Interview – Felicita Vos over haar roman Tussen zwarte vlinders

Arnhem, 1 oktober 2022; 

Drie windhonden staan nieuwsgierig te kijken wanneer ik binnenkom, maar het ijs is snel gebroken en ze laten zich gewillig aaien en toespreken. In haar gezellige woonkamer schenkt Felicita Vos de koffie nog eens bij en met de kat op haar schoot spreken we over haar nieuwste roman Tussen zwarte vlinders.

Marjon Nooij

Interview

In Tussen zwarte vlinders schrijf je over de Romacultuur en -wetten. Volgens de boekbeschrijving ben je de enige Roma-auteur in Nederland. Hoe belangrijk is het voor je om aandacht te besteden aan deze cultuur? Denk je dat het algemeen heersende beeld verschilt met de wereld die jij van dichtbij kent?

'Ik vind het erg belangrijk om in mijn romans aandacht te besteden aan de Romacultuur. Het is een cultuur die zich verdunt en langzaam maar zeker zal verdwijnen. Gebruiken, rituelen en tradities worden door moeders en grootmoeders alleen via de orale verteltraditie overgedragen. Het is ook een manier om gebruiken en tradities te beschermen. De Romacultuur is een gesloten cultuur. Het is een manier geweest om te kunnen overleven. Roma zijn door de eeuwen heen als paria’s vervolgd en uitgesloten. In de Tweede Wereldoorlog werden Roma net als Joden actief vervolgd en naar de vernietigingskampen afgevoerd, waar velen in de gaskamers zijn omgekomen. Ook vandaag de dag nog worden Roma geminacht en verguisd. Dat is voor mij onacceptabel en daarmee wordt een rijke cultuur groot onrecht aangedaan. Juist om dat te kunnen doorbreken, vind ik het belangrijk om de sluier van mystiek, waarmee de Roma cultuur omgeven is, op te lichten. Zonder in een slachtofferrol te willen kruipen, moet ik toch vaststellen dat de denkbeelden heden ten dagen nog steeds bestaan uit extremen. Variërend van de kippendief tot het wulpse meisje dat rond kampvuren danst, of verleidelijk op een boomstronk ligt. Onzin natuurlijk. Ik merk dat er enerzijds angst bestaat voor Roma, waardoor vooroordelen bestaan en mensen vaak niet de moeite nemen om ze te leren kennen. Anderzijds is de cultuur gesloten, omdat de Roma zelf met angst leven; angst voor vervolging en teloorgang van een beschaving die langzamerhand oplost. Met name de ouderen denken dat ze door het stilhouden van de eigen taal en cultuur een grotere kans hebben te overleven. Maar is dat zo? Ik zou graag de stereotype denkbeelden willen doorbreken die vaak gebaseerd zijn op vooroordelen en clichés. Onbekend maakt onbemind en juist door meer openheid te geven, erover te schrijven en mensen daardoor kennis te laten maken met de rijkdom van de Roma cultuur, kun je misschien iets van de vooroordelen wegnemen. Daarnaast geef ik de cultuur door. Deze blijft, doordat er van binnenuit over geschreven wordt, voortbestaan.'

'Je vraagt me ook of het algemene beeld verschilt van de wereld die ik van dichtbij ken. Daarop kan ik volmondig ja zeggen. Maar tegelijkertijd is het belangrijk je te realiseren dat de Roma net als de Nederlander niet over een kam geschoren kan en mag worden. Vanwege de gesloten cultuur, maar ook de angst voor het stigma dat er op de Roma rust, zwijgen veel hoogopgeleide Roma over hun afkomst. Mijn eigen vader peperde ons altijd in dat we nooit over onze afkomst mochten praten. Hij zei letterlijk: ”Als mensen hadden geweten wat mijn afkomst was, had ik het nooit zover in het leven geschopt.” Mijn vader was ingenieur, maar er is mij vaak genoeg gevraagd of hij wel kon lezen en schrijven. Net als de vraag of ik in een woonwagen geboren ben. Nee, ik ben niet in een woonwagen geboren, mijn vader ook niet.'

'Maar goed, voor ik teveel uitweid terug naar je vraag. Ik sluit mijn ogen niet voor de misstanden die er zijn en die voor mij vaak te maken hebben met de sociaal economische situatie waarin mensen zich bevinden. Je ziet dat bij alle bevolkingsgroepen terug en verder is het in mijn ogen belangrijk dat hoogopgeleide Roma hun schaamte laten varen en durven uitkomen voor hun afkomst. Zo kun je de samenleving laten zien dat er genoeg hoogopgeleide Roma zijn die van belang zijn voor onze samenleving; mensen met moed, hoop, daadkracht en talent, mensen die maatschappelijk betrokken zijn en zich onbaatzuchtig voor anderen inzetten.'

