Anthony Burgess-Machten der duisternis

Beoordeling 5 sterren

Met dank aan uitgeverij van Oorschot

 

'Decennialange psychedelische reis langs de randen van de afgrond'

Deze klassieker kwam in 1980 uit als Earthly Powers en verscheen pas in mei van dit jaar in een Nederlandse vertaling. Wanneer een boek begint met een eenentachtigjarige man die met zijn schandknaap in bed ligt kun je ervan op aan dat je op het punt staat een roman te gaan lezen die grenzen opzoekt en er mogelijk overheen gaat. De combinatie met de titel 'Machten der duisternis' versterkt deze verwachting. De vuistdikke roman leest als een lange reis zonder pauzes met op iedere bladzijde prachtig, krankzinnig proza. Prachtig omdat de stijl je meeneemt naar het brein van Kenneth Marchal Toomey, krankzinnig omdat de man en zijn familie als magneten schijnen te werken op alles wat God verboden heeft. Het boek is ingedeeld in 82 hoofdstukken, voor ieder geleefd jaar één en één voor het komende jaar. Een periode waarin Europa geconfronteerd wordt met twee Wereldoorlogen, de opkomst van het fascisme in Italië, nazisme in Duitsland, een griepepidemie die miljoenen het leven zou kosten, ook Kenneths moeder zal eraan bezwijken.

  

Het verhaal begint wanneer de aartsbisschop een bezoek brengt aan Toomey, die op dat moment op Malta woont met zijn schandknaap Geoffrey en bediende Ali. Toomey schijnt getuige geweest te zijn van de wonderbaarlijke genezing van een kind door priester Don Carlo Campanati, de latere paus Gregorius XVII. Toomey zou als auteur de getuigenis op kunnen tekenen om de Heiligverklaring van wijlen de paus mogelijk te maken. Zo geschiede, de auteur duikt het verleden in en gaat terug naar de jonge Kenneth die worstelt met zijn homoseksualiteit en de kerk.  

  

'Pater Frobisher sprak nu met luide stem. ‘Het kan God wél schelen. De mens draagt het wonder van het zaad in zich dat daar door de Schepper is geplant. Het vermogen om nieuwe zielen voor Gods koninkrijk voort te brengen. Het in wellust storten van het zaad in de zonde van Onan of in de pseudo-Helleense omhelzingen van uw uw uw.’ Daarna: ‘Ik heb nooit van die bisschop gehoord. Maar hij had het over een man en een meisje. U moet deze doodzonde opgeven. U moet zweren hem nooit meer te begaan. Hoort u me?’ 

 

Gefictionaliseerde fictie

 

Talloze namen van auteurs, acteurs, dichters, componisten passeren de revue, de meeste namen zijn te traceren, maar niet allemaal. Zo wordt de lezer getrakteerd op gefictionaliseerde fictie, fantastisch gedaan. James Joyce wordt persoonlijk aan de tand gevoeld over George Rusell, een personage in Ulysses. Joyce laat Rusell optreden in een bibliotheek op hetzelfde moment dat de 14 jarige Toomey een rendez-vous met Rusell heeft.   

We ontmoeten Kenneth in Londen waar hij zich stort in de excentrieke kunstwereld. Hij beschrijft zichzelf als:

'een gezonde, zelfs zwierig-gezonde jongeman in een goed grijs pak met een openhangende grijze overjas, de breedgerande hoed van de 'artiest' als een aureool achter op zijn hoofd'. 

De kost verdient hij met schrijven. Als homoseksueel presteert hij het een gewaagde, scandaleuze roman te schrijven over een heteroseksuele man. Hiermee zoekt hij de grenzen op van de verbeelding en met succes, want men dacht dat het zijn eigen voorkeuren waren die beschreven werden.  

De Campanati's

 

Kenneth kiest voor het leven in ballingschap, zoals velen vertrekt hij naar Parijs en verder Europa in. Met zijn nieuwe vrienden Don Carlo en zijn broer Domenico Campanati komt ook het occultisme op z'n pad. Carlo is een geoefend exorcist ( er wordt gesproken over 'een moeilijke uitdrijfklus') en het boek ontleent zijn titel mede aan de kunsten van dit personage. Carlo legt uit wat er in Genesis staat: 

'Het werd de gevallen Lucifer toegestaan de geest van het kwaad in de ziel van de mens te planten. Waar bevindt zich het kwaad? Niet in Gods schepping. Hier ligt een groot mysterie, maar soms wordt het mysterie minder mysterieus. Want de duivel brengt oorlog, en uit de oorlog ontspringt het goede. U moet geloven in de goedheid van de mens, meneer, meneer'

De satan op weg om de val van Adam tot stand te brengen (Gustave Doré, Illustratie bij John Miltons Paradise Lost)

Toomey wordt zelfs familie met de broers door het huwelijk van zus Hortense met Domenico. 

Geweldig zijn de beschrijvingen over de reis en verblijf van Kenneth in Maleisië. Intense vriendschap met een arts, die niet expliciet wordt uitgesproken krijgt daardoor iets van ontroering. De omgang met de bevolking met hun bijgeloof geeft het verhaal een mystiek, exotisch accent. Niet alleen het Verre Oosten, ook de VS, Frankrijk, Italië, Malta, Marokko en Oeganda vormen het decor van Kenneths bizarre belevenissen. 

In april 1945 krijgt Kenneth het bevel zich aan te sluiten bij een parlementaire delegatie die een bezoek zal brengen aan Buchenwald. In zijn verslag wordt al het kwaad samengebald: 

'Ik wilde Carlo daar bij me hebben om de rijpe gorgonzola van het aangeboren menselijke kwaad te ruiken en te durven zeggen dat de mensheid Gods schepping was, en dus goed. Goed, ik ben goed, meneer, de duivel heeft me dit laten doen. De mens was niet Gods schepping, dat stond vast. God alleen wist uit welke rottende oervaalt de mens was ontstaan' 

Er staan beslist gruwelijke scènes beschreven. Toch komen ze heel natuurlijk over omdat de lezer zelf meegroeit in de belevingswereld van de personages. Tegenover gruwel staat de humor waarmee Burgess zijn beelden weet te beschrijven: 

‘Ze gaan ervandoor, lieverd,’ zei ze. Als een hond met wiens poot wordt gewuifd keek hij de andere kant op' en :

'Toen de koffie werd gebracht vroeg hij om de likeur van het landgoed, een grappa met een sterke lucht van ongewassen herdershond.'

Conclusie

Een boek dat je in de wurggreep houdt en zo'n beetje elke emotie die mens kan hebben oproept. Rijk aan fictie en non-fictie met flexibele grens, verbazingwekkende blik op het Roomse leven, vooral ook tijdens WOII, de literaire wereld, Hollywood, decadentie, homoscene, racisme. Laat je meeslepen, verbazen, verwonderen, verbijsteren, bezielen. 

Auteur:  Anthony Burgess                       

Categorie: fictie

Pagina's: 760

Uitgeverij: van Oorschot

ISBN: 9789028261624 

Verschenen: 06-06-2017