Arnon Grunberg – Bezette gebieden

Bespreking door Roosje

Uitgeverij Lewobski

Toen moeder weer vader werd en de wereld een halve slag draaide….

‘’Ik mis je, je bent er nog maar ik mis je al’, zegt Michette’ (2020: 12)

Hoofdpersonen in deze roman zijn :

Kadoke, die alleen bij zijn achternaam genoemd wordt; de laatste lettergreep spreekt je uit als ‘kee’; psychiater bij de crisisdienst maar hij liefhebbert uit idealisme of uit aversie tegen alle protocollen of zoiets in alternatieve therapieën.

Michette, Kadoke’s patiënte, een hardnekkig suïcidale vrouw, die bij Kadoke in therapie is en daartoe zijn bejaarde en ziekelijke moeder verzorgt in het hotel van haar ouders, De Zeemeermin, in Zeeland, dat in verval is en al gesloten had moeten worden. En haar vriend de schrijver, die geen naam krijgt, omdat hij vermoedelijk te onbeduidend is of een te slecht schrijver in Kadoke’s ogen, maar die Michette en Kadoke misbruikt in en door zijn roman.

Moeder, die weer vader wordt, en die moeder werd toen moeder stierf. Wil je weten hoe dat precies in elkaar steekt, lees dan het eerste deel over het leven van psychiater Kadoke en zijn ouders in Moedervlekken.

Achter-achter-achternicht Anat, die Kadoke komt opzoeken in Amsterdam, omdat hij familie is; zijzelf woont in een nederzetting in bezet gebied in Israël, in de buurt van Jerusalem; tussen hen ontstaat iets dat nogal ingewikkeld is. En de moeder van Anat en haar innig geliefde rabbi Menachem Eliëzer ben Zwi, die bijna 100 jaar is en in coma ligt in Brooklyn, de achtertuin van Israël.

Collega en amant Fahed, een veganistische Palestijn.

Rianne, de zeer christelijke bejaardenhulp van vader, die zo verliefd is op Joden en Israël, dat ze Kadoke voortdurend aanspreekt op ‘het jullie-zijn’ van de Joden.

Plaatsen van handeling: Amsterdam, en de nederzetting en Jerusalem in Israël, west en oost.

Tijdspanne van het drama: een jaar misschien? Niet zo belangrijk, het is geen zeventiende-eeuws classicistisch toneelstuk.

Meteen heb ik de verse ingrediënten maar op het aanrecht uitgestald, zodat je eveneens meteen zult vermoeden dat zich weer een doldriest drama gaat ontwikkelen.

Bezette gebieden is het vervolg op Moedervlekken, dat ik een prachtige roman vond, vol doldrieste Grunberg-verwikkelingen, hondertachtiggraden-draaiende plots, humor en liefde. En ik verraad dan ook maar direct, want ik ben niet zo’n smooth talker, dat ik dit boek toch een beetje minder vind. Voorop staat dat het een goede roman is en beter dan menig ander, maar ietsje minder dan zijn voorgangers Moedervlekken en Goede mannen. De eerste 200 bladzijdes zijn een beetje saai al komen er zeer veel uitstekende issues en thema’s, uitspraken en situaties aan de orde, maar het kabbelt een beetje; daarna wordt het verhaal toch wel lekker dynamisch en onvoorspelbaar.

Het is altijd lastig hoeveel ik nu van het verhaal moet vertellen. Ik ben er niet zo dol op, maar anderzijds is een verhaal wel de kapstok voor beschouwingen over dat verhaal. Ik doe een gooi.

