László Krasznahorkai – De melancholie van het verzet

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Wereldbibliotheek

De duisternis van een maatschappij in verval

Eerder las ik van deze auteur Satanstango, een ietwat bevreemdende roman over een gemeenschap in verval door het sluiten van een fabriek, de enige werkgever. De personages reageren verschillend op deze nieuwe situatie, sommigen worden lethargisch, anderen houden zich bezig met achterklap en achterdocht en weer anderen laten zich verleiden tot laag gedrag. Tot het moment er een verlosser opduikt en hen met mooie praatjes verlokt hem te volgen.

De melancholie van het verzet is vele malen donkerder en dreigender. Ook de stijl is anders. Maar er is ook een overeenkomst, behalve het verval is er een macht die verandering wil.

Het boek bestaat uit drie delen, onderverdeeld in hoofdstukken, er is veel doorlopende tekst en de zinnen zijn lang.Dat leest beslist niet makkelijk, ik moest herhaaldelijk terug naar het begin van de zin vanwege de talloze bijzinnen en stukjes tekst tussen haakjes. Ook de eindeloze passages met stream of consciousness maken het vlot lezen onmogelijk. Langzaam lezen dus en je mee laten voeren door de gedachten en situaties in het bizarre decor van een stad waarin niets meer is wat het lijkt en de dreiging gevoed wordt door voortekenen zoals op de eerste pagina direct al duidelijk wordt. De treinen rijden niet meer volgens de dienstregeling:

‘Dit verraste niemand meer, want de gevolgen van de heersende toestand waren uiteraard evenzeer merkbaar in het treinverkeer als op alle andere gebieden: de gebruikelijke orde was uiteengevallen, de vaste gewoonten waren weggevaagd door een onbedwingbaar uitdijende chaos, de toekomst was verraderlijk geworden, het verleden was niet meer in de herinnering terug te halen en het dagelijks functioneren der dingen was onberekenbaar, en uiteindelijk kwam de berusting, waarin het niet onvoorstelbaar was dat er geen deur meer openging en dat het graan neerwaarts de grond in groeide – van het ontwrichtende kwaad waren namelijk slechts de symptomen te zien, terwijl de oorzaak onbevatteIijk en ondoorgrondelijk bleef, zodat men niets anders kon doen dan zich te storten op alles wat nog grijpbaar was:’

In deze passage wordt de huidige toestand treffend weergegeven en deze desolate situatie is slechts het begin, de rest moet nog komen.

Het dystopische begin wordt geweldig verwoord, keer op keer komt men er achter dat de stad de ondergang tegemoet gaat. Behalve de dienstregeling van de treinen is de vorst veel vroeger dan normaal ingevallen, een populier legt het loodje, de straatverlichting begeeft het zodat de stad spookachtig wordt en mensen gedragen zich anders op straat. Bovendien wordt er een enorme wagen de stad binnengereden met daarin het karkas van een walvis, het is onderdeel van een circus en trekt allerlei volk aan van buiten de stad dat zich afwachtend opstelt in de buurt van de walvis. Het meegekomen gespuis zorgt voor angst bij de bewoners, praatjes over sinistere bedoelingen en bijgeloof voeden de angst voor een catastrofe. Parallel aan het walvisverhaal loopt de ontwikkeling van een aantal personages die door her verval nieuwe energie krijgen of juist niet.

Mw Eszther en mw Pflaum zijn elkaars tegenpolen, terwijl mw Pflaum, haar hele huis volgestouwd heeft met prullaria is het huis van mw Eszther de soberheid zelve, evenals zijzelf. Als een dragonder gaat ze door het leven en de angstaanjagende naderende catastrofe komt voor haar als geroepen, ze zal eens orde op zaken stellen door de bezem door de stad te halen. Als voorzitster van het Vrouwencomité heeft ze bevoegdheden die ze zal inzetten niet alleen voor algemeen belang, haar eigenbelang speelt ook mee.

Haar man is musicus en wenste geen gebruik meer te maken van ‘haar diensten als echtgenote’ omdat hij alleen voor de muziek wilde leven.

Varuska, de postbode, is de zoon van mw Pflaum, een arme drommel waarmee zijn moeder niets te maken wil hebben. Deze Varuska is behalve postbode ook brenger van vertier in het drankgelag alwaar hij een show opvoert over het zonnestelsel waarbij zijn makkers model staan voor de planeten en hij wordt ook ingezet als boodschapper tussen Eszter en zijn vrouw. Net zoals Hermes vervult hij zijn taken en geeft er zijn eigen invulling aan getuige zijn geweldig mooi uitgesponnen gedachtenstromen.

De personages veranderen van rol naarmate de omstandigheden wijzigen, ze transformeren mee met de bizarre situatie waarin hun stad zich bevindt. Door die verandering verschuiven ook hun onderlinge relaties. Na het lezen blijft het boek doorspelen in het hoofd en keren de beschreven duistere straatbeelden met hun opgestapeld vuil en de samenscholende mannen als figuranten rondom de circusattractie. De pogingen van Varuska om het zonnestelsel te verklaren mislukken keer op keer, deze sessies lopen elke keer chaotisch af, net zoals de verklaring van de orde in de stad, ondanks verwoede pogingen van (zelfbenoemde) gezagsdragers

Tijdens het lezen van deze roman kon ik me mee laten voeren in de desolate, dystopische setting van Laszlo Krasznahorkai, maar hopelijk blijft het me bespaard ooit in zo’n stad te wonen waarbij chaos en duisternis overheersen. Misschien niet direct een roman voor iedereen, maar wel voor wie houdt van dit dystopische proza met een maatschappij kritische ondertoon in een gedurfde schrijfstijl die dan wel weer naadloos aansluit bij het thema, zonder orde.

De auteur

László Krasznahorkai, (Gyula, 5 januari 1954) is een Hongaars schrijver en scenarist. Zijn werk wordt beschouwd als postmodern en hij snijdt vaak dystopische en melancholische thema's aan. In 2015 werd hem de prestigieuze Man Booker International Prize toegekend. (bron)

Titel: Melancholie van het verzet

Auteur: László Krasznahorkai

Vertaling: Mari Alföldy

Uitgeverij Wereldbibliotheek

ISBN: 9789028426702

Pag.: 416

Genre: fictie

Verschenen: 2016