Samuel Butler – De weg van alle vlees

Recensie door Tea van Lierop
Uitgeverij Van Oorschot
Schwob  

Er zijn twee categorieën mensen in deze wereld: zij die zondigen en zij tegen wie gezondigd wordt; als een mens tot een van beide moet behoren, kan dat maar beter de eerste zijn.

Een rebelse jongen, die Ernest

Samuel Butler beweerde dat de Odyssee door een vrouw geschreven zou zijn, dit staat in Wittgensteins minnares van David Markson en dit was de aanleiding om De weg van alle vlees te lezen. Erg betrouwbaar is de eenzame ik-verteller uit Wittgensteins minnares niet, maar toch de moeite waard het even na te kijken.

Naspeuring levert het volgende op:

'Samuel Butler publiceerde in 1897 The Authoress of the Odyssee, waarin hij het standpunt verdedigde dat dit werk door een Siciliaanse zou zijn geschreven.' (bron)

Wie was deze auteur en wat is er te vertellen over zijn werk? Samuel Butler was een Britse schrijver (1835-1902) met belangstelling voor de klassieke Oudheid, de muziek van Georg Friedrich Händel, de schilderkunst en het werk van Charles Darwin. Op zijn vierentwintigste vertrok hij naar Nieuw-Zeeland, waar hij vijf jaar een kudde schapen beheerde. Terug in Engeland begon hij met het schrijven van de artikelen die ten grondslag liggen aan zijn bekendste boek, Erewhon. Erewhon een anagram van 'nowhere', het is een satirisch utopia. In Erehwon wordt ziekte als misdaad beschouwd, godsdienst is er een financieel systeem van bankiers, scholing bestaat er uit de onderdrukking van originaliteit. Met profetisch inzicht verbannen de Erewhoniërs alle machines uit hun republiek, omdat ze bang zijn dat die zullen evolueren en de meesters worden van hun makers. Dit boek is niet vertaald. (Wikipedia)

Wel vertaald is De weg van alle vlees, dat postuum uitgegeven werd in 1903. De titel verwijst naar sterven en is hoogstwaarschijnlijk afkomstig uit de bijbel. De hele roman staat vol Bijbelcitaten, waarvan in de voetnoten de oorsprong is te lezen. Edward Overton heeft de rol als verteller van het verhaal over Ernest Pontifex, als peetvader van Ernest is hij ingewijd in de familie Pontifex en kan desgewenst sturend optreden wanneer zijn petekind van het juiste pad dreigt te geraken. De roman kan gezien worden als een bildungsroman waarin Butler zijn ideeën over erfelijkheid, religie, filosofie, opvoeding en vrije wil kwijt kan. Voordat Ernest ten tonele verschijnt is het boek al een flink eind op weg, eerst wordt de voorgeschiedenis uit de doeken gedaan. Ernest ouders spelen een belangrijke rol, vooral vader Theobald heeft grote invloed op Ernest, hij is een tirannieke man die zijn zoon volledig overheerst en is bovendien erg gierig. Ernest weet zich uiteindelijk los te weken, dit proces is uitermate boeiend beschreven. Christine, de moeder, is ook niet onvoorwaardelijk liefdevol

'Wat Ernest betreft werden de vermoedens die al door haar hoofd hadden gespeeld versterkt, maar ze achtte het raadzamer de zaak verder te laten rusten. Ze verkeerde nu in een heel sterke positie. Officieel was Ernests zuiverheid onomstotelijk bewezen, maar tegelijk had hij zich zo ontvankelijk getoond, dat ze in staat was twee strijdige indrukken van hem in één enkel beeld samen te voegen, en hem als een Jozef en een Don Juan ineen te beschouwen. Dat was wat ze zich altijd al had gewenst, maar nu haar ijdelheid was bevredigd door het bezit van zo’n zoon, was daarmee de kous af; de zoon zelf was van geen belang.'

Behalve de ontwikkeling van Ernest is er ook aandacht voor het sociale leven in het victoriaanse Engeland. Hoe er gezocht wordt naar de juiste huwelijkspartner is een genot om te lezen door de manier waarop de auteur een onverbloemde blik werpt op de berekening die achter iedere handeling  op dat gebied schuilt. Zijn ironische stijl maken dit soort passages behoorlijk smeuïg en geeft het boek de nodige ‘lichtheid’ mee die als tegenwicht kan dienen voor de vele Bijbelcitaten.

'Zijn verloving en zijn weigering ervan te worden ontslagen deden Theobald meteen in zijn eigen achting stijgen. Hoe saai hij ook was, hij bezat een niet geringe dosis stille zelfgenoegzaamheid. Hij bewonderde zichzelf om zijn academische aanzien, zijn zuivere levenswandel (had hij maar een beter humeur gehad, dan was hij zo onschuldig als een vers ei geweest, heb ik wel eens over hem gezegd) en zijn onberispelijke integriteit in geldzaken.'

Het is bekend dat Butler veel autobiografische elementen gebruikt heeft in z’n roman, dat was ook de reden dat het boek niet tijdens zijn leven uitgegeven mocht worden. Familieleden zouden zich herkend kunnen hebben. Vooral het personage Alethea Pontifex, tante en meter van Ernest, spreekt tot de verbeelding, wie stond model voor haar? Waarschijnlijk is het een mix van diverse vrouwen rondom de auteur. Deze lieve tante wist in contact te blijven met Ernest, ook toen hij eenzaam en verlaten naar kostschool gestuurd werd. Ze was niet onbemiddeld en wendde die middelen op haar manier aan. Pikant detail is dat de verteller sinds zijn prille jeugd verliefd op haar was.

Met de nodige humor worden de lotgevallen van Ernest een voor een blootgelegd, hierbij komt hij in aanraking met volk van allerlei allooi waarmee het boek een mooi tijdbeeld krijgt. Het victoriaanse juk wordt afgeworpen en hieruit blijkt de kracht van Ernest, hij groeide op in een geharnast gezin en wist zich te bevrijden op zijn manier. Het boek is ondanks dramatische gebeurtenissen helemaal niet donker van toon, er is optimisme, realisme en reflectie.  

Titel: De weg van alle vlees

Auteur: Samuel Butler

ISBN: 9789028241947

Uitgever: van Oorschot

Vertaling: Nele Ysebaert

Pag.: 486

Genre: fictie

Verschenen: deze editie 2013