Michette heeft er ineens geen zin meer in, in moeder en zoon Kadoke, ze hangt haar bejaardenhulp-lier aan de wilgen en trekt in bij een anoniem schrijver. Deze hoort haar uit over haar ervaringen met moeder en zoon, met de alternatieve therapie van de psychiater. Daarover schrijft hij een roman, waarvan Kadoke het slachtoffer wordt en het leidt zelfs tot een veroordeling en een uitschrijven uit het register der psychiaters. Kadoke wordt genadeloos geslachtofferd. Een kafkaësk gebeuren in een ingenieus steekspel tussen het fictief-zijn van een roman en de vermeende waarheid en werkelijkheidsfeiten die je uit een roman zou kunnen afleiden. Dat doet Grunberg met knappe retoriek en rake streken. Het is een zeer interessant issue op zich: hoe fictief is een roman en hoe komt het nu eigenlijk dat we tegenwoordig doen dat een roman een soort non-fictionele autobiografie van de auteur is? Ik ben hier zelf tamelijk strikt in: een roman is fictie en daarom kun je je er van alles in kwijt, met name ook die dingen waar we ons voor schamen of die helemaal politiek incorrect zijn, zoals, ik noem maar wat, foute en gruwelijke seks (ja, hoor, daar weet Grunberg ook weg mee), foute jodengrappen, zal ik maar zeggen, bij wijze van metafoor, you name it.

Nadat het boek van de anonieme schrijver is gepubliceerd en Kadoke volledig is afgebroken in een talk-show, is hij alles kwijt; ik ben het hier grondig met Grunberg eens: wat zijn veel talk-shows gruwelijk manipulatief tov de gasten en hun opvattingen! Deel een van het boek is achter de rug. Nederland kotst Kadoke uit. Hij gaat naar Anat, op wie hij verliefd is geworden nadat ze een keer gevrijd hebben. Anat is orthodox Joods. Ik weet nooit zo goed of ik nu joods of Joods moet schrijven. Grunberg schrijft hier, om redenen natuurlijk!, steeds een hoofdletter, dus ik volg hem maar.

Deel twee speelt zich af in een zeer treurige nederzetting in bezet gebied. Het huis van Anats moeder is smerig, omdat haar favoriete rabbijn haar heeft opgedragen niet te veel te poetsen en meer open te staan voor hem, de rabbijn en de spoedige komst van de Eeuwige. Het messianisme is van een impertinente treurigheid: in ganzenvet gedrenkt, smerige vloeren en wc’s, plastic servies en bestek, hitte, insecten, matrassen met vlekken en een Russische bejaardenverzorgster die alleen maar Russisch spreekt en zich aan vader vergrijpt of deze in ieder geval in zijn blote in zinkzalf gedrenkte mannelijkheid op bed laat liggen, enz. Alles in dienst van de Eeuwige, die alles zo bedoelt als hij het bedoeld heeft. De rabbijn is zijn tolk of zoiets.

Anat is een outcast, haar eerste huwelijk bleef kinderloos en daarom is zij gescheiden en is nu aan het promoveren in de wiskunde. Het hoogste goed voor vrouwen in de nederzetting is het krijgen van - veel- kinderen. Het liefst twaalf of meer. Er zijn weinig mannen in de nederzetting, het zijn de vrouwen die de dienst uitmaken, zoals gebruikelijk natuurlijk in een Joods gezin. Kadoke wordt binnengehaald als de Gezondene, als een soort messiasje himself: de man voor Anat. Liefde hoeft niet, een liefdeloos huwelijk is wat Anat wil, en Kadoke wil dat op een bepaalde manier ook terwijl hij wel verliefd op haar is. Liefde maakt kwetsbaar. Het gaat om de kinderen, om het nageslacht, een overdadig nageslacht.

‘Wat Anat eigenlijk tegen hem gezegd heeft is: ik bied je mijn onvermogen en ik neem genoegen met het jouwe.’ (ib.: 229)

Anats moeder wil weten of Kadoke niet impotent is. Zij gaat dat op geheel eigen wijze controleren. Een komisch-affreuze situatie doet zich voor.

Anats seksuele voorkeuren zijn hoogst eigenaardig en dat is nog vriendelijk gezegd. Voortdurende is er sprake van de tegenstelling tussen Europa en Israël. De eerste is slecht, moreel slecht en Kadoke en alle Europese Joden zijn gehersenspoeld, vinden Anat en haar moeder. Kadoke vindt op zijn beurt dat zij nog in het 19e-eeuwse Polen leven in de sjtetl waar al het eten in ganzenreuzel gebraden werd. De twee vinden elkaar ergens toch wel in de liefde maar dan helemaal op zijn Grunbergs. Meer ga ik niet vertellen. Dat doet afbreuk aan het verhaal. Trouwens wat is een verhaal? Het verhaal van iemands leven? Is er maar één versie van een leven, van een verhaal? En drama, wat betekent drama, voor iemand die dramadocent is, zoals Kadoke op een gegeven moment in Jerusalem waar hij Fahed ontmoet. 

