Uitgeverij Atlas Contact
'We hebben een paar
dingen bereikt:
de democratie, de
scheiding der machten,
maar je kunt paragrafen
maken,
je kunt artikelen
schrijven,
de beste grondwetten
uitwerken –
wat je nodig hebt zijn de
juiste mensen.'
– Fritz Bauer
De Duits-Joodse jurist Bauer
deed deze uitspraak in de jaren 1960, toen hij actief probeerde nazi’s voor het
gerecht te krijgen maar werd tegengewerkt door justitie en de algemene publieke
opinie.
Géraldine Schwarz beschrijft
aan de lezer waarom deze houding van een getraumatiseerde samenleving niet gek
te noemen is en welke oorzaken eraan ten grondslag liggen. Hoe de generatie
jongeren in de decennia 1960-1980 soms pas voor het eerst over de achtergrond
van het Derde Rijk hoorden, omdat de periode 1930-1950 simpelweg niet voorkwam
in de geschiedenislessen; hoe het gebeurde dat door de naoorlogse opdeling van
Duitsland de nazi’s en collaborateurs niet overal even zwaar berecht werden, of
zelfs helemaal niet.
Met de 21e-eeuwse
bril zijn deze situaties wellicht niet te bevatten. Schwarz heeft echter de
toegang tot het persoonlijke bedrijfsarchief van haar Duitse opa, tevens hoort
ze via moederskant oorlogsverhalen uit Frankrijk. De bijzondere Frans-Duitse
achtergrond van de auteur maakt dat ze zich verwant voelt aan beide
nationaliteiten. Zou dit onwillekeurig een goede toevoeging zijn in haar
streven om zo objectief mogelijk de verschillende kanten van mensen, naties,
decennia te onderzoeken?
Het boek kent een fijne
vertelvorm: de kleine persoonlijke (familie)geschiedenis wordt verweven met de
grote wereldgeschiedenis. Het maakt dat je als lezer niet het gevoel hebt een
naslagwerk te bestuderen, hoewel De geheugenlozen door de vele
gedetailleerde informatie die status wel verdient.
Eerst diept Schwarz het
Duitse verleden uit aan de hand van haar opa’s bedrijf in Mannheim. De
overname, voor de oorlog, is niet geheel netjes gegaan, ook al was Opa
duidelijk een Mitläufer. Na de oorlog ging het bedrijf niet automatisch terug
naar de voormalige joodse eigenaars, want het land moest opgebouwd en het
gezin-Schwarz moest ook eten. “We moeten er nu allemaal onder gebukt gaan en
het is altijd wat.”
Waar de naoorlogse Duitse
samenleving een laisser-faire-houding verweten kan worden, geldt dit dubbel
voor de Fransen. Zonder het Vichy-regime zouden niet zoveel Franse en naar
Frankrijk gevluchte joden gedood zijn. De naam van het toenmalige staatshoofd,
Philippe Pétain, kan tegenwoordig nog als scheldwoord worden gebruikt. De verandering
in mentaliteit t.a.v. terugkijken naar de oorlog begon later dan hetzelfde
Duitse proces.
In latere hoofdstukken gaat
het over (het belang van) het doorgeven van herinneringen: herdenkingen,
archieven, verhalen. De DDR-historie krijgt ook een podium, er zijn meer
parallellen met de verwerking van de wereldoorlogen aan te wijzen dan je zou
denken. Interessant is dat Schwarz extra onderzoek heeft gedaan naar de
herdenkingscultuur in Oostenrijk, Italië en Nederland. Een observatie: in
Italië en Frankrijk zijn film en literatuur de belangrijkste factor in het
verwerkingsproces, in Nederland de musea en herdenkingsoorden.
Dit boek is geschreven voor
iedereen, maar speciaal voor de ‘geheugenlozen’: kinderen van Europa, die de
geur van oorlog niet kennen.
'De geschiedenis herhaalt zich niet, maar de sociale en psychologische mechanismen blijven onveranderd en zetten er ons in crisiscontext toe aan irrationele medeplichtigen te worden van misdadige doctrines.'
Schwarz waarschuwt er wel
voor ons herdenken niet alleen op negatieve basis te laten gebeuren, maar de
vorige eeuw juist ook als positief te beschouwen: we leven op een continent
waar de volkeren tot twee keer toe het totalitarisme hebben overwonnen en de democratie
hebben opgebouwd.
Eén minpuntje aan dit verder
volledige boek: een register en literatuurlijst ontbreken. Vele bronnen worden
in de lopende tekst aangehaald en het was handig geweest voor het overzicht om
ze allemaal achterin te vermelden.
Een eervolle vermelding voor
de vertalers Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen! Hun werk zorgt ervoor dat deze
lijvige geschiedenis prettig leest.
Omdat dit boek door zijn
bijzondere vertelvorm en naslagwerkgehalte vatbaar is voor grondige herlezing
en aanzet tot het opzoeken, bekijken en lezen van andere (film)titels, is het
voor mij de volle 5 sterren waard!
Lijst met aangehaalde
literatuur en personen
Boeken
Christiane Fritsche, Arisierung
und Wiedergutmachung in Mannheim
Alexander en Margarete
Mitscherlich, Het onvermogen om te rouwen
Mielke &
Mitscherlich, Medizin ohne Menschlichkeit
Louis Ferdinand
Céline, Reis naar het einde van de nacht
Robert Paxton, La
France de Vichy (Vichy France)
Legras &
Marchandeau, La tragédie des Juifs montcelliens
Loe de Jong, Het
koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog
Jacob Presser, De
ondergang
Bart van der Boom, Wij
weten niets van hun lot. Gewone Nederlanders en de Holocaust
Historici, schrijvers,
filosofen en andere onderzoekers
Films en documentaires
Hunde, wollt ihr ewig
leben
Le chagrin et la pitié, Marcel Ophuls
Nuit et brouillard, Alain Resnais
Holocaust, Chomsky & Green
Il Giardino dei
Finzi-Conti
Géraldine Schwarz (1974
in Straatsburg) is een Duits-Franse journalist,
auteur en documentairemaker. Ze woont in Berlijn.
Ze is een oud-Duits
correspondent voor Agence France-Presse (afp) en publiceert in verschillende
internationale media. Sinds enkele jaren onderzoekt ze voor een groter project
in de archieven van de Federale Inlichtingendienst (vanaf najaar 2018).
Haar roman Les Amnésiques
(The Memoryless - herinneringen aan een Europeaan) werd in het najaar van 2017
in Frankrijk uitgegeven. Daarvoor ontving ze de
Europese boekenprijs in de Romeinse categorie.
Titel: De geheugenlozen
Auteur: Géraldine Schwarz
Vertaling: Kris Lauwerys en
Isabelle Schoepen
Pagina's: 448
ISBN: 9789045036373
Uitgeverij Atlas Contact
Verschenen: juli 2019
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.