Ismail Kadare – De brug met drie bogen

 

De legende van het zoenoffer

Ismail Kadare (Gjirokastër, 1936 – Tirana, 2024) begon zijn schrijverscarrière in 1963 op zijn zevenentwintigste met het onvolprezen De generaal van het dode leger dat in 1983 is verfilmd met een hoofdrol voor Marcello Mastroianni. Door deze roman werd hij internationaal gezien de bekendste Albanese auteur. In 2005 was hij de eerste auteur die de International Booker Prize ontving; een literaire prijs die jaarlijks wordt uitgereikt voor het beste fictiewerk van over de hele wereld dat in het Engels is vertaald. Kadare stond garant voor een aanzienlijk oeuvre, waaronder Het dromenpaleis, Het ongeluk, Onenigheid aan de top en Kroniek in steen, Het monster, Albanese lente, Het afscheid van een dictatuur en Een breuk in april.

Vanaf 1991 – tijdens het stalinistische bewind van Ramiz Alia; president en secretaris-generaal van Albanië – woonde Kadare niet meer in Albanië, maar ontvluchtte de dictatuur en week uit naar Parijs, waar hij asiel kreeg. Vorig jaar overleed hij in Tirana op de leeftijd van achtentachtig jaar.

Marjon Nooij

Zoals veel van zijn werken is ook De brug met drie bogen (1978) een allegorische, historische roman, waarin concrete elementen een symbolische betekenis hebben, en waarin legenden en (bloed)wraak een centrale plaats innemen. Hierdoor kon hij zich kritisch uiten over het communistische regime in Albanië. De roman verscheen eerder in 1985 in Nederlandse vertaling en nogmaals in 1992 en 2025. Het is sindsdien vertaald in 45 talen.

Vanuit het ik-perspectief van de monnik Gjon – die zich gaandeweg ontpopt tot een heuse speurneus – ontvouwt zich in deze kroniek de geschiedenis van de bouw van een brug in het zuiden van Arberië over de fictieve, verraderlijke rivier Oejane. Het is 1377 en in het middeleeuwse Arberië worden al sinds lange tijd reizigers de rivier overgezet door de dubieuze en niet geheel betrouwbare firma Ponten en Veren die het monopolie heeft op de lucratieve veerdiensten; hoewel sommigen het te kostbaar vinden en daarom liever te voet de rivier oversteken. ‘Nog altijd zijn er op beide oevers door weer en wind kromgetrokken herdenkingskruisen te zien’ als aanmoediging om toch vooral gebruik te maken van de veerdienst. 

Wanneer een epilepticus aan de oever van de rivier een insult krijgt, wordt deze uiting van de ‘heilige ziekte’ gezien als een omineus teken; een ‘hemelse aanbeveling’ van de Almachtige dat er een brug gebouwd moet worden. De onbekende en eveneens dubieuze firma Bruggen en Wegen krijgt van de graaf toestemming om over te gaan tot de bouw van de eerste stenen brug in het land. Ponten en Veren is behoorlijk ontstemd dat hun het brood uit de mond gestoten zal worden en al snel wordt duidelijk dat de brug niet zonder slag of stoot voltooid zal worden. Wat overdag wordt gebouwd, blijkt ‘s nachts te worden getorpedeerd en er gebeuren bizarre ongelukken. De geruchtenmolen komt op gang en men beweert dat de woede van de watergeesten wordt gewekt.

‘De brug […] is de rug van de duivel; en vervloekt wie eroverheen zal durven gaan.’ […] ‘De dag zal komen dat de rivier zich wreekt […] ze zal zwellen en grommen.’ […] ‘Maar de rivier leek volstrekt geen haast te hebben. Ongetwijfeld verzamelde zij haar krachten voor de aanval.’ […] ‘Sommigen beweerden zelfs dat zij van tijd tot tijd lachte.’

Volgens de wetten van de baessa (belofte of eed die heilig en onaantastbaar is) moet er een offer volgen op de sabotage en wordt er iemand ritueel ingemetseld in een van de peilers van de tolbrug. Twee jaar is er aan de brug gebouwd, maar de angst om de brug te gebruiken is vooralsnog groot.

Wat volgt is een pelgrimage van heinde en verre om de ingemetselde met zijn met kalk overdekte dodenmasker te aanschouwen. De plaatselijke herberg en de schatkist voor het heffen van de tol spinnen er goed garen bij.

Kadare heeft met De brug met drie bogen een legende nieuw leven ingeblazen en laat Gjon van een afstandje beschrijven hoe de totstandkoming van de brug in zijn werk gaat. De auteur laat hem vermoeden dat alles een vooropgezet plan is. Tot tweemaal toe wordt het brugdek met bloed gedoopt.

‘Weinigen weten dat er niet van een offer aan de watergoden sprake was, maar van een platvloerse misdaad. Dat feit zal ik, tegelijk met andere, aan de kaak stellen voor het aangezicht van ons millennium. Millennium, want dit is een van die legenden die langer dan duizend jaar voortleven. Zij begint met de dood en eindigt in de dood en zoals ieder weet hebben juist woorden en klanken die uit het deeg van de dood gekneed zijn het minst van al de vergankelijkheid te vrezen.’

Het verhaal, vrij in het begin van het boek, over het gevecht tussen de krokodil (water) en de tijger (land) dat wordt verteld door een Nederlandse monnik die uit Afrika terugkwam, staat symbool voor de angstige voorgevoelens dat de bouw van de brug controversieel is. De brug staat hierbij symbool voor de vooruitgang en modernisering. Verandering zorgt immers vaak voor verzet. Nieuwigheid die zorgt voor argwaan in een tijd dat Arberië opgeslokt dreigt te worden door het Ottomaanse Rijk. Arberië beleefde destijds een onheilspellende vredestijd, met Griekenland als buurland, maar het verhaal toont de angst en onzekerheid voor het onbekende. Men voelde al de hete adem in de nek van de Turken die stonden te trappelen om binnen te vallen. 

Door het verhaal heen sijpelen de thema’s als kapitalisme, macht, verraad, corruptie en leugens, verlossing en de dood, politiek en mores en bovenal het collectieve wantrouwen. Ook de baessa die in Albanië als heilig wordt beschouwd, speelt in deze roman een grote rol. De rol die Kadare heeft weggelegd voor de sceptische, maar kritische monnik Gjon, zou zomaar op zijn eigen ideeën gestoeld kunnen zijn.

De Albanese grootmeester heeft de gebeurtenissen in deze chronologisch opgebouwde roman gedetailleerd beschreven, maar de korte hoofdstukken zorgen voor de nodige vaart. Hij weet het huiveringwekkende verhaal toch een zekere lichtheid en ironie mee te geven en zijn soms ietwat gedragen zinnen maken het tot een feest om te lezen.

--

Eerder verschenen op Tzum 

Titel: De brug met drie bogen

Auteur: Ismail Kadare

Vertaling: Henne van der Kooy

Pagina’s: 150

Uitgeverij Querido

ISBN: 9789021475141

Verschenen: maart 2025