Doeschka Meijsing – De tweede man

Recensie door Roosje

Uitgeverij Querido

Vriendschap en verraad  

‘Ik heb Chaïm voor het eerst gezien op Chronos Chrysios in de maand september, nu drie jaar geleden. Ik was gedesoriënteerd. Het was warm, boven de tweeëndertig graden. Zelfs Cyprioten klaagden en gaven El Niño de schuld. Het was op een zaterdag. Niets en niemand werkte.’ (2001: 13)

Robert Martin begint zijn verhaal, dat van hemzelf en van zijn boek in statu nascendi, met zijn aankomst op Cyprus, waar zijn broer, zijn halfbroer feitelijk, woont. Alexander kent hij eigenlijk niet. De broers hebben dezelfde moeder maar deelden nauwelijks in elkaars leven. Robert had bericht gekregen dat zijn broer er slecht aan toe was en dat zijn komst gewenst was.

Robert is gescheiden, leeft een simpel leven als docent klassieke talen aan een hoofdstedelijk gymnasium, waar hij onder andere de aoristus behandelt in de zesde klas. - Dat schrijft Meijsing tenminste; ik veronderstel dat dat een grapje is, misschien om het belabberde niveau van de gemiddelde gymnasiast aan te duiden - in mijn tijd werd de aoristus, een oud-Griekse verleden-tijdsvorm behandeld in de derde of vierde klas -. Verder loopt Robert iedere dag hard langs de Amstel. Hij wil zijn broer, die hij bewondert, nog graag een laatste keer zien. Robert bewondert grotere broer Alexander.

Helaas is Alexander al overleden. Diens huis, dat Chronos Chrysios heet, wordt bewoond door zijn vriend en levensgezel Chaïm, een bedoeïen, en een stel andere outcasts, die op Alexanders zak teren. De erfenis die Robert krijgt is groot. Hij is ineens rijk. Mysterieus is de steen van Chaïm, die iets te maken lijkt te hebben met de dodezeerollen. Daarin zit een papyrus met een tekst die Robert brengt naar classici in Rome en Engeland. Een speurtocht of queeste naar de betekenis van die tekst en de schrijver ervan.

Het is niet goed hier veel te vertellen over het verhaal, de verhalen hier, want spanning is belangrijk in deze roman. Robert is via de steen van Chaïm op zoek naar zijn broer, diens leven en diens geheimen, en dus ook naar zichzelf. Zijn leven gaat totaal op de schop. Hij is zo geobsedeerd door zijn oudere broer dat hij als het ware in zijn huid kruipt, zonder zich daar overigens van bewust te zijn. Zijn eerder flegmatieke karakter lijkt honderdtachtig graden te draaien. Liefde en vriendschap en verraad - maar liggen die niet altijd in elkaars verlengde? - nemen bezit van de muisachtige classicus. Zijn kleding verandert in die van een heuse dandy, en dat is nog maar het begin van zijn metamorfose, al steekt Ovidius hier niet de kop op - een grapje van mij, rdv; de halve klassieke wereld wordt in de roman genoemd, vooral de Grieken eigenlijk, de Romeinen komen er bekaaid af.

Deze fenomenale roman van Meijsing las ik al eerder. Daar was ik me niet van bewust, maar al luisterend - het was een luisterboek - kwam het me weer duidelijk voor de geest. Het moet toch al een tijd geleden zijn. Het boek is uit 2000. Ik vind het bij herlezing veel beter.

Het is een grote roman, 400 pagina’s, maar ik bedoel eigenlijk niet de fysieke omvang. De roman kent veel grote thema’s: liefde, vriendschap, verraad. En die door de eeuwen heen: Alexander de Grote en Hefaistion; natuurlijk heet grote broer niet voor niets naar de grote Macedonische veroveraar; Hadrianus en Antinoüs; Achilles en Patroclos, Alexander en Chaïm en Alexander en Robert; Robert en Isaac, een geleerde uit Oxford, die hem gruwelijk belazert - Isaac is Odysseus, dat zegt Meijsing niet met zoveel woorden maar suggereert dat wel: Isaac wordt gekoppeld aan Niemand, zoals Odysseus zichzelf noemt in de grot van de Cycloop; de lezer had hier al gewaarschuwd moeten zijn; ik tuinde er met open ogen in. Good for you, Doeschka!

Homoseksualiteit speelt een rol in het verhaal maar is niet problematisch; homoseksuele relaties zijn er gewoon; het is per slot van rekening Griekenland; voor de oude Grieken was homoseksualiteit feitelijk de hogere vorm van liefde. Leve de omgekeerde wereld!

Het thema of motief, het is niet zo belangrijk wat het nu precies is, alcohol en verslaving, speelt een grote rol. Alcohol zorgt ervoor dat mensen down to earth blijven, zorgt ervoor dat mensen zich niet al te zeer verliezen in grote geestelijk onderwerpen, alcohol maakt het verdriet dat het leven met zich meebrengt draaglijk, maar alcohol vernietigt evenzeer. Macht corrumpeert, alcohol corrumpeert. In veel romans stroomt de alcohol rijkelijk.

Het is een veellagige roman; de omvang is enorm: klassieke oudheid, jodendom en christendom, islam ook maar minder. Het gaat ook over schrijven, over het schrijven van non-fictie en fictie, waarbij de laatste duidelijk Meijsing voorkeur heeft. Het gaat over grote mysteries, die van de geboorte van het christendom, het schisma feitelijk in het jodendom, over de grote mysteries in de Antieke wereld, zoals onder andere het leven van Alexander de Grote, diens kracht en diens zonden.