Een van de thema’s is hoe te leven: moet je de waarheid proberen te achterhalen of die aan het licht proberen te brengen, wat Kadoke deed toen hij de ‘feiten’ uit de roman van de schrijver probeerde te weerleggen? Of moet je je als mens aanpassen aan je situatie, zoals Kadoke in de nederzetting:

‘Nu hij hier is beland begrijpt hij meer dan ooit tevoren dat doen alsof zijn levensopgave is, de enige nog open weg naar het geluk of iets wat daarop lijkt.’ (2020: 174-175)

Het volgende is natuurlijk: wat is waarheid en wat is de werkelijkheid? Is die überhaupt wel te kennen? Je snapt wel dat dat een retorische vraag is.

Dat Israël een uitermate complex land is is een understatement. Van mij mag Grunberg daar uitgebreid zijn gedachten en gevoelens over laten gaan.

Lezen dit boek? Ja, absoluut lezen dit boek, ook al vond ik zijn vorige romans iets dynamischer en van meer liefde getuigen, maar ja… zoveel zielen zoveel meningen, en ook: moet dat dan altijd maar de liefde zijn waarover wij schrijven? Toch wel, blijkbaar.

Anat: ‘We zullen trouwen en kinderen krijgen als de Eeuwige het wil, maar ik moet die liefde van je echt niet. Sorry.’ (ib.: 220)

Lezen dus!

De auteur

Arnon Grunberg (officieel: Arnon Yasha Yves Grünberg, Amsterdam, 22 februari 1971) is een Nederlandse schrijver van joodse komaf. Hij schrijft meestal onder de naam Arnon Grunberg, maar maakte ook enige tijd gebruik van het heteroniem Marek van der Jagt. 

 

Grunberg is afkomstig uit een gezin dat zwaar getraumatiseerd is door de Tweede Wereldoorlog. Zijn moeder Hannelore Grünberg-Klein (1927-2015) overleefde Auschwitz, waar ze naar eigen zeggen goed behandeld is. Zijn vader zat op talrijke adressen ondergedoken. Arnon Grunberg heeft één oudere zus. In 1982 emigreerde zijn zus naar Israël, waar zij inmiddels met haar gezin in een nederzetting nabij Ramallah een strikt orthodoxe levensstijl volgt. Grunberg zelf zwoer aan het eind van zijn puberteit elke vorm van religie af. Grunberg volgde het Amsterdamse Vossius Gymnasium, maar werd in 1988 van school verwijderd nadat hij voor de tweede keer was blijven zitten. Daarna werkte hij onder meer als jongste bediende bij een apotheek en als bordenwasser.

De jonge Grunberg wilde acteur worden. In 1989 speelde hij de hoofdrol in een film van de Nederlandse filmer Cyrus Frisch. Voordat hij in 1994 doorbrak als schrijver, had hij een kleine uitgeverij, Kasimir. 

Op 23-jarige leeftijd debuteerde Grunberg bij Nijgh & Van Ditmar met Blauwe maandagen, een sterk autobiografische roman, waarin onder andere de oorlogservaringen van zijn ouders aan bod komen. Het boek werd een internationaal succes: in Nederland werd het bekroond met de Anton Wachterprijs voor het beste debuut en het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut. Het werd vertaald naar het Engels, Duits, Deens, Italiaans, Frans, Spaans, Tsjechisch, Zweeds en Japans. Met zijn tweede roman, Figuranten (1997), bevestigde hij zijn talent, alhoewel de ontvangst van deze roman minder enthousiast was dan bij Blauwe Maandagen.

Prijzen, onder andere: 2007 - Libris literatuurprijs voor Tirza; 2009 - Constantijn Huygensprijs voor zijn oeuvre; 2010 - Frans Kellendonkprijs voor zijn oeuvre. (Wikipedia)

Titel: Bezette gebieden

Auteur: Arnon Grunberg

Uitgeverij Lebowski

Jaar van uitgave: 2020

Aantal pagina’s: 430

ISBN: 978904883701