Rachel Kushner-Club Mars

Recensie door Roosje

Atlas Contact

Orange Is The New Black: de dystopie bestaat gewoon

*een spoilertje hier en daar*

Club Mars is Kushners vierde roman, maar haar tweede die vertaald is in het Nederlands. Wat mij betreft mag Atlas Contact haar andere twee romans ook vertalen: Telex from Cuba, 2008; The Strange Case Of Rachel K, 2015. Haar De vlammenwerpers heb ik met veel plezier gelezen. Dit boek vond niet in ieders ogen genade. Ik vermoed dat dat met Club Mars een ander verhaal zal zijn. Dit uitstekende vertelde en geschreven verhaal over een aantal gevangenen in de VS en met name hun sociaal-economische achtergrond is verbijsterend dystopisch.

 

Tevoren wist ik al dat dit een heel andere roman zou zijn dan De vlammenwerpers. Ik had het interview van Kushner gezien bij VPRO’s Boeken. Dus ik was gewaarschuwd, en een gewaarschuwde vrouw telt voor twee, wees daarom voorzichtig met het oversteken van een gammele brug die bedoeld is voor een solitaire gang (dit is een grapje, misschien kent iemand die mop?).

Dit boek gaat over vijf mensen, van hen is Romy Hall het personage om wie alles draait. Verder volgen we Gordon Hauser, een docent van onder anderen Romy in Stanville Prison, dat gebaseerd is op Chowcilla Prison, California. Doc, de ‘early corruptor’, de foute politieagent bij de LAPD (2018: 145) volgen we een tijdje omdat hij het maatje was van de femme fatale Betty La France, die in de dodencel zit. Stukken uit het natuurdagboek van Ted Kaczynski verbeelden in zekere zin Romy’s verlangen naar de rust van de natuur, het complete tegenovergestelde van de drukte in San Francisco, waar ze geboren is, en van Los Angeles en van de overvolle cellen. Thoreau wordt her en der ook genoemd, maar Kaczynski heeft meer uitgesproken gedachten en gevoelens over het buiten zijn, en handelt daar tamelijk rigoureus naar.

Als laatste bleven we de neergang van Kurt Kennedy, die Romy stalkt en die haar in de gevangenis doet belanden.

Het gaat niet alleen om de gevangenisverhalen van hen die daar zitten. Het gaat er ook niet om of ze schuldig zijn aan misdaden, want dat zijn ze allemaal. Het gaat om het stringente, idioot onredelijke Amerikaanse rechtssysteem, dat bovendien voor mensen aan de onderkant van de samenleving: arme mensen, drugsverslaafden, mensen zonder goede baan, mensen van beroerde komaf, niet alleen stigmatiserend werkt maar hen zonder rücksichtslos in de afgrond stort. Wie een crimineel is, heeft bijna geen rechten meer; in ieder geval veel minder rechten.

Het gaat om mensen die geen goede kansen kregen in het leven, wier moeder arm was, wier vader afwezig, wier kinderen hun afgenomen werden. Vrouwen die al strippend of tippelend hun brood moeten verdienen. Vrouwen die ook vaak verslaafd zijn; mannen die verslaafd zijn, Vietnamveteranen met trauma’s en pijnklachten, you name it, drank, drugs, te weinig scholing. Het gaat niet alleen om zwarten en latino’s, maar ook om blanken, en ook de nazi’s onder hen, het gaat ook om transseksuelen, die door de mannen noch door de vrouwen worden geaccepteerd en die hoe dan ook de lul zijn omdat ze nergens bij horen en weird zijn. 

Heel duidelijk is dat het, behalve misschien de vuile politieagent Doc, de armen zijn die te weinig kansen hebben en voor wie het Amerikaanse rechtssysteem niet goed is en zelfs in hun grote nadeel werkt. Het zijn ook de mensen die eigenlijk niemand hebben, zoals Romy. Ze had alleen haar moeder en haar zoontje. Haar moeder valt weg en daarom ziet ze haar zoontje nooit meer. Ze was al uit de ouderlijke macht ontzet, haar moeder raakt uit beeld en daarmee ook haar zoontje. Ook info daaromtrent wordt haar consequent geweigerd. Romy rot gewoon weg in de cel. Geen haan die naar haar kraait. Gordon Hauser loopt een tijdje met haar weg, oké, maar ook hij heeft zijn grenzen.

