Rachel Cusk - Transit

Gastrecensie Roosje
Beoordeling 5 sterren
Uitgeverij De Bezige Bij

Op doortocht naar een bestaan

Vooraf

Dit boek van Rachel Cusk staarde mij aan vanaf een display in de bibliotheek. De omslag deed het hem niet voor mij, al is het naar een beroemde foto van Man Ray. De naam van de schrijfster begon langzaam in mijn achterhoofd rond te zingen. Ik besloot het boek intuïtief mee te nemen, al verwachtte ik dat het misschien niet mijn smaak zou zijn.

Ik volg meestal mijn te-lezen-lijst: titels naar aanleiding van een recensie of van een geliefd auteur of van een leesclub van dat moment.

Een onbeschreven blad

Een pas gescheiden moeder met twee zoontjes betrekt een verwaarloosde bovenwoning in Londen. Zij is schrijfster en heeft geen naam, althans haar naam wordt aan ons lezers niet medegedeeld. Slecht één keer valt haar naam, op p. 175, tegen het einde van het boek.

In het eerste hoofdstuk krijgt de schrijfster een e-mail van een astrologe, die haar attent maakt op de transit die er voor haar zit aan te komen. Wil zij meer informatie, dan dient ze een som gelds over te maken. En dat doet zij. Dan vangt haar verhaal aan.

De schrijfster lijkt een onbeschreven blad - een mooie woordspeling dunkt me in deze context ;-), rdv -. Gaandeweg deze roman vordert, wordt haar blad beschreven. Wij leren de anonieme schrijfster steeds beter kennen aan de hand van de mensen met wie zij omgaat. In het eerste hoofdstuk is het de eveneens anonieme astrologe. Dit is het nulpunt.

Eerst ontmoet zij haar eerste liefde, de man met wie zij had samengewoond en die zij in de steek had gelaten. Hij heeft haar vergeven, zegt hij. Haar verhuizing naar Londen is, zegt hij, een geweldige kans.

De volgende die zij ontmoet is haar aannemer. Die ziet niets in de onderkomen bovenwoning die zij gekocht heeft. ‘Een wespennest’, zei de aannemer op p. 37. Daarbij eveneens duidend op de onmogelijke benedenburen, die elke bovenbuur het leven zuur maken. Kon zij elders logeren ten tijde van de verbouwing? Zijzelf niet, maar haar zoons kunnen bij hun vader logeren.

Elke vrouw laat haar haar doen als haar relatie verbroken is: een nieuw leven vereist een nieuwe coupe. De kapper houdt er niet zo van om grijze haren weg te poetsen, zoals de schrijfster wil. ‘Het gaat om je natuurlijke autoriteit’, zegt hij op p. 53. Ook de kapper vertelt haar zijn levensverhaal, in plaats van andersom, zoals traditioneel bij de kapper gebeurt. Tegelijk gebeuren er in de kapperszaak zelf ook allerlei dingen.

Vervolgens maken wij de schrijfster mee op een literaire avond, die letterlijk in het water valt. Twee mannen, de een is nogal een macho, de ander meer een navelstaarder. De ‘moderator’, degene die de discussie die in werkelijkheid geen discussie wordt, houdt haar na afloop gezelschap. Hij benadert haar romantisch, maar zij wil niet.

Het valt op hoe gedetailleerde de beschrijvingen zijn van de personages met wie de schrijfster contact heeft, en hoe leeg haar eigen personage blijft. Het kan niet anders dan dat we haar lege plekken moeten opvullen met gebeurtenissen uit de levens van de anderen.

Projectie en verdubbeling

De eerste hoofdstukken zijn tamelijk eenvoudig en enkelvoudig; dat duurt tot halverwege het boek. Daarna worden de hoofdstukken en de ontmoetingen met anderen en ook de inhoudelijke betekenis complexer en raakt het leven van de schrijfster meer in een stroomversnelling.

In het hoofdstuk met Jane, een studente, die de schrijfster bezoekt om van haar het een of ander op te steken. In dat hoofdstuk begrijp je ineens hoezeer de ervaringen van Jane ook die van de schrijfster zijn. Niet zozeer heel letterlijk maar meer op een psychologisch niveau. Je kunt zeggen dat er sprake is van ‘projectie’, vanuit Jane naar de schrijfster toe. Prachtige gedachten spreekt Jane uit: ‘.... dat het verhaal van de eenzaamheid veel langer is dan het verhaal van het leven zelf. Zonder kinderen of partner, zonder een gezin of een thuis dat betekenis geeft, kan een dag een eeuwigheid duren; een leven zonder dat alles is een leven zonder verhaal [... ]. Eenzaamheid is wanneer er niets bij je beklijft [...] wanneer er om je heen niets wil gedijen, wanneer de gedachte in je opkomt dat je dingen doodmaakt domweg door er te zijn.’ (p. 121). Deze dingen zegt Jane over de kunstenaar over wie zij een biografie heeft geschreven. Hij is ik, zegt Jane, maar Jane is ook de schrijfster. Dat is een literaire verdubbeling.

Van beide structuurelementen zijn meer voorbeelden te vinden.