Het hoofdpersonage Raven en haar zus Ula zijn onder gecompliceerde omstandigheden opgegroeid. Hun moeder Janis is een Hollandse en haar partner Kolja is geboren en getogen binnen de Romacultuur. , wanneer Janis wil trouwen en Kolja haar zegt: 'Voor de Romawet zijn we al getrouwd. Ik zie geen heil in een door pajo’s gesloten huwelijk. Wat stelt het voor? In mijn wereld betekent het niets.'

Janis kijkt daar heel anders naar: 'Het mag in zijn wereld dan wel niets betekenen, maar in die van mij des te meer.' Dit leidde tot een breuk tussen de twee. Hoe zit het met de opvattingen van de Roma en wat houdt de Romawet in, ten opzichte van het huwelijk?

'Er wordt vaak ten onrechte gedacht dat Roma een losbandig volk is dat het niet zo nauw neemt met zeden en moraal. Niets is minder waar. We worden opgevoed met strenge regels, normen en waarden. Losse zeden worden niet getolereerd. Het is ook niet toegestaan om openlijk verkering te hebben. In vroeger tijden werden huwelijken gearrangeerd. Tegenwoordig worden gelukkig zelf partnerkeuzes gemaakt, maar je kunt niet zomaar een jongen of meisje mee naar huis nemen. Het is ook niet gepast om als ongetrouwde vrouw met een man alleen te zijn. Wanneer een jongen en een meisje samen een nacht van huis wegblijven, zijn ze voor de Romawet getrouwd. Dat huwelijk is voor de Romawetten rechtsgeldig. Nu zul je misschien denken Romawetten? Ja, de Roma hebben eigen wetten en regelgeving en hebben daaraan gekoppeld ook eigen rechtspraak. In mijn roman zie je het schuren van culturen en de pijn die Janis ervaart wanneer ze zich afgewezen voelt. Dat heeft verstrekkende en ook gruwelijke gevolgen zowel voor Kolja, haar kinderen, als voor haarzelf.'

Je boek heeft veel verschillende lagen. In een ervan beschrijf je hoe het er in Spanje aan toegaat met de Galgo; het hondenras dat gebruikt wordt door jagers, de zogenaamde galgueros. Er worden jaarlijks duizenden Galgo’s gefokt voor de jacht en hazenrennen. Je refereert daarbij aan de documentaire Broken spirit - The galgo's last run, waarin hartverscheurende beelden zijn te zien.

Het is duidelijk dat deze misstanden je aan het hart gaan. Kun je daar iets meer over vertellen?

'Het enorme leed dat aan de jacht met Galgo’s en Podenco’s kleeft breekt mijn hart. Deze honden zijn niet beschermd, ze zijn vogelvrij en worden doorgaans, in tegenstelling tot andere honden, onder gruwelijke omstandigheden gehouden.

Galgo’s en ook Podenco’s worden voor de jacht getraind door ze achter een auto mee te trekken. De honden die het niet volhouden sterven en hun lijken worden meegesleept. De honden worden onder onterende omstandigheden in kleine, betonnen hokken gestopt en krijgen maar weinig te eten en te drinken. Sommige honden drinken hun eigen urine, om maar wat vocht binnen te krijgen. Het jachtseizoen loopt van oktober tot februari. Aan het eind van het jachtseizoen worden naar schatting 50.000, maar in werkelijkheid zijn het er veel meer, op gruwelijke wijze gedood. Ze worden in bomen opgehangen, in een kuil gegooid met benzine overgoten en levend verbrand of hun jager brengt ze naar een veld, breekt daar hun poten zodat ze hem niet meer achterna kunnen lopen.'

'Ik leef zelf samen met drie windhonden; mijn Whippet Hazel, Neva, een Galgo/Sloughi mix en Lila, zij is een Galgo. Neva is in een dodingstation geboren en Lila is in een dodingstation gedumpt. Ze zijn beiden vrijgekocht door een Spaanse shelter. Neva hebben we zelf met het vliegtuig opgehaald. Lila is door een Nederlandse stichting opgehaald. Ik stond klaar toen ze met de bus uit Spanje aankwam, een zeer emotioneel moment. Gelukkig zijn er Spaanse shelters die zich inzetten voor het welzijn van Galgo’s en Podenco’s, ze vrijkopen uit shelters of redden uit putten of velden. Ze krijgen naast de benodigde medische zorg ook voor het eerst van hun leven liefde. Ik heb diep respect voor deze mensen. Het zijn ware helden. En gelukkig zijn er ook mensen die deze mooie zielen adopteren en een prachtig leven willen geven. Ik vind het heel bijzonder dat, ondanks de trauma’s die ze met zich meedragen, deze honden zich toch weer durven openstellen voor mensen en zoveel liefde en vertrouwen geven en kunnen ontvangen.'

--

Eerder verschenen in Bazarow Magazine