Ik zei het al: een zeer gedegen en kundig geschreven boek met een - voor ons, Europeanen - sympathieke inhoud. Een boek dat je verontwaardiging oproept, een boek dat je medeleven oproept voor mensen, voor met name de vrouwen die het zo veel slechter getroffen hebben dan wij. Je hoeft niet je toevlucht te nemen tot een dystopische toekomstroman om te gruwelen en te griezelen en je afschuw voor het Amerikaanse systeem te voelen. Dit is je reinste dystopie!

De titel verwijst naar de smoezelige stripclub waar Romy werkt als lap dancer.

‘Of je nu plannen maakt of niet: je blijft toch gewoon bestaan totdat je niet meer bestaat, en dan zijn al je plannen zinloos.’ (ibidem: 17)

‘Maar in de gevangenis kun je niet alles kwijtraken, want je bent alles al kwijt.’ (ib.: 28) 

Gordon overdenkt: ‘Als je elke dag zei dat je je leven wilde veranderen en zou veranderingen, ging die klaagzang elke dag meer tot het leven behoren dat je al leidde, zodat het verlangen naar verandering in feite een vaststaand gegeven werd dat het mogelijk maakte om het onveranderde leven te laten voortduren want dat je er ontevreden over was, bewees in elk geval dat alle hoop nog niet was verloren.’ (ib: 68) - Nu ik dit citaat nog eens overlees, denk ik: best een lelijke zin; ik zou hem in stukjes hakken. -

Je kunt je afvragen of de vrije Gordon een zo veel gelukkiger mens is, maar hij is wel vrij en gaat iedere avond naar zijn blokhut op de helling van de berg.

‘Je gaat automatisch liegen tegen de bewakers en de rest van het personeel. Zij belazerden ons, dus wij belazerden hen.’ (ib: 136)

Er is wat mij betreft een tamelijk grote ‘maar’. Ik heb alle afleveringen van de Netflix-serie Orange Is The New Black (en van Making A Murderer, ook op Netflix, een docu, twee series) gezien, en deze serie heeft precies hetzelfde onderwerp als deze roman van Kushner. OITNB kent misschien minder zwaar gestraften en deze gevangenis is meer open dan die van Stanville, maar de problematiek tussen de verschillende vrouwengroepen: zwart, latino, blank, nazi-blank, transgenders, lesbische vrouwen en hun achtergrond is precies dezelfde, en van dezelfde heftigheid waar het gaat om relaties, kinderen, zwangerschappen, drugs, smokkel, oorlogen, misbruik door gevangenispersoneel, manipulaties van alle kanten etc. Daarom kon ik dit boek niet lezen zonder dat de gezichten van al die vrouwen van OITNB me steeds voor ogen kwamen. Dat stoorde me.

Ook vind ik Club Mars, hoe kundig geschreven en hoe sympathiek ook, literair gezien een stuk minder interessant dan De vlammenwerpers.

Ik vermoed dat dit boek Kushner bekend zal maken bij een groter publiek. Er zijn veel lezers die lezen om de ervaring van het meeleven en het gevoel van verontwaardiging. Ik ben daar minder van; ik hou van een beetje uitzonderlijke boeken, ik hou van een meer literair boek.

Over de auteur:

Rachel Kushner (born 1968) is an American writer, known for her novels Telex from Cuba (2008) and The Flamethrowers (2013), The Strange Case of Rachel K, 2015. She lives in Los Angeles.

One of her influences is the American novelist Don DeLillo.

Auteur: Rachel Kushner

Titel: Club Mars (The Mars Room)

Uitgeverij: Atlas-Contact

Vertalerling: Lidwien Biekmann, Maaike Bijnsdorp

mei 2018

432 pagina’s

ISBN 9789025451905