Raamvertelling

In de eerste helft van Cusks boek zijn de personages in de hoofstukken, die natuurlijk geen titel hebben, nog enkelvoudig: de jeugdliefde, de aannemer, de kapper, in zeker zin Jane. Daarna echter worden de verhalen en de menselijke verhoudingen van de personages binnen die hoofdstukken complexer. Er komen meer personen in voor binnen een hoofdstuk; die personen hebben een zekere relatie tot elkaar. Elkeen vertelt zijn levensverhaal of een deel daaruit, zodat Cusks roman ook de vorm van een raamvertelling krijgt.

Maar ook verbeeldt dat complexer worden in de verhaallijn natuurlijk de ingewikkelde relatie van de schrijfster tot haar omgeving. Zij raakt meer thuis in haar nieuwe omgeving en raakt ‘involved’ in de levens van anderen.

Zo is er het verhaal van de vriendin Amanda, die een vriend heeft die haar huis verbouwt (pp. 148-149). Die verbouwing duurt maar voort, tot blijkt dat die vriend weet dat Amanda hem eruit gooit als het huis klaar is. Daarom traineert hij de boel en kan zij hem niet missen. Tegelijk gaat Amanda een kind adopteren en dat kind mag pas komen als het huis af is. De ouders van Amanda knapten vroeger huizen op; was het huis klaar dan gingen ze verhuizen. Direct zien we de situatie van de schrijfster hierin weerspiegelt. Het zit behoorlijk ingewikkeld in elkaar.

Gedetailleerd - zijsporen

Schitterend zijn de details die Cusk in haar roman inbrengt. Ik denk bijvoorbeeld aan het uitgebreide verhaal van een cursist van de schrijfster over zijn liefde voor een speciale rashond: de Saluki, een Perzische windhond. Hierin vind je een enorme liefde voor deze hond. Je verdrinkt als het ware helemaal in dit verhaal; je vergeet eigenlijk dat het ging om de schrijfster en haar verbouwingsperikelen, feitelijk wordt met dit zijspoor en het verdrinken daarin de ontkenning van haar liefdesverdriet verbeeld. De schrijfster wil er niet aan; ze ontwijkt haar verdriet.

Ouders en kinderen

In het laatste hoofdstuk gaat het veel over ouders en hun kinderen; daarvoor waren kinderen ook voortdurend aanwezig, vooral door hun afwezigheid; de zoontjes van de schrijfster logeren bij hun vader, van wie zij eigenlijk vindt dat hij niet zo’n goede ouder is. De zoontjes willen ook graag naar hun moeder terug maar dan kan nog even niet.

De verhouding tussen ouders en kinderen is geen makkelijke en vanzelfsprekende. Tussen ouders en stiefkinderen nog minder, want er is in deze roman sprake van veel scheidingen en nieuwe huwelijken met kinderen van haar en van hem en soms ook nog van beiden samen. Kinderen zijn wreed en onaangenaam, willen hun eten niet opeten, pesten en slaan hun kleinere broertjes en zusjes. Veel vaders zijn veel te streng, vooral tov hun stiefkinderen. Veel moeders zijn te soft, vooral tov hun eigen kinderen.

Die kinderen zijn grof en liefdeloos tegenover elkaar en tegenover hun ouders. Die ouders hebben vaak ook een loopbaan buiten de deur. Dan zijn er ook nog biologische vaders, een slag apart, vaders die hun kinderen nooit gekend hebben.

Een enorme problematiek en een grote warboel in een heel kort bestek.

Tot slot

We zien de schrijfster geportretteerd als behept met een zekere afstandelijkheid, een zekere onaangepastheid; er is sprake van een zekere vervreemding in haar; ze kan en wil de werkelijkheid niet zien zoals die is.

‘Het noodlot [...] is niets anders dan de waarheid in haar natuurlijke staat’, zegt Lawrence, de neef van de schrijster, die opnieuw getrouwd is. We moeten ons lot omarmen; amor fati, dat is onze natuurlijke staat, dat is de doortocht naar ons bestaan.

Conclusie

Geenszins heb ik spijt gehad van mijn keuze voor Cusk.

Prachtig van structuur, helder van taal (ook van de vertaling), schitterend geformuleerd van overdenkingen En er zit ook nog humor in, waar ik overigens in de bespreking geen aandacht aan heb besteed!

De auteur

Rachel Cusk (Canada, 1967) bracht haar jeugd door in Amerika en Engeland. Ze studeerde in Oxford en reisde vervolgens lange tijd door Spanje en Zuid-Amerika. Ze woont in Brighton met haar man en kinderen en schrijft regelmatig voor The Times en Times Literary Supplement. Het tijdschrift Granta verkoos haar tot een van de twintig beste jonge Britse auteurs. Ze sleepte prijzen in de wacht voor haar debuut Saving Agnes en voor Het buitenleven. Daarnaast schreef ze nietsontziend over haar moederschap in In het land van moeders. Ze oogstte internationaal veel lof voor haar roman ‘Arlington Park’.

Auteur: Rachel Cusk

Categorie: Literaire roman

Vertaald door: Marijke Versluys

Pagina's: 224

Uitgeverij: De Bezige Bij

ISBN: 9789023417804

Verschenen november 2016