Iris Murdoch – Het aardige en het goede

Recensie door Tea van Lierop
Atlas Contact  

 

Een zomerse vertelling vol verwikkelingen en wat filosofie 

 

Veel personages, diverse locaties, water en liefde maken de elfde roman van Dame Iris Murdoch tot een bijzonder fijn leesbaar boek. Wie al kennis maakte met haar werk zal veel kenmerken terugvinden, maar ook voor een lezer die nieuwsgierig is naar het oeuvre van deze auteur is Het aardig en het goede een prima keuze. Met haar vrije morele opvattingen en filosofische beschouwingen slaagt Murdoch wederom voor een aantal uiterst vermakelijke en aangename leesuren. De beschrijvingen van de interieurs, de landschappen en de personages zijn zó trefzeker waardoor het totaal geen moeite kost zich in te leven en één te worden met de opgeroepen beelden. 

 

In dit boek probeert Murdoch aan de hand van het gedrag van de personages duidelijk te maken dat liefde het belangrijkst is in het leven en dat bezitsdrang en bekrompenheid mensen de ruimte ontneemt om liefde te ervaren. Murdoch zelf was ruimdenkend, zeker voor de tijd waarin zij leefde. Haar liefdesleven was turbulent, ze had met meerdere mannen tegelijk een relatie, men zegt dat ze ook relaties met vrouwen had, maar die bewering werd door de auteur nooit bevestigd. Vast staat dat die vrije moraal doorschemert in haar romans, zo ook in deze roman waarin Kate en Octavianus Gray de spil vormen van een bont gezelschap. Het gastvrije stel woont in het landelijke Dorset en hebben mensen van divers pluimage in huis die meestal in harmonie met elkaar leven. Kinderen maken er ook deel van uit, waarvan de tweeling Henrietta en Edward het voorbeeld zijn van het ‘goede’. 

 

Talloos zijn de passages over dieren. Mingo is de hond, hij is een grote, grijze, ongeschoren, wat poedelachtige hond en trouw metgezel van Theodore, een oom van de tweeling. Tot het huishouden behoort verder nog de grote chocoladekleurige poes Montrose die zich kan veranderen in een wazige bol. Naast genoemde dieren worden aan mensen ook dierlijke kenmerken gegeven, zo heeft een van de personages een ‘vossengezicht’ en een ander een ‘hondengezicht’. Het geeft de beschrijvingen een komisch karakter, eigenlijk lijkt het een beetje kluchtig soms, alsof er toneelspelers zijn met maskers op. 

 

De verschillende locaties vormen een tegenstelling. Het stadse waar het werk gedaan wordt – Octavianus werkt op het ministerie Whitehall in Londen –staat tegenover het idyllische Dorset waar het huiselijke leven plaats vindt. Op het uitgestrekte landgoed is ruimte genoeg voor de tweeling om de natuur te ontdekken, de zee is vlakbij en speelt een beduidende rol, water is een van de terugkerende elementen in Murdochs werk. Tevens is er plaats voor een cottage waar Willy Kist zijn intrek in genomen heeft, deze man met een oorlogsverleden zorgt voor de nodige roering waar het de liefde betreft. 

 

Twee totaal verschillende verhaallijnen lopen door elkaar, de ontwikkelingen ervan zorgen voor afwisseling en spanning. Een zelfmoord, een revolver, afpersing en occultisme is de ene lijn, de andere is de zoektocht en worsteling van Ducane, die een dubbelrol krijgt. In de liefde moet hij keuzes maken en in de zelfmoordzaak mag hij als onderzoeker aan de slag. Aangezien de meesten min of meer met elkaar verbonden zijn komt het regelmatig tot gênante vertoningen. De research naar de zelfmoord levert verrassende passages op, af en toe lijkt het op een schaakspel waarbij een zet de hele zaak verandert en de personages  ineens andere keuzes maken. 

