Uitgeverij Jurgen Maas
Schwob
Het nieuwe Turkse
ideaal
Eind 2019 verscheen bij Uitgeverij
Jurgen Maas de roman Gaan liggen om te
sterven, het existentialistische romandebuut van de Turkse auteur Adalet
Ağaoğlu (1929) welke In Turkije verscheen in 1973. Deze klassieke roman behelst
de periode 1938-1968 en Turkije worstelt met de ideologie van de recent
overleden president Atatürk, met het verleden
ten tijde van het Ottomaanse Rijk nog geworteld in de genen. Ağaoğlu, die wordt
gezien als een van de meest belangrijke romanschrijvers van de 20e eeuwse
Turkse literatuur, schreef ook toneel, essays, korte verhalen en memoires. Terecht
heeft Schwob heeft deze titel opgenomen
in de winteractie 2019-2020.
Ankara, 1968
Aysel, een getrouwde en
geëmancipeerde vrouw, gaat een hotel binnen, kleedt zich uit en gaat op bed
liggen met als doel te sterven. Een raadselachtige binnenkomer, vooral omdat ze
aangeeft een lachbui te voelen opborrelen. Ze vertelt werkzaam te zijn als
docent op de universiteit en het bed gedeeld te hebben met een van haar
studenten. De onzekerheid of ze nu zwanger is houdt haar bezig.
Mustafa Kemal Atatürk
(1881-1938), de eerste president van Turkije heeft zijn stempel gedrukt op de
gemoederen van de bevolking door de vergaande progressieve hervormingen met als
doel de republiek Turkije te moderniseerden tot een wereldlijke, niet aan
geloof gebonden, industriële natie. Het oudere en conservatieve deel van de
bevolking had grote moeite om in de modernere maatschappij te gedijen en had de
nodige kritiek op de Kemalitische ideologie van de toch wel autoritaire
Atatürk, vanwege het paradoxale gevoel dat dit opriep ten opzichte van het
islamitische geloof. Van hem is de gevleugelde uitspraak:
'Alles wat we op deze wereld hebben, is het werk van vrouwen.'
1938
Onderwijzer Dündar heeft
de hervormingen omarmd en implementeert het zeer gedreven in zijn lessen,
waarbij hij erg zijn best doet - wellicht ter eigen eer en glorie - , maar zich
toch niet voldoende kan inleven in zijn klas. Tijdens een uitvoering waar ook de
ouders van de kinderen bij aanwezig mogen zijn, lopen de gemoederen op. Met de
tenen krom aanschouwen ze gruwelend het progressief aandoende spel van de klas.
Heel voelbaar is verscheurdheid die de kinderen uitstralen, tussen hun conservatieve
ouders en de veel modernere onderwijzer. Tijdens het dansen van de polka moeten
ze elkaar aanraken, maar in de cultuur is dit niet toegestaan en gevoelsmatig
hinken de kinderen op twee benen.
Dit is de scene die de
sleutelrol heeft in het hele verhaal.
Thuis, in het
middenstandsgezin, hebben de ouders van Aysel vaak onenigheid over de gevolgen
van de culturele omwenteling, zoals de modernere kleding die ze van haar moeder
mag dragen. 'Mijn moeder heeft haar haren
laten onduleren. Maar mijn vader vindt het niet eens goed dat ze haar hoofddoek
afdoet'.
Het 'moeten' moderniseren
heeft zijn tijd nodig, maar de bevolking krijgt niet de tijd om te wennen aan
de gedwongen omwenteling, die niet binnen de duur van één generatie
gerealiseerd kan worden. Dit levert veel consternatie op, de gevoelens schuren,
soms letterlijk tot bloedens toe.
'Als ik erin slaag Hem (Atatürk tt) ieder jaar op 10 november te herdenken en een Turks meisje word zoals Hem dat voor ogen stond, dan ben ik ervan overtuigd dat onze Onsterfelijke Vader in het Etnografisch Museum, waar hij ligt, vredig zal slapen.'
Soms met zichzelf in de
knoop, willen de zoekende jongeren luisteren naar Westerse muziek en gaan studeren,
waarbij ze heel gedreven zijn om die kans te baat te nemen. Ook Aysel, die naar
Istanbul vertrekt, waar ze zich heel eenzaam voelt. Ze doet er alles aan om te
kunnen opklimmen op de maatschappelijke ladder, maar ondanks - of juist dankzij?
- haar geëmancipeerde leven, wordt ze genaaid door de ander.
'En op die plek waar ik mezelf terugvond, trof ik ook mijn overbodigheid aan.'
De caleidoscopische en
beeldende roman meandert als een mozaïek door de tijd en tussen de personages,
waardoor het veel verdiepende verhaallijnen heeft. De verschillende
hoofdstukken geven een podium aan onder andere een aantal klasgenootjes van
Aysel, haar onderwijzer en haar zusje. Voor de opbouw van de roman heeft Ağaoğlu
gekozen voor verschillende stijlen, zoals verschillende vertelperspectieven,
dagboekvorm, krantenartikelen en briefwisselingen. Romantisering van Frankrijk
is ook de Turkse jeugd niet vreemd. Regelmatig verschijnt in de roman het
motief 'sering' welke symbool staat voor nostalgie, onschuld en herinnering.
Een intrigerende roman -
in een voortreffelijke vertaling van de hand van Hanneke van der Heijden - die een
prachtig tijdbeeld geeft van de geschiedenis van het land en een kritisch inzicht
biedt in de cultuur van met name de jeugd. Van het lange haar van de meisjes
dat werd gekoesterd en het uithuwelijken, tot de voorzichtige schreden naar
emancipatie en feminisme. Uitspraken als 'De
heiligste plicht van de vrouw is het moederschap. Punt uit!' en 'Wie naar school gaat, loopt weg voor werk',
worden moeizaam door de jeugd met voeten getreden, ook de meisjes willen kansen
grijpen en wereldwijzer worden. Heel voorzichtig kunnen enkelen van hun ouders
daarin meegaan. Aangelegenheden die heden ten dage nog steeds significant zijn.
Titel: Gaan liggen om te
sterven
Auteur: Adalet Ağaoğlu
Vertaling: Hanneke van der
Heijden
Pagina's: 465
ISBN: 9789491921667
Uitgeverij Jurgen Maas
Verschenen: november 2019
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.