Peter Brouwer – Afdruk

 

Het beslissende moment wanneer tijd en beeld samenvallen

Met zijn overstap naar Uitgeverij Nobelman is van Peter Brouwer onlangs zijn vierde roman Afdruk verschenen. Eerder verschenen Het Siamees moment (2017), Het oog van de kraanvogel (2021), Op alles wat ik ben (2024) en drie dichtbundels.

Afdruk is een roman over herinneringen en gemiste kansen, en de impact daarvan op de rest van je leven. Het bestaat uit drie delen, waarvan het eerste en het laatste deel zich in 2023 afspelen en als boekensteunen fungeren voor het middelste deel dat zich afspeelt in 1985. 

Marjon Nooij

We maken kennis met Carl: fotograaf, docent en man van middelbare leeftijd. Tijdens een vakantiereis naar Corsica springt hem een bevreemdend portret van een meisje in het oog. Ze heeft een masker voor, maar de oogkassen blijken leeg. ‘Het portret van het meisje zit vastgeklonken in zijn hoofd. Alsof hij toch zijn camera had gericht en had afgedrukt.’ Maar hij heeft die gelegenheid niet gepakt. Fotograaf Henri Cartier-Bresson sprak over le moment décisif als het beslissende moment waarop – vaak in een fractie van een seconde – patronen van lijnen en beweging samenvallen in een moment waarin alles klopt. Wanneer je die kans niet aangrijpt en vergeet af te drukken, is dat moment voorgoed voorbij. De dagen daarna kan Carl het beeld niet van zich afzetten en vraagt hij zich af wat het verborgen houdt. Het roept herinneringen op aan een ontmoeting in zijn studententijd en aan de haarkam die hij sinds zijn twintigste in zijn bezit heeft. Hij beseft dat hij meerdere ‘beslissende momenten’ in zijn leven heeft gemist.

In 1985 is Carl student aan de fotoacademie. Hij ontmoet de twintig jaar oudere Mara die de nacht bij hem doorbrengt en hem nogal raadselachtig toefluistert dat ze hem in zijn slaap zou kunnen vermoorden. Haar overduidelijk oude celluloid haarkam fascineert hem door de rode gloed, de gesmolten rand en de vorm van een vogel met uitgeslagen vleugels. Mara geeft hem de kam met de vraag of hij die tegen iets wil ruilen. Wanneer ze de volgende morgen als bij toverslag is vertrokken, beseft hij dat hij het beslissende moment heeft gemist, omdat hij is vergeten een foto van haar te maken; een gevoel dat hij een belangrijke kans voorbij heeft laten gaan en dat hij zijn verdere leven met zich mee zal blijven dragen. Carl ontdekt na het vertrek van de mysterieuze Mara dat ook zijn kostbare camera is verdwenen. De haarkam is het enige wat hem nog rest van hun ontmoeting, en hij blijft achter met vragen over het verhaal achter het voorwerp. 

‘’Mensen proberen graag hun zelfbeeld over te brengen.’ […] ‘Ik zie meestal een verbrokkeld beeld voor me. Mensen nemen hun leven mee. Hun aan elkaar gelijmde leven. De kunst is om dat vast te leggen, ze daarop te betrappen. Ik zie het leven als een verbrokkeld geheel waarin iedereen de stukken aan elkaar probeert te lijmen.’’

In het najaar van 2023 krijgt Carl het aanbod om naar de Dordogne te gaan en een paar weken in het huis van een oud-studente te verblijven. ‘Reizen was voor hem als terugkeren naar een plek waar een tijdelijk verblijf mogelijk was.’ Een mooie kans om een doos negatieven – zijn leven – door te spitten en zijn herinneringen de vrije loop te laten. Hij vraagt zich nog steeds af wat de herkomst is van de haarkam, waarvan de beschadiging als een symbool is voor zijn gehavende herinnering. Zijn vrouw is kunsthistorica en heeft de kam laten onderzoeken. Ze oppert dat het misschien roofkunst kan zijn en dat hij zou kunnen onderzoeken wat het verhaal achter de kam is. Zijn zoektocht leidt hem naar Oradour-sur-Glane, het dorp waar zich in de Tweede Wereldoorlog een bloedbad heeft voorgedaan en waar hij deels gesmolten, stille getuigen van de wreedheden uitgestald ziet. Carl krijgt door de parafernalia als het ware gezichten op zijn netvlies van de vergeten mensen: ‘alsof er beelden over elkaar schoven’. Carls zintuiglijke belevingen, zoals geuren, kleuren en beelden, roepen die herinneringen bij hem op. In de hoop antwoorden op prangende vragen te vinden bezoekt hij Patrick Rosier, zijn voormalig docent die hem een dilemma voorschotelt.

Zoals Beatrice in De Goddelijke komedie het morele kompas is, lijkt ook de aardse en ongrijpbare Mara het hoofdpersonage aan te sporen zich te ontdoen van ballast, aan te sporen tot zelfreflectie en de zoektocht naar zichzelf. Een zoektocht naar hoe herinneringen uit het verleden van invloed blijven op je verdere leven. Herinneringen die als beelden worden vastgezet in je geheugen; afdrukken in je ziel waar je de negatieven niet van hebt. Een belangrijke vraag is hoe betrouwbaar herinneringen zijn? Het cruciale moment in het leven van Carl is het niet afdrukken van een foto, waardoor hij de kans laat liggen om een tastbare herinnering te hebben. 

‘‘Het verhaal begint nooit bij de weg waarlangs het voorwerp is gekomen,’ […] ‘Een verhaal begint bij tijd en uur, een mens aan wie het voorwerp ooit toebehoorde.’’

Brouwer werkt op subtiele wijze zijn verhaal rustig uit, mede door zijn zintuiglijke en ingetogen schrijfwijze en de symbolen die hij opvoert. De vogel is hierin een belangrijk element en komt meerdere keren in verschillende gedaanten langs. Ze vliegen letterlijk door het verhaal, maar ook symbolisch met ambigue betekenissen. 

De roman eindigt met een open einde en vragen waar geen antwoord op komt. Het laat de lezer nog flink kauwen en zoeken naar zijn persoonlijke herinneringen uit het verhaal. Brouwer gebruikt als motto heel treffend een zin van Pascal Mercier uit Nachttrein naar Lissabon; ‘Is de ziel een plek van feiten? Of zijn de veronderstelde feiten slechts bedrieglijke schaduwen van onze verhalen?’ Herinneringen zonder foto kunnen door de jaren heen vervormen, net als de kam vervormd is.

Brouwer laat zijn hoofdpersonage Carl laveren tussen hoogstpersoonlijke herinneringen en een collectief geheugen. Carls verleden heeft een gezicht gekregen in de foto’s die hij maakte. Maar hoe zit het met de naamlozen, de vergetenen zonder gezicht? Brouwer verwoordt ze achter een gebruiksvoorwerp en in tal van symbolen in een wat de kunstenaar Armando ‘schuldig landschap’ zou noemen. Kijken we weg, of laten we die beelden toe? Een vraag die bij Brouwer nieuwe invulling geeft aan het moment décisif.

--

Eerder verschenen op Tzum

Titel: Afdruk

Auteur: Peter Brouwer

Pagina’s: 162

ISBN: 9789083503059

Uitgeverij Nobelman

Verschenen: september 2025