Willem Frederik Hermans - Volledige werken deel 04

Recensie door Koen de Jager

Uitgeverij De Bezige Bij

Engelbewaarder

Deel 04 van de volledige werken van Willem Frederik Hermans bevat de romans Herinneringen van een engelbewaarder en Het evangelie van O. Dapper Dapper. De verschillen tussen deze romans zijn aanzienlijk, maar ik heb ze beide met plezier gelezen.

Herinneringen van een engelbewaarder speelt zich af in de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Bert Alberegt is officier van justitie en rijdt een meisje dood. Hij verbergt haar en probeert aan geld te komen om zijn joodse vriendin achterna te reizen die al op de boot naar Engeland zit. Van zijn goede vriend Erik hoort hij wat later dat de dochter van twee oudere mensen vermist is en of hij via zijn werk hier wat meer van te weten kan komen. Ook komt hij te weten dat de Gestapo achter zijn broer Rense aan zit, die kunstschilder is. Met deze ingrediënten wordt een onderhoudend verhaal verteld, gezien vanuit het perspectief van de engelbewaarder van Alberegt. Bijvoorbeeld als Alberegt's kantoor wordt opgeblazen;

'Ik duwde hem achteruit. Een hoog suizen sloot zijn oren af. Een tweede slag weerklonk...Een vrouwtje liet zich op haar knieën vallen en begon hardop tot de Moedermaagd te bidden. Geheiligd ogenblik. Geen schoner muziek kan mij ooit in de oren klinken, dan het bidden van mensen in nood.'

Ik vroeg mij in het begin af wat die alwetende figuur van de engelbewaarder toevoegde. In enkele recensies na het verschijnen van de roman werd het afgedaan als een goedkope truc, zeker omdat ook de duivel ten tonele verschijnt. Een naïeve voorstelling van goed tegen kwaad stond er te lezen (achter in het boek staan de recensies in een toelichting genoemd). Toen ik wat aangekruiste citaten bekeek, bleken ze allemaal uit passages te komen die met deze figuur te maken hadden, dus voor mij voegde het zeker wat toe.

Het is een boek van zo'n 390 pagina's in een stijl die ik erg prettig vind om te lezen;

'Het was of een ijskoude wind uit een later leven dat nog zwarter was dan zijn heden hem in het gezicht blies.'

Die stijl is radicaal anders in de tweede roman, Het evangelie van O. Dapper Dapper. Het is een vervolg op de experimentele roman De God Denkbaar Denkbaar de God, die ik in een ver verleden al eens heb gelezen. Ik wist dus een beetje wat ik kon verwachten, want ook dit is een absurdistisch verhaal. Hermans wijkt af van iedere gebruikelijke verteltechniek, als hij het verhaal vertelt van de evangelist, geïnspireerd door Olfert Dapper (u weet wel, van de Dapperstraat). Dat verhaal begint als volgt;

'Vijf miljard jaar geleden was de wereld herschapen en O. Dapper Dapper liep. Het was een elektrische schrijfmachine waar hij uit voortkwam, want de levenslopen van apostelen werden in dat tijdperk niet meer met de hand geschreven.'

Die schrijfmachine gaan we nog tegenkomen, die wordt ergens gebouwd, 'uiteraard' zo groot als twee handelsmaatschappijen. Maar niet voordat we kennis hebben gemaakt met de Heilige Nefeline, Professor Doctor Monique Santiago, Hank de hippie en de oude geilaard. De vliegtuigscene en kaping met een sinaasappel is er eentje die je wel bijblijft uit dit boek. Dat klinkt absurd en dat is het ook. Het is een spelen met taal, ik verwachtte op een gegeven moment dat kleuren of gebeurtenissen terug zouden komen en dat deden ze ook, ik werd er aardig in meegenomen. Je kijkt niet gek op als, rekening houdend met het openingsfragment, de schrijfmachinemonteur zijn intrede doet bijvoorbeeld.

Hermans veroorlooft zich zelfs een verwijzing Gerard Reve als hij zegt;

'Zoals er mannelijke katholieken zijn die met mannelijke ezels paren, zo bestaan er mannelijke vleermuizen die geen goddelijker genoegen kennen dan het bevruchten van vrouwelijke katholieken.'

Ook uitgeverij Van Oorschot krijgt nog een sneer maar het zijn vooral de bizarre wendingen die verrassen;

'Een krankzinnig idee kwam op in het geteisterde brein van de palingboer, namelijk dat ze moesten proberen de biljartbal tot het rooms-katholicisme te bekeren.'

Bizar, maar passend in het verhaal. En die schrijfmachine? Die wordt gebouwd, van gigantische afmetingen, voor O. Dapper Dapper. Hij wordt gebruikt ook;

'Een afgrijselijke gil. Juist op dat ogenblik zwaait toevallig de letter X omhoog, grijpt in zijn vlucht het vallende kind en slaat het te pletter tegen de papierrol. De moeder krijst en rukt zich de haren uit het hoofd. Een rode X staat, druipend van het bloed, op het papier en lijkt, door zijn grootte, de ondertekening van het doodvonnis voor de gehele wereld.'

Het is geen verhaal waar iedereen mee uit de voeten kan denk ik, maar ik heb er van genoten. Ik bevind me in goed gezelschap, want Martin Ros zei er destijds over in het Algemeen Dagblad;

'Het evangelie van Dapper is [...] met bloed geschreven... en elke bladzij is een giller van zwarte humor. Hermans' grote woede heeft zich weer eens ontladen in een nog wel wat duistere, maar toch ontzettend vermakelijke persiflage.'

Ik sluit mij daar bij aan.

Auteur

Willem Frederik Hermans (Amsterdam, 1 september 1921 – Utrecht, 27 april 1995) was een Nederlands schrijver van romans, novellen, verhalen, poëzie, toneelstukken en scenario's, alsmede van essays, kritieken en polemieken. Daarnaast was hij actief als fotograaf en maker van surrealistische collages. Hermans behaalde cum laude de graad van doctor in de wis- en natuurkunde (1955, fysische geografie). Hij weigerde de P.C. Hooft-prijs (1971), maar accepteerde wel de Prijs der Nederlandse Letteren (1977), die hij uit handen van de Belgische koning Boudewijn ontving. Hermans wordt met Gerard Reve en Harry Mulisch gerekend tot De Grote Drie, de drie belangrijkste naoorlogse Nederlandse auteurs.

(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Frederik_Hermans)

Titel: Volledige werken deel 04

Auteur: Willem Frederik Hermans

Pagina's: 784

ISBN: 9789023473480

Uitgeverij De Bezige Bij

Verschenen: oktober 2012