Geert Mak - Hoe God verdween uit Jorwert

Recensie door Roosje de Vries
Uitgeverij Atlas Contact

Het verandert allemaal zo snel…

Vijfentwintig jaar na de eerste druk in 1996 verschijnt de vijftigste druk van Hoe God verdween uit Jorwert; een monografie van een veranderend Fries dorp: in 24 drukken heette het dorp Jorwerd met een ‘d’, de jubileumuitgave geeft het dorp zijn trotste Friese naam terug: Jorwert met een ’t’ - waarover niet evenzo trots een aantekening over gemaakt door de uitgeverij? -. Het duurde eventjes voor ik dát doorhad, en dat het geen typefout was…. Maar dat ligt natuurlijk gewoon aan mij. Ik mag dan Friese voorouders hebben, kennis van de Friese taal hebben zij mij niet meegegeven.

Nu niet meteen op de zeurzak plaatsnemen en gewoon Geert Mak en de uitgever feliciteren met de mijlpaal van dit boek. En gek genoeg stond dit boek nog op mijn telezenlijst. De meeste boeken van Mak heb ik gelezen. 

Ik heb wat historische kennis en daarom houd ik over het algemeen niet van historische romans: kort door de bocht, ik weet het. Ik heb er een haat-liefdeverhouding mee, met historische romans. Daar ga ik nu niet op in, een andere keer wellicht. 

Er zijn historische roman die ik wel waarder, onder andere die van Yourcenar, maar zij is een ongelooflijk stilist natuurlijk. Niet van Hella Haasse - oei dat voelt wel als een zware bekentenis -, maar wel Nico Dros’ roman over Willem die Madoc maakte - in welke spelling je ook maar wil -: fantastisch gedaan!

Deze uitweiding is volkomen niet ter zake doende want Maks boeken zijn geen romans. God en Jorwert - zo mag ik het wel even oneerbiedig noemen, toch? - is een non-fictieboek. Een geschiedenisboek dus. Nou ja, voor een groot deel is God en Jorwert ook een min of meer diachroon antropologische case study. Moeilijk woorden, dat klopt. Het wil zeggen dat het vooral een monografie is van een veranderend dorp. Een deel van de literatuur die Mak gebruikt is van antropologische en historiserend sociologische aard. Een vorm van sociologie - of antropologie, zo je wil - die in Amsterdam veel aanhangers had - en misschien nog -. Eventjes tussendoor: waarom geen literatuurvermelding van antropoloog Robert Redfield *, en wel van anderen?

Nou, ik kom moeilijk van mijn zeurzak af. Enfin, dan hebben we gewoon wat mindere puntjes gehad en kunnen we over tot bewieroking van boek en schrijver.

De studie die in 2020 over Urk verscheen van de Vlaamse journalist Matthias Declercq, is wel te vergelijken met Jorwert. Tenminste, ik kreeg er associaties mee. Toen ik Urk aan het lezen was dacht ik: waarom schrijft een Vlaming over Urk? Maar dat is nou net wat antropologen ook altijd deden: mensen en culturen bestuderen die erg ver van hen afstonden. In het vreemde herken je namelijk ook jezelf en je eigen cultuur sneller. Bovendien is er de opvatting dat jouw opmerkingsgave minder gekleurd zal zijn - iets wat geloof ik antropological bias genoemd wordt, maar ook dit doet niet ter zake -. 

Ik heb gezocht naar een opmerking van Mak wat hem zo aantrok in een dorp als Jorwert, maar die niet gevonden. Hij is van Friese afkomst. Dat is misschien voldoende.

Mak heeft een hele poos in Jorwert gewoond en hij had mensen met wie hij speciaal optrok, die hem van alles vertelden over het dorp, de mensen, de cultuur. Centraal staat toch wel het boerenleven, zoals ook in veel oudere antropologische studies. Vanaf de neolithische revolutie, die tijd waarin mensen gewassen gingen verbouwen en niet meer alleen afhankelijk waren van jagen en verzamelen, is de boerenstand millennia lang de meest belangrijke geweest. Echter, de industriële revolutie heeft dat totaal veranderd. En daar gaat dit boek over. Zo vat ik jaren en jaren van ontwikkeling maar even bondig samen.

Mak schrijft goed en prettig. Niet al te simpel, niet al te moeilijk. Met veel inzichten en doorzichten. Met veel sympathie voor de mensen. Hij is warm en meelevend. Jorwert staat model voor de veranderende situatie op alle gebied van Nederland, en zelfs van de hele wereld. Zo noemt Mak het niet, maar dat zit er wel achter; dat voelt je gewoon. En hij vindt dat het wel erg snel gaat en hij vraagt zich voortdurend af: is dit nu wel goed? Worden er niet te veel en te snel  wisselende besluiten genomen? Door de nationale en gewestelijke overheden? Door bedrijven en de alsmaar veranderende economische omstandigheden? Mak is geen optimist. De wereld met haar gigantische problemen van wereldformaat verliest de menselijke maat. Nostalgisch is Mak ook wel een beetje. Maar dat zijn we allemaal: heerlijke nostalgie, naar de gezelligheid vroeger en wat al niet meer.

Toch geeft Mak een paar prachtige doorkijkjes door onze geschiedenis. Daar is hij groot en groots in: verbanden leggen tussen verschillende tijden, gebeurtenissen, culturen, leefomstandigheden, etc. Niet te pietepeuterig door archieven heen schuimen. Een ouderwetse geschiedenisleraar van de goede soort. Ik had vroeger op school ook zo’n meester. Hij kon heerlijk vertellen en voorlezen over de vaderlandse geschiedenis; hij heeft ongetwijfeld mijn keuze voor dit vak mede beïnvloed.

Eigenlijk was ik van plan een heel ander stukje te schrijven. Veel inhoudelijker over boek en studie. Maar ja, dat heeft gewoon niet zo veel zin. Ga zelf lezen! Dat is de beste aanbeveling die ik kan doen. En velen zijn mij al voorgegaan. 

Het boek heeft ook prachtige platen, van onder andere een lokale tekenaar.

Een zeer sympathiek boek, een geschiedenisboek, dat je gewoon moet lezen. Je leert er het een en ander van en dat ik wat kleine puntjes heb, moet je gewoon terzijde schuiven. Ik zou bijna zeggen: lees liever Mak dan veel zogenaamde historische romans. Mak brengt je de mensen ook zeer dichtbij. Zijn mensenliefde is enorm groot.

Vette aanrader! En een dikke felicitatie aan het adres van Geert Mak en uitgever Atlas Contact!! 

    • Robert Redfield (4 december 1897 - 16 oktober 1958) was een Amerikaanse antropoloog en etnolinguïst, wiens etnografisch werk in Tepoztlán, Mexico, wordt beschouwd als een mijlpaal van de Latijns-Amerikaanse etnografie. Hij was zijn hele carrière verbonden aan de Universiteit van Chicago : al zijn hoger onderwijs vond daar plaats, hij trad toe tot de faculteit in 1927 en bleef daar tot zijn dood in 1958 (Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Redfield)

Titel: Hoe God verdween uit Jorwert (Jubileumeditie met een nieuw nawoord)

Auteur: Geert Mak

Pagina’s: 422

Uitgeverij Atlas Contact

ISBN: 9789045045320

Verschenen:  december 2021: de 50e druk; eerste uitgave 1996