Recensie
door Erik Waut
Uitgeverij
de Arbeiderspers – Privé domein
Boek der rusteloosheid
Het is geschreven vanuit het personage van Bernardo Soares, hulpboekhouder te Lissabon. Hij zit voortdurende te denken en ondergaat de sombere gedachten die onbekend zijn voor zijn omgeving. Omgeving is een breed begrip, want meer dan zijn arbeidsomgeving lijkt hij niet te dulden in zijn sombere bestaan.
Voortdurend was ik bij het lezen van dit boek bezig met het optekenen van citaten. Treffende uitspraken die je toch de indruk moeten geven dat er enige samenhang is tussen de verzameling essays en mijmeringen. Nu ik de afgelopen weken bij momenten tot rust kwam, terwijl ik ondergedompeld werd in deze woordenstroom, is er de vraag wat het resultaat is van mijn leesavontuur. Kunnen we niet een reeks begrippen verzamelen? Deze zijn dan het voorwerp van zelfstudie van deze ervaring die bij herlezing van bepaalde fragmenten vermoedelijk nog nieuwe impressies zullen oproepen.
Eenzaamheid
Bij het lezen van Boek der rusteloosheid ontmoet je het verrijkend element om alleen te zijn met je gedachten. “Mijn verbeeldingswereld is voor mij altijd de enige echte wereld geweest.” Pessoa brengt hier een personage aan het woord die voortdurend zijn “instinct van van onbelangrijkheid”, om het met zijn woorden te omschrijven, naar voor schuift.
Iedereen
kan af en toe een momentje gebruiken waarbij de eenzaamheid in zijn
gepeins overheerst. Dit boek ontmoet je meestal in zo’n moment en
bevestigt de keuze voor de eenzaamheid. Om die reden is dit werk
ideaal voor de eenzame zielen. Tal van foto’s van Pessoa laten hem
zien hoe hij alleen door de stad wandelt of geniet van een drankje in
een bar. Hier lijkt hij deze levenswijze te verantwoorden.
“Ik verafschuw nieuw leven en onbekende plaatsen.”
“Ik stoot mij aan het leven en aan anderen.”
Wie
schrijft die blijft
De titel van één van de beste boekenprogramma’s dat ooit te zien was op t.v.; van een tijdperk waar de gasten langer aan het woord waren dan de presentatoren.
Pessoa heeft tijdens zijn leven amper iets gepubliceerd. Het Boek der rusteloosheid werd af en toe aangekondigd in brieven en gepubliceerde fragmenten (waaronder het wonderbaarlijke stuk In het woud der vervreemding) doch hij heeft het nooit kunnen afwerken. Er waren zelfs periodes dat hij er niet aan heeft gewerkt. Vraag is trouwens, die vertaler Harrie Lemmens terecht stelt, wat er zou nagelaten zijn. Misschien zou Pessoa enkele waardevolle stukken hebben weggelaten.
"Wanneer ik denk aan de rijke literaire productie, of ten minste de omvangrijke, afgeronde geschriften van zoveel mensen die ik ken of van wie ik gehoord heb, voel ik een vage afgunst, een minachtende bewondering, een onsamenhangende mengeling van gemengde gevoelens.”
Deze
nalatenschap voor de literatuur is dan als het ware ook een oproep om
toch maar te blijven proberen. Het neerschrijven helpt trouwens de
sombere momenten in het leven verdrijven. “Wie
de kunst van het schrijven beheerst, kan zijn dromen helder en
duidelijk zien (..)”
Gelukkig bleef Pessoa al zijn beschouwingen noteren en heeft hij ze
nagelaten. Wie schrijft die blijft.
De stad
De stad is een belangrijke thema in de literatuur. Denk maar aan het Dublin van James Joyce en Londen van Charles Dickens. Boek der rusteloosheid niet hebben gelezen alvorens op reis te gaan naar Lissabon zou een vergissing zijn.
Pessoa
verbleef het grootste deel van zijn leven in Lissabon. Er zijn heel
wat fragmenten waarbij het personage het drukke leven van de stad
beschrijft. Je ontmoet Lissabon in dit werk. Het is echter een
ontmoeting vanop een zekere afstand. Pessoa geniet vooral wanneer
alles rustig verloopt.
“Het ontwaken van een stad, met of zonder mist, ontroert mij altijd meer dan het ochtendgloren op het platteland.”
Liever
kijkt hij van ver en komt beschouwend tot rust.
“Boven mij hangen zwarte boomtakken en ik draag de slaap van de hele stad in mijn ontmoedigde hart. Lissabon in het maanlicht en mijn vermoeidheid van morgen!“
Je
zou er zo een weekendje door boeken. Toch?
Over
de auteur
Fernando
Pessoa wordt in 1888 geboren te Lissabon. Zijn vader sterft aan tbc
in 1893. Ruim twee jaar later hertrouwt zijn moeder met een militair
die aangesteld wordt als consul te Durban, Zuid-Afrika. Fernando
loopt er school. Later keert hij terug naar Lissabon. Hogere studies
die hij had aangevat heeft hij niet afgerond. Hij kiest uiteindelijk
voor een eenvoudige baan als klerk opdat hij zich in zijn vrije tijd
volledig kan concentreren op zijn grote project: schrijven. Er is het
beeld van Pessoa die mensenschuw zou geweest zijn. Dat is echter niet
volledig juist. Hij was gekend in literaire kringen en heeft zelfs
enkele pogingen gedaan om als uitgever aan de slag te gaan. Af en toe
publiceerde hij wel iets maar het is pas na zijn dood in 1935 (en het
aantreffen van de inmiddels beroemde ‘arca’) dat hij uitgroeide
tot één van de bekendste schrijvers van de 20ste
eeuw. Hij is vooral gekend, behalve onder zijn eigen naam, onder de
naam van een reeks imaginaire schrijvers, heteroniemen.
Over
de uitgave
Deze uitstekende uitgave in de reeks Privé-domein (het betreft een herziene versie die eerder in deze reeks verscheen) hoort in feite in iedere boekenkast. Voor het geval het daar al een tijdje ongelezen staat, bij deze een warme oproep om dit eindelijk te lezen.
Alle lof voor de vertaler en bezorger Harrie Lemmens die ons Pessoa laat ervaren. De bijgevoegde vertaling van een selectie brieven zijn zeer verrijkend.
Het is een boek dat ik nog dikwijls ter hand zal nemen in mijn zoektocht naar Pessoa en zijn ode aan de eenzaamheid.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.