Een fenomenale roman, zonder twijfel. Meijsing op haar best? Misschien. Een van mijn favoriete romans is haar Over de liefde, een heel ander soort roman, want heel persoonlijk en over het leed van één persoon. Natuurlijk gaat deze roman ook over persoonlijk leed, maar in Roberts leed en ‘Brudersuche’ weerspiegelt zich zo’n beetje de hele westerse cultuur. Deze roman is misschien daardoor niet voor iedereen boeiend en doet daarom ook een beetje high brow aan. Verder denken misschien sommigen: alweer die oude Grieken en die stoffige dode zeerollen. Maar aan de andere kant maakt Meijsing deze muffe en schoolse wereld juist heel erg levendig.

Meijsing is beroemd, berucht misschien wel om haar intertekstualiteit. In haar teksten zitten veel teksten verborgen van andere schrijvers. Soms noemt ze de auteur, soms niet. Dan mag je je eigen kennis toetsen of je tanden erop stuk bijten. Ik ga die hier niet noemen. Ga zelf lekker puzzelen. Door intertekstualiteit krijgen teksten een betekenisvol verband, gaan ze deel uitmaken van een groter geheel, zoals deze roman deel gaat uitmaken van de hele westerse wereld.

Meijsing schrijft wel een beetje intellectueel, ik zou het eerder ‘zeer verzorgd’ noemen. Dat spreekt wellicht ook niet iedereen aan. Persoonlijk ben ik er dol op, en dat zegt natuurlijk ook iets over mij…

Deze roman is ook een sprekend voorbeeld van het thema: een roman over het schrijven van een roman. Ik begrijp dat jongere auteurs een beetje een hekel hebben aan dit thema; ik hou ervan. De tweede man is in zekere zin het boek dat Isaac schrijft: fictie op basis van feiten, en ook het boek dat Robert uiteindelijk over zichzelf schrijft - in zijn alter ego Meijsing - en niet over Hefaistion, de tweede man (sic! Het stikt in deze roman natuurlijk van ‘de tweede mannen’) en Alexander; de aanvankelijke hoofdpersonen uit Roberts boek, dat ongeveer door Meijsing hele roman in statu nascendi is. Een voorbeeld ook van Meijsing laag in een laag in een laag. Achterin het boek geeft Meijsing een lijst met secundaire literatuur die zij voor het schrijven van De tweede man gebruikt heeft. Chique!

Hier wil ik nog eens benadrukken dat Meijsing naar mijn mening een onderschat auteur is. Jammer dat zij tamelijk jong gestorven is, maar toch heeft meegemaakt dat een boek van haar de Ako Literatuurprijs won: Over de liefde in 2008. Overigens werd De tweede man wel genomineerd voor diezelfde prijs, in 2000.  

‘De duisternis kroop uit het dal omhoog. Er was een frisse wind uit het westen opgestoken. Het werd koud. Ik dronk de laatste druppels whisky. Het was tijd om te gaan.’ (ib.: 395)

De auteur 

   

Maria Johanna (Doeschka) Meijsing (Eindhoven, 21 oktober 1947 – Amsterdam, 30 januari 2012) was een Nederlands schrijfster en essayiste.

Meijsing was een oudere zus van schrijver Geerten Meijsing. Toen ze drie was verhuisde het gezin naar Haarlem; daar zat ze op het Lyceum Sancta Maria. Ze studeerde Nederlands en literatuurwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Van 1971 tot 1976 gaf Meijsing les aan het St.-Ignatiusgymnasium. Daarna was ze tot 1978 wetenschappelijk medewerker aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam. In 1978 werd Meijsing redactrice voor de boekenbijlage van Vrij Nederland en in 1989 literatuurredactrice van Elsevier.

Meijsing had een relatie met journaliste Xandra Schutte.

Schrijverschap

Vanaf 1969 publiceerde Meijsing in Podium, later ook in De Revisor, waardoor zij tot de stroming van de Revisor-auteurs wordt gerekend. In 1974 verscheen haar eerste verhalenbundel De hanen en andere verhalen. De gastcolleges die zij aan de Universiteit van Groningen gaf, zijn gebundeld in Hoe verliefd is de toeschouwer? (1988). Meijsing schreef ook poëzie (Paard Heer Mantel, 1986). In 1997 won zij de Opzij Literatuurprijs (die toen de Annie Romeinprijs heette).

Thematiek

Belangrijke thema's in Meijsings werk zijn de relatie tussen verbeelding en werkelijkheid, de fascinatie voor een bewonderde persoon – met jaloezie als gevolg – en de tijd. Haar hoofdpersonages zijn kwetsbare buitenstaanders die vluchten in de fantasie.

Meijsing was lesbisch en heeft verschillende relaties met vrouwen gehad. Voor haar laatste roman Over de liefde uit 2008, die werd bekroond met zowel de AKO Literatuurprijs als de F. Bordewijk-prijs en de Opzij Literatuurprijs, vormde haar relatie met Xandra Schutte de inspiratiebron. Deze relatie was stukgelopen omdat haar vriendin haar had verlaten voor een man. Meijsing liet zich ondanks haar homoseksualiteit negatief uit over homoseksuele relaties, waarin voortplanting en gezinsvorming onmogelijk zouden zijn. Ook had zij haar bedenkingen bij het homohuwelijk.

Overlijden

Meijsing overleed op 64-jarige leeftijd aan de complicaties van een zware operatie. Ze woonde tot haar dood in Amsterdam-Zuid. (Wikipedia)

Titel: De tweede man

Auteur: Doeschka Meijsing

Uitgever: Querido

Jaar van uitgave: 2001 (oorspronkelijk 2000)

Aantal pagina: 400

ISBN: 9789021475134