Ed Bruyninckx - Frau Angela

Recensie door Marjon Nooij

ISJB Uitgevers

'We vergeven nooit genoeg, maar vergeten teveel'

- (Madame Swetchine, Russisch-Frans auteur, 1782-1857)

Hoeveel kan een vrouw aan voordat ze breekt?

De Vlaamse Angélique Dams (1913) is al vroeg gehard door het leven en zweert zichzelf dat ze voor niets of niemand meer bang zal zijn. Wanneer de Tweede Wereldoorlog een feit is en zij in het Antwerpse café Paon Royal twee geüniformeerde Duitsers hoort praten over Mehl en Kaffee, staat de zakenvrouw in haar meteen op scherp. Ze stapt op ze af en weet de twee van de Wehrmacht zover te krijgen dat ze een akkoord sluiten. Voor honderdduizend frank heeft ze een wagonlading gekocht, bedoeld om te verhandelen. Eén van de heren overhandigt haar zelfs een gestempeld en gesigneerd doorgangsbewijs, maar de overdracht van de goederen loopt niet zo gesmeerd als ze had gepland. Ze wordt verraden, in staat van beschuldiging gesteld en, in afwachting op het proces, naar de gevangenis in de Begijnenstraat gebracht, van waaruit ze naar een sorteercentrum wordt gedeporteerd via Aken naar Keulen.

Zo begint het verhaal van deze zakenvrouw. Een verhaal dat is opgetekend door Ed Bruyninckx die vele gesprekken met haar heeft gevoerd en aan wie zij haar gruwelijke verhaal uit de doeken heeft gedaan. Bruyninckx - in 1947 geboren te Mortsel, België - is zijn gehele leven al op een of andere manier bezig met taal. Al jong begon hij gedichten en versjes te schrijven, schreef met veel plezier opstellen en toneelstukken, en deed succesvol mee aan schrijfwedstrijden. Nadat hij een drietal gedichtenbundels heeft uitgebracht is Frau Angela zijn romandebuut.

De schrijfstijl die Bruyninckx hanteert is soepel en helder. De typisch Vlaamse schrijfstijl en woordkeuze komen charmant over. Hij weet de vijftien jaar, die het aangrijpende verslag van Angèle behelst, neer te zetten in slechts 164 pagina's en hij laat haar zelf haar verhaal vertellen vanuit het ik-perspectief.

Angela komt wat opportunistisch en niet al te sympathiek uit de verf. Ze is er ook behoorlijk overtuigd van haar eigen voorkomen en schoonheid - haar slanke verschijning en blonde haren - en dat deze uiterlijkheden haar in hachelijke situaties goed van pas kunnen komen. Een aanbod van een Duitse gevangenbewaarder om zijn vriendin te worden slaat ze echter pertinent af, maar ze weet haar sporen te verdienen met diverse vormen van handwerken, waardoor ze een poosje in betrekkelijk goede omstandigheden haar dagen slijt. Totdat na anderhalf jaar het moment komt dat de bommen inslaan.

'Dan is er een voltreffer. Ik probeer me nog vast te houden aan de afvoerpij, maar er is zulk een enorme luchtverplaatsing in mijn cel dat ik van hier naar daar wordt geslingerd.

Een volgende voltreffer doet de muren barsten. De gevangenis trilt op zijn grondvesten. [...] Door het lawaai van de bommen en de sirenes heen hoor ik op de gang roepen en tieren, een kakofonie van stemmen...'

Een bloeding leidt ertoe dat ze - om te herstellen - voor enkele maanden terug mag keren naar Antwerpen, waar ze zich weer succesvol op haar handel stort en een nogal dubieuze liefdesrelatie begint met een Duitste Oberinspektor, die een lucratief handeltje met haar wel ziet zitten. Om aan de rest van haar gevangenschap te ontkomen duikt ze onder. En wéér wordt ze verraden.

Vijf jaar zal ze doorbrengen in Duitse gevangenschap, maar het einde van de oorlog betekent niet het einde van haar opsluiting, want de Russen trekken Duitsland binnen en onder de meest vernederende omstandigheden, ondervragingen, martelingen, honger en dorst zetten ook zij haar weer gevangen.

'Hij komt op mij toe... Een ware bliksemschicht en... ik hang half versuft tegen de muur. Ik krijg de ene mokerslag na de andere. Vergeleken bij deze aframmeling hebben de Duitsers mij 'gestreeld'.

De tijd dat ze in Russische handen is zal vijf jaar duren en hoewel de omstandigheden haar steeds zwaarder vallen weet Angèle zich ondanks het bittere en harde bestaan wonderwel te handhaven. Vanzelfsprekend is het haar ook regelmatig te moede, maar ze heeft een ijzersterke wil om zich te handhaven en te overleven. Waar ze in zaken vooral op haar eigen gewin uit lijkt te zijn, toont ze tijdens haar gevangenschap mededogen voor de kwetsbaren en hen die er slechter aan toe zijn. Uiteindelijk zal ze, nog slechts een schim van zichzelf, pas eind 1954 vrij komen.

Het verhaal van Frau Angela laat zich niet echt lezen als een roman. De auteur gaat met vaart door vijftien zeer heftige jaren heen. Het is zeker niet zo dat het een afgeraffeld geheel lijkt, want elke gebeurtenis en periode wordt gedetailleerd beschreven, maar het eindresultaat komt meer over als verslaglegging. Angèle wordt niet als een warmbloedige vrouw neergezet. Ongetwijfeld is dat toe te schrijven aan de ijzingwekkende ervaringen van de jonge vrouw. 

Een indringend en indrukwekkend verhaal van een onbekend stuk geschiedenis.

Titel: Frau Angela

Auteur: Ed Bruyninckx

Pagina's: 165

ISBN: 9789081935258

ISJB Uitgevers

Verschenen: augustus 2019