Thomas Bernard - De kelder. Een onttrekking

Recensie door Eric Waut

Uitgeverij Vleugels

De kelder. Een onttrekking

Een openingszin van een recensie kan niet steeds uitdrukken dat een recent gelezen boek onherroepelijk een meesterwerk moet worden benoemd. Laat mij dan in bijkomende orde aanhalen dat ik meer en meer op zoek ga naar werk van Thomas Bernhard. Alsof ik chocolade ontdek op latere leeftijd. 

In deze recente uitgave (originele titel Der Keller. Eine Entziehung uit 1976) zijn we getuige van een belangrijk moment in het leven van de ik-figuur. Het is in feite een autobiografie, doch de auteur verwerkt wel eens regelmatig autobiografische elementen in zijn werk.

Als zestienjarige gymnasiast neemt hij op weg naar school het drastische besluit een totaal andere weg te nemen, naar de andere kant van de stad (Salzburg). 

“Jarenlang had ik elke morgen als ik wakker werd gedacht dat ik de mij door mijn opvoeders, mijn beheerders opgelegde weg moest verlaten, maar ik had er de kracht niet voor (..)”

Hij gaat zich aanbieden bij het arbeidsbureau op zoek naar een nieuwe richting in zijn leven. Daarbij kiest hij voor het leven van winkelbediende in een kruidenierswinkel in een achterstandswijk, Scherzhauserfeld. De winkel wordt uitgebaat door mijnheer Podlaha die hem koel ontvangt en hem onmiddellijk het magazijn laat aanvegen. Alsof er geen duidelijker signaal kan bestaan dat men aan de basis dient te beginnen. Maar de ik-figuur heeft het naar zijn zin. 

“In deze kelder ligt misschien wel mijn toekomst, dacht ik, en hoe meer ik me bezighield met de gedachte dat ik in die kelder zou blijven, des te duidelijker werd het mij dat mijn besluit het juiste besluit was geweest.”   

Het is 1947, de puinen van de oorlog liggen nog te smeulen. Je voelt regelmatig de wereldstorm nog nadenderen. De oorlog behoort nog tot de poëzie van de teruggekeerde, de verminkten houden zich op de vlakte. De geschiedenis is nog niet al te helder beschreven. De aanwezigheid van de Amerikanen en rantsoenbonnen (en de macht van de kruidenier in dat verband), alles mooi omschreven in enkel prachtige passages van deze novelle. 

  

Gaandeweg leren we dat het niet alleen de school is waaraan hij wilde ontsnappen, doch eerder een uitzichtloze toestand thuis. Een meedogenloze confrontatie met armoede en ellende. Negen mensen in drie kamers die elkaar voortdurend op de zenuwen werken. De relatie met zijn grootvader is in feite het lichtpunt, of is er de druk om goed te doen voor hem die hem beklemt? Het is een wat betreurenswaardig figuur die in de krappe woning werkt aan een boek, een soort filosofisch werk. Zijn grootvader is de enige die hem volgt in zijn keuze. Of hem tot keuzes verplicht? 

“En waarschijnlijk is hij het geweest die me ertoe heeft gebracht het vermetele, van alle kanten onjuist geachte besluit in de daad om te zetten, dankzij mijn gevoel voor zijn autoriteit.”  

Het is dan uiteindelijk niet enkel de kruidenierswinkel die hem de geestelijke onverstoorbaarheid weet te bieden. Een kentering komt er als hij in de ban van muziek raakt. Hij volgt zanglessen en lijkt op weg naar een nieuwe carrière. Maar het leven heeft zo zijn kantelmoment. Keuzes zijn hier niet aan de basis.  

Mijn tweede werk van Thomas Bernhard is weer een absolute meevaller. Het lezen van Thomas Bernhard brengt je in een soort loden bewusteloosheid. Een ritueel van herkenning neemt je in. Je ontwaakt in een angstdroom. Wat waren de momenten waar je een levensbepalende beslissing nam? Ben je geworden tot wat men voor jou allemaal had voorbereid? Keuzes die men had kunnen maken. 

De auteur legt hier zijn ziel bloot. Deze vertaling is een onderdeel van een vijfdelige autobiografie:  Die Ursache (1975), Der Keller (1976), Der Atem (1978) Die Kälte (1981) en Ein Kind (1982). 

En weer een prima vertaling, net als De dagschotelaars, uit het Duits van Ria van Hengel. 

Dat uitgeverij Vleugels ons nog meer mag bieden van Thomas Bernhard. 

Titel: De kelder. Een onttrekking

Auteur: Thomas Bernhard

Vertaling: Ria van Hengel

Pagina’s: 97

ISBN: 9789493186286

Uitgever: Uitgeverij Vleugels

Verschenen: oorspr. 1976 ; 2021