Recensie door Philipp van Ekeren
Lebowski Publishers
'Mensch, tracht te
overleven…'
Moed, opoffering, wanhoop en verbondenheid tijdens de
bezetting
Een half jaar geleden las ik het boek ‘Oorlogszoon’ uit 2018 van Ivo Weyel, die op een indringende wijze de onderduik van zijn ouders en grootouders heeft vastgelegd. Goede literatuur in een periode waar veel burgers in 2020 zich beklagen over het feit dat hun vrijheid wordt afgenomen. Uit nieuwsgierigheid eindelijk ’t Hooge Nest ter hand genomen.
Buiten het verzameld werk van G.L. Durlacher heb ik tijdens het lezen zelden zo’n spanning ervaren als in dit boek. Heftig en af en toe zo hartverscheurend dat ik het even moest wegleggen. Soms vechten tegen de tranen.
Het begint als de schrijfster Roxane van Iperen ’t Hooge Nest betrekt en diverse schuilplaatsen in het pand ontdekt. Dit is de start van een diepgravend onderzoek naar de beladen geschiedenis van de hechte Joodse familie Brilleslijper uit Amsterdam. Het verhaal begint in 1907 met het bekende levenslied 'Mensch, durf te leven' van muzikaal wonderkind Dirk Witte totdat deze inmiddels succesvolle componist de bovengenoemde villa laat bouwen in 1920. Het verhaal wordt aangevuld met de sociale en politieke geschiedenis van Nederland van het begin van de 20ste eeuw tot de bevrijding. Deze duiding geeft het verhaal extra inzicht. Hoe deze Amsterdammers de neutraliteit van Nederland in de eerste wereldoorlog beleven. De naïviteit en onwetendheid van de joodse Nederlanders in het interbellum onder het adagio 'het zal niet zo vaart lopen' en 'erger kan het niet worden'. De talrijke vluchtelingen uit Duitsland die door de regering als ‘ongewenste elementen’ worden bestempeld.
'De Regeering is van oordeel dat in beginsel ons beperkt territoir voor de eigen bevolking moet blijven gereserveerd,’
Vervolgens de bezetting van Nederland, met de hoogtijdagen van de WA'ers, NSB'ers en SD'ers. De communisten die gelijk worden opgepakt. De Endlösung der Judenfrage wordt ingezet door de razzia's op de joden. De beklemming en radeloosheid in de familie en kennissenkring is voelbaar. Koortsachtig wordt gezocht naar onderduikadressen. De constante angst om ontdekt te worden door verbeten Jodenjagers, of het op de loer liggende verraad. Het verhaal eindigt met de ongelooflijke overlevingsdrang van de hoofdrolspelers onder de meest gruwelijke omstandigheden in concentratiekamp Auschwitz en Bergen-Belsen, de bevrijding en thuiskomst van de enkeling.
Gelaten ziet het volk alles aan. Hartvochtig en afstandelijk wordt de uitsluiting bekeken door de burgerij, de overheid en de daders. De lezer krijgt een goed beeld van de doortastende inzet van de Nederlandse overheid om, in dienst van de Duitse bezettingsmacht, zich te ontdoen van de joodse medeburgers. Van de hoge raad, ambtenarij, de Nederlandse spoorwegen tot politie (daarbij is nog wel op te merken dat zonder een tekende Ariërverklaring iedereen zijn baan verliest). Godzijdank uitzonderingen daargelaten. Zoals solidariteit en hulp uit onverwachte hoek. Stakingen en het ondergronds verzet. Juist door dit familiedrama te beschrijven binnen de geschiedschrijving van de bezetting geeft het boek een extra dimensie. Dat maakt dit boek ijzersterk.
'De aarzeling die de niet-joodse Nederlandse bevolking de eerste twee bezettingsjaren toonde om afstand te nemen van haar joodse medeburgers, is bij de meeste omgeslagen naar acceptatie van hun lot.'
Het is een verslag van moed, opoffering, wanhoop en verbondenheid. Het geraffineerde beleid van de bezetter door de inzet van de Joodse raad en de steeds stringentere beperkingen worden voelbaar in het ‘gewone’ leven van de hoofdrolspelers. Een herkenbare doodgewone Amsterdamse familie met een uitzondering dat zij een ‘J’ in hun identiteitskaart hebben gekregen. Stap voor stap beleven we als lezer hoe het net van de vervolging steeds meer wordt aangetrokken. Elke dag in angst en onzekerheid wat de toekomst zal brengen. De enige kanttekening die ik kan maken zijn de hoeveelheid namen en personen die worden opgevoerd. Die zijn enigszins verwarrend.
Van Iperen heeft een geweldig boek geschreven dat ons een betrouwbaar inzicht geeft in deze inktzwarte periode. Helaas nog actueel gezien de vluchtelingencrisis waar de wereld zich momenteel in bevindt. Verplichte literatuur voor alle leerlingen en studenten. Een aanrader voor iedereen. Lees dit boek! Lees dit boek! Lees dit boek!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.