Juan Carlos Onetti – De dood en het meisje

Het spleen van Onetti en een onopgelost mysterie 

Met de magnifieke novelle Afscheid van de Uruguayaanse auteur Juan Carlos Onetti (1909-1994) gaf Uitgeverij Kievenaar in 2021 het startsein voor het jaarlijks uitbrengen van een Onetti-vertaling en dit jaar is De dood en het meisje aan de beurt. Het indolente karakter van Onetti's bestaan – hij sleet zijn dagen het liefst op bed; whiskey en sigaretten binnen handbereik – heeft er waarschijnlijk toe geleid dat zijn werk, geheel onterecht, veel minder bekendheid heeft gekregen dan dat van andere Spaanstalige auteurs uit de twintigste eeuw.

De prettig leesbare vertaling en het illustratieve voorwoord van Maarten Steenmeijer zijn van grote meerwaarde om de novelle beter te duiden en te doorgronden.

Marjon Nooij

In het fictieve Santa María – waar men de kunst niet lijkt te verstaan om dagelijks de slingers op te hangen - vindt een consult plaats van notaris Augusto Goerdel aan de arts Díaz Gray. Helga Hauser, de vrouw van de notaris, mag onder geen voorwaarde een tweede keer zwanger worden en Gray geeft hem op nogal onorthodoxe wijze raad hoe hij zijn vrouw kan behoeden voor een volgende zwangerschap. Wanneer Helga tóch zwanger raakt – 'zij weet, net als ik, dat elke voorzorgsmaatregel een doodzonde zou zijn' – en overlijdt, ontkent de flegmatische Goerdel dat hij aanwezig was tijdens de conceptie.

'Uit de beweging van de zon zou Díaz Gray misschien hebben opgemaakt dat hij meer dan een uur opgesloten zat in het gemijmer dat in de plaats kwam van de gemiste siësta en de gebruikelijke slechte spijsvertering. Hij dacht niet aan de moorddadige bezoeker en ook niet aan de toekomst die in diens onbewogen betekenis besloten lag. Hij dacht niet voor zichzelf, voor niemand, zelfs niet voor een onmogelijke landloper, die misschien op het nabije strand rondzwierf of sliep.'

Vele nachten brengt Gray door het spelen van patience met foto's van zijn dochter. Zij is op driejarige leeftijd uit zijn leven verdwenen – wat daar de reden van is blijft een mysterie – en tot die tijd heeft hij zelf foto's van haar gemaakt. De foto's van de jaren na haar verdwijning krijgt hij met een zekere regelmaat anoniem per post toegestuurd. De ontgoochelde Gray ziet haar alleen opgroeien in de beelden, wat zijn treurnis eindeloos maakt. Haar gezicht werd 'met elk volgend jaar minder begrijpelijk voor mij, steeds minder van mij, steeds verder weg van iets wat zonder twijfel belangrijker was dan zij of ik: mijn liefde voor een meisje van drie jaar.'

Waar Afscheid een veel toegankelijker verhaal is, maakt de auteur het de lezer met de raadselachtige novelle De dood en het meisje verre van gemakkelijk en speelt hij wederom een obscuur spelletje.

Het mysterie zit 'm niet in het feit dat er een moord opgelost moet worden of de vraag wie er verantwoordelijk is voor de zwangerschap en de dood van Helga Hauser en haar ongeboren kind, maar de verwarring die het verhaal oproept. We zouden kunnen gissen dat haar man de moord op zijn geweten heeft, omdat dat hij de raad van zijn arts niet heeft kunnen opvolgen, vanwege zijn religieuze opleiding bij de Pater Bergner. Door middel van de 'kroniek van een aangekondigde dood', waar de novelle mee start, lijkt de godvruchtige Goerdel de aanstaande moord al te bekennen, maar het is ook heel goed mogelijk dat dit een hersenspinsel is van Gray.

Onetti maakt op magistrale wijze gebruik van de diverse personages die hij in zijn gehele oeuvre laat terugkomen. Zo voert hij in De dood en het meisje de duistere Juan Maria Brausen op – ook wel met Stichter of God aangeduid. Deze Stichter heeft in een eerdere roman het stadje Santa María en het personage Gray verzonnen.

'Brausen heeft mij misschien wel in Santa María ter wereld gebracht met een voor mij altijd onverklaarbaar verleden van dertig of veertig jaar.'

Het vernuftige opbouwen van de verhaallijnen zonder veel chronologie en het veelvuldig wisselen van het vertelperspectief, zetten de lezer meer dan eens op het verkeerde been – hoe de verhaallijnen zich tot elkaar verhouden blijft schimmig. Zelfs binnen een hoofdstuk kan het perspectief ineens verschuiven van de eerste naar de derde persoon en blijft het onduidelijk of er sprake is van een betrouwbare verteller en welk personage aan het woord is. Een herlezing zal er derhalve niet voor zorgen dat er duidelijkheid wordt geschapen – de lezer wordt hoogstens van het ene verkeerde been op het andere gezet.

De dood en het meisje is een mysterieuze en briljant gecomponeerde, droefgeestige novelle om te herlezen en nog eens heerlijk op te kauwen, want Onetti daagt je uit en geeft nergens een sluitend antwoord.

De recensie van Juan Carlos Onetti's Afscheid is hier te lezen.

Titel: De dood en het meisje

Auteur: Juan Carlos Onetti

Vertaling: Maarten Steenmeijer

Pagina's: 96

ISBN: 9789083046778

Uitgeverij Kievenaar

Verschenen: februari 2022