Siegfried Lenz-Een minuut stilte

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Van Gennep

Onder de oppervlakte bruist het

Wanneer de afloop niet zo tragisch was, zou dit verhaal niet zo sprankelend zijn. Dit lijkt een oneerbiedige conclusie, maar is het niet, dit liefdesverhaal wordt hierdoor een ‘romance’. Een verboden romance, dat wel, want het betreft een 18 jarige leerling en zijn lerares Engels. Meestal lopen dit soort relaties niet goed af, maar deze kent wel een zeer tragisch einde. Als een echte tragedie compleet met koren, wordt het verhaal verteld. Aan het woord is Christiaan die zijn liefde voor Stella bezingt. De titel ‘Een minuut stilte’ geeft aan dat stilte en zwijgen vaak meer zeggen dan spreken. Veelzeggend zwijgend dus, een prachtig concept waarmee het boek vol staat.

Het is een boek over verlangen, hunkering, wederzijdse aantrekkingskracht en de vindingrijkheid elkaar te bereiken. De liefde is het thema en water kan beschouwd worden als het belangrijkste motief.

De openingsregels zijn voor het schoolkoor, de toon is meteen gezet wanneer ze zingen : ‘Wir setzen uns mit Tränen nieder.’, het gezang en de klanken van de Matthäuspassion van Johann Sebastian Bach vullen de ruimte en helpen de juiste sfeer te scheppen. Probeer daar maar eens ongevoelig voor te blijven. Meteen daarna wordt Stella Peterson voorgesteld aan de hand van haar foto, Christiaan spreekt haar direct aan alsof ze erbij is en dat voelt vrij natuurlijk aan, het lijkt een eerbetoon. Hij zal dit tijdens het verhaal regelmatig doen, het schept intimiteit en voelt goed.

Tijdens die herdenkingsplechtigheid gaan de gedachten van Christiaan terug naar de tijd waarin hun liefde opbloeide. Gefragmenteerd komt Stella tot leven. Het zijn stukjes en niet alles wordt helder. Er zijn meerdere mannen in haar leven, maar hun relatie tot Stella weten we niet precies. Voor Christiaan telt alleen zijn relatie tot haar en die bijzonderheden komen we wel aan de weet.

Denk niet dat er seks scenes voorkomen in het boek, er wordt in die richting slechts gesuggereerd. De lezer moet het doen met de ‘dubbele hoofdafdruk in het kussen’ en meer van dit soort suggestieve beschrijvingen, maar dat is ruim voldoende om de verbeelding te laten spreken. Momenten van euforie worden afgewisseld met momenten van onbegrip.

‘Ik wilde weten waarom ze niet aan de zwemwedstrijd had willen meedoen, en ze zei: ‘Heel eenvoudig Christiaan, ik mocht niet winnen. Als je zoveel sterker bent, mag je daar geen gebruik van maken, een gratis overwinning zou niet eerlijk zijn.' Ik was het niet met haar eens, vond haar verklaring neerbuigend, hoogmoedig. Ik zei: ‘Sterker zijn is iets waar je zelf voor hebt gezorgd, dat heb je eerlijk verkregen.’ Ze glimlachte, en zuchtend zei ze: ‘Ach Christiaan, de omstandigheden moeten kloppen, voor een goed resultaat moeten de omstandigheden kloppen.’' (2010-43)

Dat het water het belangrijkste motief is blijkt uit de locatie waar alles zich afspeelt, Hirtshafen. Daar is zee, strand, er wordt gewerkt in de zeevisserij, gefeest, gezwommen en de vader van Christiaan heeft een vrachtschip waarmee hij grote stenen kan verplaatsen. Stella is een sportieve vrouw met een grote liefde voor de natuur, Lenz laat haar vaak gekleed gaan in het groen. Aan het eind laat de zee zijn verraderlijke karakter zien en slaat het noodlot toe, extra wrang omdat hier ook de lijnen samenkomen van het werken met stenen en de menselijke behoefte vertier te zoeken op het water.

In de les moeten de leerlingen Animal Farm van George Orwell lezen en bespreken. Hoewel Christiaan erg zijn best gedaan heeft en dacht het goed gedaan te hebben zijn er aanmerkingen, hij verzuimde de gevolgen te noemen van het resultaat van de revolutie. Stella haalt als voorbeeld het boek van Wolfgang Leonhard met de titel ‘Die Revolution entläßt ihre Kinder’ aan.

Wanneer Christiaan vraagt waarom Stella per se ‘Light in August’ van William Faulkner wil lezen zegt ze:

‘‘Hij is mijn favoriete schrijver,’ zei je. ‘Een van mijn favoriete schrijvers deze zomer.’- ‘En wat boeit je zo in hem?’ […] en zonder lang na te denken wijdde je me in de wereld van Faulkner in, in zijn lofzang van de wildernis daar aan de Missisippi, een wildernis waar beren en herten heersten en waar de opossum en de moccasinslang leefden, tot zaag- en katoenmolens het land veranderden.’ (2010-62-63)

Dit was mijn kennismaking met deze auteur, er staan meer titels klaar om te lezen, dit is een goede introductie. Ik houd van zijn schrijfstijl en zijn kunst beeldend te schrijven. Tevens vind ik het gegeven dat hij zijn personages zijn eigen voorkeuren laat verwoorden - de liefde voor Faulkner is autobiografisch -  helemaal geen bezwaar.

De auteur

Siegfried Lenz (Lyck, Oost-Pruisen, 17 maart 1926 – Hamburg, 7 oktober 2014) was een Duitse schrijver. Tot 1951 werkte hij als journalist.

Lenz was een zoon van een douanier. Op 13-jarige leeftijd kwam hij bij de Hitlerjugend. In 1943 werd hij soldaat in de marine. Hij weigerde een opstandige medesoldaat dood te schieten en deserteerde. Nadat hij door de Britten krijgsgevangene gemaakt was, ging hij als tolk aan het werk. Na een korte tijd werd hij weer vrijgelaten door de Britten. Na de oorlog studeerde Lenz in Hamburg Engels, literatuurwetenschap en filosofie. Hij maakte deel uit van de Gruppe 47, die na de oorlog de Duitse literatuur wilde bevorderen. In 1948 kwam hij bij de krant Die Welt. Toen in 1951 zijn eerste roman Es waren Habichte in der Luft verschenen was, nam hij bij de krant ontslag. Hij besloot om daarna als schrijver in zijn onderhoud te voorzien. Net zoals schrijver Günter Grass voelde Siegfried Lenz zich sterk met de politieke partij SPD verbonden. Siegfried Lenz kreeg talrijke literaire prijzen. In 1988 werd hij met de Vredesprijs van de Duitse Boekhandel (Friedenspreis des Deutschen Buchhandels) onderscheiden. Samen met Heinrich Böll en Gunther Grass wordt hij in Duitsland gerekend tot de Grote -naoorlogse- Drie.(bron)

Titel: Een minuut stilte

Titel oorspronkelijk: Schweigeminute

Auteur: Siegfried Lenz

Uitgever: van Gennep

ISBN: 9789461641410

Vertaling: Gerrit Bussink

Pag.: 110

Genre: fictie

Verschenen: oorspronkelijk 2008, NL vertaling 2010