Kunst is geen luxeproduct, maar een vorm van overleven — een manier om mens te blijven te midden van chaos
In zijn zevende roman Naar Beiroet laat Brand het hoofdpersonage naar Libanon afreizen. Edgar Laseur is een vijftiger die kampt met een existentiële (midlife)crisis: zijn leven is behoorlijk routineus geworden, zijn huwelijk heeft wat rafelranden opgelopen door communicatieproblemen, zijn kunstgalerie floreert niet meer als vanouds en zijn passie daarvoor is naar het nulpunt gedaald. Zijn vriend Arthur van den Berg is arabist en oud-diplomaat van het Midden-Oosten, die publiceert over politiek en religie in de regio en een adviesbureau is begonnen voor bedrijven die zich richten op de Arabische wereld. Hij wijst Edgar op de levendige kunstscene in Beiroet – 'Libanon is de ideale springplank voor jou naar het Midden-Oosten.' […] 'Er zitten daar interessante kunstenaars, en in de Arabische wereld is veel geld.' –, waarop Edgar besluit om af te reizen om van daaruit de kunstmarkt te verkennen, in de hoop schilderkunst te vinden die zijn galerie uit het slop zou kunnen trekken. En eerlijk gezegd is hijzelf ook wel aan een verzetje toe. Arthur weet wel iemand die Edgar wegwijs kan maken in Beiroet, dus staat Fatima hem op te wachten op het vliegveld.
Op het moment dat Edgar voet aan de grond zet in Libanon – 'Een land met een rijke historie, waar men Arabisch spreekt en Europees denkt.' – is het land nog veilig, maar wanneer het Israëlisch-Palestijnse conflict vanaf 7 oktober 2023 hevig losbarst, verandert dat drastisch. Fatima waarschuwt hem voor de gevaren waar hij rekening mee moet houden. Zij kent deze van binnenuit, terwijl Edgar met een westerse blik kijkt. Gaandeweg verandert Edgars beeld van Beiroet van een exotische plaats naar een stad in nood. ‘Een wonderlijke stad: gebouwen uit de jaren vijftig naast massieve nieuwbouw, veel ervan vol kogelgaten. Beige, oker, grijs – een mozaïek van littekens.’ Door hun gesprekken leert hij het land en zijn geschiedenis beter begrijpen.
7-10-’23 is ook voor Edgar een kantelpunt. Hij heeft Das gelobte Land van Erich Maria Remarque meegenomen op reis. ‘Op elke bladzij stond wel iets wat Edgar aan het denken zette’: mensen die doelloos ronddwalen, op de vlucht, zonder vaste grond onder de voeten, en die zich nergens meer thuis voelen. Hij ziet de overeenkomsten tussen de Joodse vluchtelingen destijds en de hedendaagse Palestijnen die als ratten in de val zitten. Daardoor spiegelt het heden zich met het verleden.
Het verhaal geeft een realistisch beeld van het huidige Beiroet. Dat is niet verwonderlijk, want Brands schoonfamilie woont daar. De roman staat vol met actuele geopolitieke thema’s, zoals oorlog, schuld, culturele confrontatie, maar ook over de westerse kijk op culturele toe-eigening van kunst uit conflictgebieden. Meerdere meningen komen voor het voetlicht, maar de pro-Palestijnse voeren de boventoon. De beklemming wordt groter als Fatima Edgar wijst op het gevaar van het maken van foto’s. Hezbollah heeft het voor het zeggen, heeft meer macht dan politie of leger en er is sprake van milities en gewapende burgers.
Ook al voelen ze zich tot elkaar aangetrokken en zijn ze nieuwsgierig naar elkaar, het is Fatima die Edgar leidt. De twee verhouden zich tot elkaar als twee werelden van ongelijkheid; zij is zijn spiegel door hem te laten reflecteren op zijn ideeën en verwachtingen, en confronteert hem met de realiteit en de oorlog. Zo zijn er meer spiegelende thema’s, zoals Nederland – Beroet, afstand – betrokkenheid, kunst – oorlog, en hun beider mening over de oorlog. Ook de uitspraak van Edgar – ‘Mensen wilden beelden zien. Een beeld zegt meer dan duizend woorden […]’ – spiegelt heel mooi met Fatima’s beroep van fotograaf. Hij is op zoek naar schilderijen en zij fotografeert de ellende die door de oorlog wordt veroorzaakt.
Het verhaal is geschreven vanuit een auctoriaal perspectief, waarbij de auteur het verhaal af en toe even doorbreekt door zich tot de lezer te richten. De hoofdstukken zijn wisselend in de tegenwoordige en verleden tijd geschreven, ondanks dat daarbij geen sprake is van flashbacks. Het houdt het verhaal levendig en de tegenwoordige tijd maakt het voor de lezer directer en spannender.
'Edgar zag meteen dat dit werk was dat hij wilde hebben voor zijn galerie. Wonderlijke voorstellingen van menselijke en dierlijke wezens door elkaar. Omstrengeld in elkaar. Kleuren die alsof er ergens water op gelekt was door elkaar liepen. Luchtbellen. Geslachtsdelen. Open vulva’s. Bloedrood en zwart. Gespikkeld. Rechtopstaande en hangende penissen. Doorboord of afgebonden.’
Eenmaal terug in Groningen houdt Edgar een expositie met de schilderijen van Balsam als grote trekpleister. De Libanese ambassadeur geeft acte de présence om de expositie te openen. De hoop is uiteraard om veel schilderijen te kunnen verkopen, maar de gasten beseffen niet dat Edgar zijn blikveld heeft kunnen verruimen en heeft ontdekt dat kunst geen luxeproduct is, maar een manier om jezelf te uiten en betekenis te geven aan het bestaan.
Naar Beiroet is een prettig leesbaar verhaal met een urgent onderwerp. Centraal staan belangrijke vragen. Hoe ethisch is het om kunst te halen uit een land dat in oorlog is? Wat is de betekenis van kunst in conflictgebieden: protestmiddel, uiting van emotie, het bewaren van de identiteit, bewustwording en getuigenissen (de foto’s van Fatima)? Maar ook: wat betekent het om mens te zijn in een wereld vol conflicten?
Na een geslaagde expositie is het einde van de roman een tikje moralistisch, wanneer een Ghanese kunstenaar Edgar en zijn kompanen een spiegel (daar hebben we hem weer) voorhoudt dat ieder mens oordeelt vanuit zijn eigen cultuur en dat er in Nederland is gestemd voor een regering ‘die niet erg blij is met buitenlanders en al helemaal niet met mensen van een andere huidskleur’ […] ‘zolang je als buitenlander kunst maakt en je aangepast gedraagt is er niets aan de hand. Als er maar niet te veel van jouw soort het land inkomen.’
Maar ja… hij heeft wel gelijk.
--
Eerder verschenen op Tzum
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.