Pavel Juráček - Een straat zonder ambitie

Gastrecensie Roosje
Beoordeling 4 sterren
Uitgeverij Voetnoot Publishers

Met de deur in huis vallen

Deze bundel bevat tien korte verhalen van wisselende lengte van de Tsjechische filmmaker Pavel Juráček (1935-1989). De verhalen gaan over gewone mensen in gewone plekken, meestal op het platteland met al hun grote en kleine zorgen, wantrouwen, roddels en achterklap, verlangens, jaloezietjes op buren en dorpsgenoten, woedeuitbarstingen, dronkenschappen en verzoeningen. Het zijn allergewoonste mensen: hardwerkende ambachtslui, argeloze studenten, alleenstaande moeders, bezorgde moeders. Maar in een enkel verhaal komt het communisme ter sprake. Maar op een heel gewone manier, beetje zijdelings, of eigenlijk heeft dat communisme zich gewoon aangepast aan de bestaande dorpscultuur. Het gaat niet om het communisme, het gaat om hoe de mensen dat ingekapseld hebben in hun dagelijkse bestaan.

 ‘Een straat zonder ambitie’

Laten we het langste verhaal en naamgever aan de bundel wat nader beschouwen. **- Er staan wel wat spoilers in -.** ‘Een straat zonder ambitie’ is de titel; het gaat over een alledaagse straat in een klein dorp ergens op het platteland niet ver van Praag, Het verhaal laat zich vertellen als de straat met zijn bewoners: als een draad met kralen, die trouwens wel een ronde ketting vormen. Eerst komt de schoenmaker in beeld met de vrachtwagenchauffeur. De schoenmaker voelt zich een magere minkukel naast de stoere vrachtwagenchauffeur. Zijn werkplaats bezoekt ook de mooie serveerster, een alleenstaande moeder, die door de vrouwen in het dorp met argusogen wordt bekeken en door de mannen achterna gejaagd wordt. Dan komt de schoenmakerszoon, een perverterende student in beeld, die een stevig oogje heeft op de serveerster. Later in het verhaal komen die twee romantischer wijze nader tot elkaar. De vrachtrijder laat zich in de loop van het verhaal van zijn minder goede kant zien; dat komt door zijn verregaande staat van dronkenschap. De moeder van de student vertoont zich ‘in a split second’ onverzoenlijk tegenover haar losbol van een zoon. Hij moet thuiskomen om te werken. Even komt de landbouwcommune om de hoek kijken, maar die speelt geen rol van betekenis. Daarna dreigt de serveerster te gaan trouwen met de vader van haar zoon, zes jaar na dato. Die vader is inmiddels afgestudeerd en wil vrouw en zoon meetronen naar Praag. Zij mag / moet dan opzitten en pootjes geven; daar heeft de zelfstandige vrouw helemaal geen zin. Het huwelijk wordt tot opluchting van het manlijke deel van het dorp afgeblazen. De vrachtrijder verzoent zich met zijn minder stoere vrachtwagen en met een dorpsgenoot wiens zoon hij de tanden heeft uitgeslagen in die bewuste dronken bui. In deze situatie was trouwens de schoenmaker de grote held; hij sloeg de agressieve vrachtrijder neer met een zweep die nog toevallig bij hem aan de kapstok hing: de sukkel werd voor even een machtige held.

Het verhaal eindigt waar het begon: met de vrachtrijder die zijn wagen met een ferme trap op de rem laat stoppen voor de werkplaats van de schoenmaker. De eerste barst van het  zelfvertrouwen en de luim, de tweede is een beetje pissig om al die herrie. Eind goed al goed.

Schrijfstijl

De toon van Pavel Juráček is niet zwaar en licht ironisch, misschien zelfs zwemend naar absurdisme. Wat opvalt is zijn liefdevolle blik op de gewone mensen die maar moeten ‘dealen’ met hun leven. Hij heeft veel oog voor detail; zijn opmerkingsgave is groot. Pavel Juráček gebruikt tegenstellingen om de dynamiek en het ‘zwemend absurdisme’ te vergroten, zie ook hierboven: stoer - sukkel; man - vrouw; student-arbeider; dorp - stad; praatjesmaker - gewoon-duinenrij; authentiek - mooie sier willen maken.

Achtergrond en nawoord

De verhalen zijn geschreven in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Pavel Juráček's zoon kwam ermee aanzetten in 2014 toen hij het archief van zijn vader overhandigde aan de Václav Havel Bibliotheek in Praag. Het archief had voor het grootste deel betrekking op de filmcarrière van zijn vader, regisseur en dramaturg binnen de ‘new wave’ van de Tsjechoslowaakse film van de jaren zestig. Pavel Juracek zelf was de zoon van een alleenstaande moeder (zie het verhaal hierboven); hij groeide op in een dorp in de buurt van Praag. Hij was als student nogal een losbol. Hij begon als journalist bij een plaatselijke krant maar studeerde daarna aan de beroemde Praagse filmacademie. Na het einde van de Praagse lente was het voor Pavel Juráček ook zo’n beetje schluss. Hij voelde zich niet thuis onder de dissidenten al was hij wel bevriend met Václav Havel. Omdat hij Charta 77, dat het opnam voor de mensenrechten, ondertekende moest hij emigreren naar Duitsland. Na zes jaar keerde hij gedesillusioneerd naar huis en hij overleed nog voor de Val van de Muur.

Edgar de Bruin schrijft in zijn nawoord ook nog dat de deze verhalen van Juracek niet bedoeld waren om gepubliceerd te worden en dat ze daarom ook niet gepolijst zijn en niet geredigeerd. Ze hebben een deels autobiografische context.

Samen met anderen zit Edgar de Bruin in de redactie van de reeks ‘Moldaviet’, die Tjechische literatuur vertaalt en uitbrengt bij Uitgeverij Voetnoot. Een bijzonder project!

Auteur

Pavel Juráček (1935-1989) was een Tsjechische schrijver en filmmaker. Hij maakte deel uit van de Tsjechoslowaakse New Wave.

Auteur: Pavel Juráček

Categorie: Literaire verhalenbundel
Vertaald door: Edgar de Bruin

ISBN: 9789491738272

Uitgeverij Voetnoot Publishers, reeks 'Moldaviet'

Verschenen: december 2016