Leonora Carrington – Een dove oude dame

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Orlando

Fabelachtige vertelling 

Een omslag mag niet leidend zijn voor een recensie en toch is dit het uitgangspunt voor deze bespreking. Mocht het nog niet opgevallen zijn: de afbeelding op het omslag trekt alle aandacht wanneer hij tussen vele andere omslagen zou liggen. Nader beschouwd is het een schilderij van de auteur, geschilderd in 1947 en getiteld ‘The Giantess’ (bron). Hierop wordt een reusachtige gestalte afgebeeld, het kleine hoofd is omlijst met rode krulletjes, drie heel kleine vrouwtjes staan tussen haar voeten en een paar ganzen omringen haar. Het ei dat ze in haar handen houdt is een motief dat in een van haar eerdere werken gebruikt werd, het stelt de macrokosmos en de microkosmos voor en verbindt haar eigen leven met het universum. Een enorm tot de verbeelding sprekend kleurig, surrealistisch schilderij dat de vraag oproept welk verhaal daarbij zal passen.

Om het boek op waarde te kunnen schatten is het voorwoord van Ali Smith een spectaculaire entree. Voor wie nog niet bekend is met Leonora Carrington wordt een boekje opengedaan over de excentrieke schrijfster, haar levenswijze is eigenzinnig en artistiek, ze tart elke conventie. Met deze voorkennis krijgt het lezen van het boek een extra dimensie. Heel wat namen passeren de revue in de surrealistische kunstwereld, onder anderen Max Ernst valt op, met Leonora Carrington kreeg hij een relatie, later trouwde hij met Dorothea Tanning, de auteur van De kloof en veelzijdig kunstenares, haar werk wordt gerekend tot het surrealisme.

Het boek heeft als hoofdpersonage een dame van tweeënnegentig jaar, Marian Leatherby, die grootse avonturen beleeft in een obscuur tehuis voor oude dames. De aanloop verloopt, vergeleken bij de tijd na het omslagpunt in het boek, een beetje traag. We leren haar kennen, her en der wordt een een cliché gebruikt om de omstandigheden uit te leggen, maar tegelijkertijd wordt duidelijk dat hier geen gewoon verhaal aan zit te komen. Aanwijzingen voorspellen iets ongrijpbaars, maar de ware toedracht zit nog helemaal ingepakt. Haar, eveneens bejaarde, vriendin Carmella zal onmisbaar blijken en een schakel vormen tussen de wereld in het ‘huis’ en daarbuiten. Zij was het die Marian de hoorn schonk, een prachtig exemplaar. Deze hoorn komt als motief en symbool regelmatig terug in het boek en is onmisbaar voor ‘Een dove oude dame’, die zegt dat haar andere zintuigen nog prima werken. Een kort citaat ter illustratie hoe Mariannes kleinzoon Robert denkt (zelf staat ze met haar hoorn te luisteren en Galahad – een speaking name – is haar zoon, Muriel de schoondochter)

‘‘De regering heeft inrichtingen voor zieken en bejaarden,’ snauwde Muriel. ‘Ze had allang opgenomen moeten worden.’

‘We zijn niet in Engeland,’ zei Galahad. ‘De inrichtingen hier zijn niet geschikt voor menselijke wezens.’

‘Grootmoeder,’ zei Robert, ‘valt nauwelijks als een menselijk wezen te beschouwen. Ze is een kwijlende zak vlees in staat van ontbinding.’’

Dat ‘huis’ is niet zomaar een huis, allerlei vreemde bouwsels maken samen het geheel. De leiding is op zijn minst als verdacht en vreemd te kwalificeren. Met hun ideologieën proberen ze de dames een regime op te leggen dat al snel op weerstand zal stuiten, wel met de nodige humor zodat het luchtig blijft met een licht dreigende ondertoon. De medebewoners zijn geen ‘standaard bejaarden’, met grote verbeeldingskracht worden ze geportretteerd. Niets is wat het lijkt geldt ook voor deze groep vrouwen, om geen spoilers weg te geven moet het hierbij wat dit onderwerp betreft bij blijven, maar reken maar dat het verrassend is.

Een surrealistisch kunstenares zal zich in haar verhalen uit kunnen leven, net zoals in haar schilderijen. Al in het begin worden de aanwijzingen in die richting uitgezaaid, kleine dingetjes, zoals de talloze brieven die Carmella de wereld rondstuurt aan mensen die ze niet kent. En de opmerking van Carmella dat ze zouden kunnen vluchten naar Lapland voordat Marian naar ‘De Broederschap de bron van Licht’ gezonden zou worden. Een gebreide tent kan voor onderdak zorgen of anders konden ze naar de Rivièra gaan, maar ja, er is geen geld. Kortom fantasie genoeg voorradig, maar inmiddels is de verhuizing een feit en wordt de spanning opgebouwd.

Het breekpunt is het verhaal van het schilderij dat als raamvertelling een plaats krijgt in de roman. Is dit verhaal waarin de Heilige graal een grote rol speelt een zeer mystieke vertelling, datgene wat er daarna gebeurt kent totaal geen grenzen. Grote thema’s komen aan de orde, jezelf tegenkomen in een ander tijdperk, toversoep, raadselachtige rijmpjes die opgelost moeten worden en vooral de vele gedaanteverwisselingen zijn fantasievol. Zoals gezegd komt het verhaal in een stroomversnelling, het is bijna niet meer bij te houden wat er precies aan de hand is met de aarde. Gelukkig komt er op het terrein van het totaal veranderde ‘huis’ een postbode langs met nieuws uit de buitenwereld. De boodschapper komt als Hermes vertellen wat er allemaal gebeurd is.

Mythologische verwijzingen passen prachtig in dit verhaal, ze verbinden de realiteit met het ongrijpbare en het spelen met de tijd maakt veel mogelijk. De thema’s zijn zo groot, zo ongrijpbaar dat ze, omdat ze zo surrealistisch beschreven worden, een plaats krijgen en heel even grijpbaar worden. Hoe religie, mythologie, het menselijk goed en kwaad, de liefde voor dieren allemaal voor even geordend aan bod komen doet de lezer huiveren, duizelen en vooral ook weer neerkomen om terug te kijken op de schitterende beelden die zo mooi beschreven zijn dat je je in een prachtig natuurlijk paleis waant, waar al die beelden opgehangen zijn en waaruit zomaar een kat of een vogel zou kunnen opvliegen.

Titel: Een dove oude dame
Auteur: Leonora Carrington
ISBN: 9789493081352
Uitgeverij Orlando
Vertaling: Nelleke van Maaren
Genre: fictie
Pag.: 192
Verschenen: deze editie 2020, oorspronkelijk 1974