic (De hospita), misbruik van jonge meisjes (Een kerstboom en een huwelijk) 

Een duidelijke verwijzing naar de bijbel staat in De dubbelganger: Goljadkin was tot het uiterste vernederd de nacht ingevlucht. Prachtige beschrijvingen van een natte novembernacht geven de sfeer weer: geen levende ziel te bekennen, alle krachten leken zich samen te spannen tegen hem. Hij raakte z'n laatste restje verstand kwijt,

[…]'de heer Goljadkin wilde nu niet alleen voor zichzelf op de vlucht slaan, maar zelfs helemaal vernietigd worden, er niet zijn, tot as vergaan.'[…] 

Wat hij wenste gebeurde, ineens bleef hij als een zoutpilaar op het trottoir staan en stierf op dat moment, dat wil zeggen: het was alsof hij stierf. 

De zoutpilaar verwijst naar Genesis 19-26, waarin de vrouw van Lot verandert in een zoutpilaar (sterft omdat ze achterom keek), Goljadkin sterft niet werkelijk, maar zijn verstand is hij wel kwijt door hetgeen net gebeurd is en wat hij achtergelaten heeft. Vanaf nu zal hij als een ander mens door het leven gaan.

Vertaling 

Vertalen van Russische literatuur schijnt erg complex te zijn. Volgens Arthur Langeveld is Dostojevski wat taal betreft het ingewikkeldst van alle schrijvers. Er is verschil tussen Algemeen Beschaafd Russisch, een kunstmatige taal, en de spreektaal. Dostojevski schreef in de spreektaal. Het onderscheid tussen de twee is de woordvolgorde; bij de kunstmatige taal is de woordvolgorde als in het Frans: onderwerp, gezegde, lijdend voorwerp.

De spreektaal heeft een vrije woordvolgorde, dit is mogelijk doordat het gebruik van naamvallen duidelijk maakt of het gaat om een onderwerp of lijdend voorwerp in een zin. Het doorgeven van het kenmerkende taalgebruik van Dostojevski's personages vergt uiterste concentratie van de vertaler. In oude vertalingen gebeurde dat doorgeven niet.
(parafrase tvl, bron Roger Abrahmas, Taal & Geschiedenis)

Conclusie 

Dit boek is een mooie verzameling van de vroege weken van Dostojevski, verrassend goed leesbaar door de nieuwe vertaling van Arthur Langeveld en Madeleine Mes. Dankzij de achtergrondinformatie van A. Langeveld kreeg het lezen een extra dimensie. De kleur, de toon, het ritme van de taal is op een natuurlijke manier levendig, zware thema's worden lichtvoetig. Hopelijk heeft Dostojevski het zo bedoeld. 

De auteur 

Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (1821-1881) behoort tot een van de bekendste auteurs uit de Russische literatuur. Zijn werk kenmerkt zich door het gebruik van dialogen en wijsheid, deze kwalificaties onderscheiden hem van andere auteurs uit de realistische periode, de 'Realistische School'. Dostojevski groeide op in de romantiek, maar omstreeks 1840 kwam het realisme op, de nadruk kwam te liggen op het lot van de minderbedeelden in eigen land.

 

Auteur: F.M. Dostojevski

Vertalers: Arthur Langeveld en Madeleine Mes 

Uitgever: Van Oorschot 

ISBN: 9789028270473 

Pag: 581 

Genre: Literatuur & romans 

Verschenen: juni 2017