Natalia Ginzburg – Al onze gisterens

Recensie door Tea van Lierop

Uitgeverij Meulenhoff

Door de ogen van Anna

Als een verslag zonder dialogen komt een tijd tot leven zoals Anna die beleeft en vertelt. Natalia Ginzburg, (geboren Natalia Levi 1916–1991), was een vooraanstaand Italiaans schrijfster. Zij gebruikte voor het schrijven van Al onze gisterens (1952) haar geheugen om een hele generatie te scheppen, hierin wordt ze vergeleken met Marcel Proust, wiens À la recherche du temps perdu door haar vertaald werd. 

Het decor is Italië, de tijd is rondom de tweede wereldoorlog. Alle elementen die een rol spelen komen aan bod door op een paar families in te zoomen waarvan de leden hun uitgesproken karakter hebben en hun keuzes maken. De opkomst van het fascisme, de klassenverschillen, de manier hoe men in het leven staat maakt van deze verweven verhalen een helder tijdbeeld. Door Anna te laten ‘spreken’ krijgt het boek een constante factor waardoor de lezer rustig mee kan kijken naar de ontwikkelingen zonder steeds te hoeven wisselen van perspectief. Niet dat het beeld eenzijdig wordt, integendeel, elk personage krijgt de aandacht die het verdient, door Anna.

In begin wordt meteen duidelijk dat Anna’s moeder kort na haar geboorte is gestorven. Bij het graf wordt niet gebeden door de kinderen, vader wist zelf wel wat er aan de hand was, daarvoor hoefde je je niet te wenden tot een al dan niet bestaande God. Vader heeft een duidelijke mening over het leven en de wereld,  zijn kritische ideeën over fascisten en de koning schrijft hij in een boek met de titel Niets dan de waarheid. In een tijd dat de muren oren hebben is dit natuurlijk niet zonder gevaar.

 

'Ippolito (broer van Anna tvl) sloeg hard op de schrijfmachine, en vader dicteerde, terwijl hij in pyjama door de kamer ijsbeerde, en niemand kon slapen, want het huis had dunne muren, en juffrouw Maria lag te woelen in bed, trillend van angst dat iemand op straat de opgewonden stem van vader en de gepeperde dingen die hij over Mussolini schreef zou horen. Maar dan verloor vader soms opeens de moed, want zijn boek leek niet meer zo mooi, en dan zei hij dat alle Italianen fout waren en dat je ze met een boek toch niet kon veranderen. Hij zei dat hij zin had de straat op te gaan en met zijn revolver te schieten, of helemaal niets, of dat hij alleen maar wilde liggen slapen en wachten op de dood.'

Voordat vader stierf moesten al zijn opruiende geschriften verbrand worden uit veiligheid, de spanning van het verbodene en het wantrouwen jegens (bijna) iedereen wordt subtiel weergegeven. Onderhuids worden signalen afgegeven, zo is ook het taalgebruik. Anna merkt veel van die signalen op en dat is een van de verdiensten van de auteur, de manier om een dreiging weer te geven en wie welke rol speelt ontrolt zich langzaam maar zeker gedurende het verhaal. 

Italië is voor WOII een bron van verdeeldheid, in één familie zijn vaak tegengestelde meningen te vinden die zorgen voor verscheuring van familiebanden. Passie laat zich niet makkelijk beteugelen en dat gebeurt dan ook met regelmaat. Anna’s oudere zus Concettina is favoriet bij de jongens, maar niet elke bewonderaar komt speciaal voor haar

'Anna vroeg wat Danilo dan wel aan zijn hoofd had. Giustino trok zijn neus en lippen op, kwam vlak bij haar met zijn gezicht in een steeds lelijker grimas. ‘Po-litiek,’ zei hij in haar oor, en hij rende weg. Po-litiek, dacht Anna. Ze liep door de tuin, tussen juffrouw Maria’s rozenstruiken, en herhaalde dat woord bij zichzelf. Ze was een mollig meisje, bleek en traag, in een plooirok en een verschoten blauwe pullover. Ze was niet erg groot voor haar veertien jaren. ‘Po-litiek,’ herhaalde ze zachtjes, en nu leek ze het opeens te begrijpen: daarom kwam Danilo zo vaak bij hen. Omdat hij aan politiek deed met Ippolito en Emanuele.'

Kleine meisjes worden groot, zo ook Anna. Het verhaal gaat verder, de tijd verstrijkt, kaarten worden geschud er wordt gekozen. De oorlog dringt in de haarvaten van de dorpen die een rol speelden in Anna’s leven, bewoners worden gedwongen een keuze te maken waarbij verraad dikwijls niet te vermijden is. En al die tijd komen de beschrijvingen als in een verslag, maar nergens wordt het daardoor afstandelijk, integendeel, het boek kruipt onder de huid. Dankzij de knappe beschrijvingen van de personages ontstaat een universeel beeld van gewone mensen in gewone dorpen die niets liever willen dan een gelukkig, vreedzaam leven. Door externe factoren en verkeerde keuzes worden hun levens echter compleet in de war gegooid en ontstaat vaak een domino-effect. 

Voor een bijzonder ontroerende verhaallijn zorgt Anna’s passie. De gevolgen hiervan verweven zich tot een kwetsbaar en puur geheel waarin verleden en toekomst tegelijk aanwezig zijn. Hierin komt het beste van de mens bovendrijven. Verwacht niet alleen somberheid in dit boek, de beeldende beschrijvingen van de personages en de humor  verzachten de zwaarte van het thema

'Toen begonnen ze allemaal te praten over Amalia’s nieuwe kapsel, à la fièvre typhoïde, en mevrouw zei dat zij ook zulk haar wilde, omdat ze een beetje genoeg kreeg van haar pony.'

En tot slot is het de moeite waard even stil te staan bij het motto dat het boek meekrijgt

'And all our yesterdays have lighted fools

The way to dusty death.' (Macbeth, V, v. 22-23)

Het citaat is te koppelen aan de slotpassage en laat stof tot nadenken achter, in hoeverre is er hoop tijdens het leven? 

'Ze lachten een beetje en waren zo samen met hun drieën heel goede vrienden, Anna, Emanuele en Giustino, en ze waren blij dat ze zo samen met z’n drieën waren om te denken aan al degenen die dood waren, aan de lange oorlog, de pijn, het lawaai en het lange, moeilijke leven dat nu voor hen lag en dat vol was met alle dingen die ze niet konden doen.'

Titel: Al onze gisterens

Auteur: Natalia Ginzburg

ISBN: 9789029092463

Uitgever: J.M. Meulenhoff

Vertaling: Hennie Vlot

Pag.: 336

Genre: fictie

Verschenen: deze editie 2018, oorspronkelijk 1952