 

Ondanks het grote aantal personages en hun vele verwikkelingen wordt het verhaal niet onoverzichtelijk. Het tempo is erop aangepast, de hoofdstukken markeren de focus op locatie of gebeurtenis en de alwetende verteller weet de aandacht vast te houden door de lezer net even wat meer te gunnen dan de personages van elkaar weten. De spanning zit niet alleen in de suïcide-zaak, maar uit zich ook in de manier waarop twee tieners elkaar aantrekken en afstoten en ontaardt in een bloedstollende verdwijning. De zee, het opgesloten zijn en de reddingspoging geven het boek vaart en biedt variatie in de liefdesthema’s en het occulte gebeuren in Whitehall.

 

Murdoch staat bekend om haar moraalfilosofie, volgens haar is de mens van nature zelfzuchtig en heeft het leven geen extern doel. De mens dient zelf uit zijn privé-fantasie en zijn zelfobsessie te komen, natuur en kunst kunnen hierbij helpen. Goede kunstwerken laten de wereld zien zoals die is en in de natuur kunnen we onze blik naar buiten richten. Murdoch denkt dat de mens richting aan zijn bestaan kan geven door ‘de idee van het goede’, dit idee ontleende ze van Plato. ‘Het goede is een ideaal waarop we ons kunnen richten, een tegenkracht tegen de doelloosheid van het bestaan.’ (bron) 

 

In de roman is de tweeling een voorbeeld van ‘het goede’. Zij zijn altijd op zoek naar zaken die te vinden zijn in de natuur, ze hebben een oprechte verwondering voor alles wat groeit en bloeit, zijn nieuwsgierig, vragen zich oprecht allerlei ogenschijnlijk onbelangrijke zaken af en zijn diepbedroefd wanneer een van de dieren iets mankeert. Plato komt ter sprake in het begin van de roman wanneer er een gesprekje is tussen de tweeling en een volwassenen over de zelfmoordzaak de vraag oprijst of is het belangrijk iemands naam te weten 

 

‘‘Omdat het gemakkelijker is aan iemand te denken als je zijn naam weet.’ ‘Waarom? ’zei Henrietta, die bezig was de andere kippenpoot met een keukenmes te ontleden. ‘Dat is het hem juist’, zei Paula. ‘Plato heeft gezegd hoe eigenaardig het is dat we aan alles kunnen denken en dat onze gedachten het bereiken kan hoever weg het ook is. Ik geloof dat ik aan hem denken kan ook al weet ik zijn naam niet -’’ 

 

Is dit boek een aanrader? Jazeker, er is zoveel te ontdekken en om van te genieten, de verwijzingen naar de mythologie en Shakespeare zijn een extra dimensie. Wie durft af te dalen naar de onderwereld en in hetzelfde boek de sfeer van Een midzomernachtdroom wil ervaren is met Het aardige en het goede aan het juiste adres. 

 

De auteur 

 

Dame Jean Iris Murdoch (Dublin, 15 juli 1919 – Oxford, 8 februari 1999), was een filosofe, die haar grootste bekendheid dankt aan haar werk als romanschrijfster. Iris Murdoch werd geboren in Dublin, als enig kind van Wills John Hughes Murdoch en Irene Alice Richardson. Op jonge leeftijd verhuisde ze met haar ouders naar Londen, waar haar vader als ambtenaar werkte. Haar moeder volgde een zangopleiding, maar brak die af toen ze zwanger was van Iris en ze pakte het zingen daarna nooit meer op. 

 

In 1978 kreeg ze de Booker Prize voor haar roman The Sea, the Sea. Het boek gaat over een gepensioneerde regisseur die zich op het platteland terugtrekt. Daar ontmoet hij zijn eerste liefde, van wie hij zijn hele leven is blijven dromen en die zich zonder een spoor achter te laten uit zijn leven heeft teruggetrokken. Zijn verlangen naar haar laait weer op, wat tot noodlottige verwikkelingen leidt. In 1987 kreeg ze de onderscheiding Commander of the Order of the British Empire, waardoor ze zich Dame Iris Murdoch mocht noemen. (Wikipedia) 

 

Titel: Het aardige en het goede 

Auteur: Iris Murdoch 

Uitgever: Uitgeverij Atlas Contact b.v. 

ISBN: 9789025480189 

Vertaling: Clara Eggink 

Pag.: 396 

Genre: fictie 

Verschenen: 1968