Clarice Lispector – Mijn lievelingen. Brieven 1940-1959

Recensie door Eric Waut
Uitgeverij De Arbeiderspers

Een psychologisch zelfportret van een gevoelige vrouw

“Mocht je mijn handschrift niet kunnen lezen: kalm blijven. Tel tot tien, loop een rondje door de tuin en probeer het in een geest van christelijke offervaardigheid opnieuw.”

Over deze uitgave, – Mijn lievelingen – van brieven die Clarice Lispector stuurde aan haar zussen Tania Kaufmann en Elisa Lispector, had ik hoge verwachtingen. Deze Braziliaanse auteur verbleef gedurende geruime tijd in het buitenland. Zij vergezelde haar echtgenoot, Maury Gurgel Valente, die als diplomaat vanaf 1945 was uitgezonden. De eerste post was Napels, net aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zo had ik gehoopt mooie beschrijvingen te krijgen van het prachtige Italië, maar dat was dan weer een teleurstelling. Bij een uitstap naar Firenze had ze onder meer volgende bedenking.

“Ik heb het paleis van de Medici gezien, hun vertrekken, duizend-en-een dingen. Het is al met al nogal veel en ik kreeg zelfs een gevoel van opluchting toen ik hoorde dat een bepaalde galerij vanwege de oorlog gesloten was...”

Neen, we maken kennis met een zeer gevoelige vrouw, die net na het verschijnen van haar eerste werk als auteur haar land verlaat. Ze heeft weinig of geen contact met het literaire wereldje. En bovenal, ze mist haar familie enorm. Over datzelfde Firenze had ze de bedenking dat ze dit samen met haar zussen had willen zien. Voortdurend vraagt ze, soms zelfs op het agressieve af, naar brieven en foto’s. Er worden allerlei nieuwtjes aangehaald over gezondheidsproblemen, lichaamsverzorging en een hond die ze toevallig heeft opgevangen. In wat er ondertussen in de wereld aan de gang is lijkt ze amper of geen interesse te hebben.

“En over atoombom gesproken, het einde van de oorlog heeft de Italianen geschokt, niemand heeft er veel aandacht voor, er werd niet gefeest, er was geen blijdschap.”

Vanaf 1946 heeft Maury een andere post en vestigen ze zich in Zwitserland, meer bepaald Bern. De oorlog is afgelopen en het lijkt aanvankelijk dat ze het er meer naar haar zin heeft. Ook hier hoop je dan weer op allerlei beschrijvingen van het land, maar ze benadert het allemaal weer vrij sober.

“Zwitserland is een solide land en als de mensen hier ’s morgens hun ogen opendoen weten ze dat alles nog net zo is als toen ze in slaap vielen.”

Ze heeft prettige vooruitzichten zoals uitstapjes naar Parijs. Op gegeven moment kopen ze zelfs een auto en gaan al eens meer naar de film. Ze blijkt hier meer werk te maken van haar werk als auteur. Af en toe vraagt ze naar recensies over verschenen werk. Duidelijk een auteur die haar publiek mist. Allerlei ergernissen komen aan bod omtrent te verzenden of toegestuurde manuscripten. Via tussenpersonen worden deze dan aangeboden aan uitgevers die dan weer niet of laattijdig reageren. Nu kan je in een mum van tijd teksten naar de andere kant van de wereld sturen. Toen was alles veel moeilijker. Zelfs het versturen van een brief of pakjes geeft aanleiding tot allerlei kopzorgen. Via een occasionele koerier, reguliere of diplomatieke post, regelmatig gaat er wat mis. Defecte typemachines, de aankoop van een radio, platenspeler en later een wagen, lijken de wereldproblemen voor Clarice. Duidelijk een heel ander tijdperk. Dit doet je beseffen wat een luxeleven we nu hebben. Maar de verhalen over allerlei gezondheidsperikelen, over te nemen middeltjes tegen diverse kwaaltjes en geestelijke beslommeringen komen ook ruimschoots aan bod. Het lijkt misschien een beetje saai. Neen, ik vond het bij momenten ontroerend mooi. Zeker als ze het uitvoerig heeft over haar zwangerschap. Nadien komen er de kopzorgen over het vinden van een oppas. Opvallend is dat de toon van haar brieven wat opgewekter lijkt.

Vervolgens reist het gezin door naar Engeland. Er zijn uitstapjes, onder andere naar Londen, waar ze wat vrolijker lijkt. Heeft dit te maken met een terugkeer naar Brazilië die af en toe aan bod komt? Terugkeer die uiteindelijk niet doorgaat, want finaal komen ze terecht in de Verenigde Staten. Ze wordt er voor een tweede keer moeder.

Stilaan wordt het duidelijk dat ze het leven als vrouw van een diplomaat maar niks vindt. Ze ontmoet wel bekende personen, gaat naar recepties en feestjes, doch lijkt alles vrij saai te vinden.

“Het diplomatieke milieu boeit me niet, de gesprekken boeien me niet, de problemen boeien me niet.”

Bijzonder is dat je kan vaststellen, met het nodige geduld, hoe Clarice zich verder ontwikkelt als auteur. Er zijn af en toe publicaties en ze analyseert zichzelf als auteur. Grappig is het als ze zich ergert aan een slechte vertaling van haar werk. Die arme zussen krijgen het allemaal tot in het detail te lezen.

Bij momenten heb je toch de indruk dat ze niet beseft in welke luxe ze kan leven. Ze doet enkele opvallende, ogenschijnlijk overbodige uitgaven. Soms geeft ze zelfs de indruk dat ze uit verveling geld verkwist. Op een gegeven ogenblik besef je dat ze in feite overbodig personeel in dienst houdt. Ongemakkelijk voelt het als ze zeer toevallig in de marge spreekt van kalmeringspillen. We bevinden ons bij het lezen van deze brieven echt op privé-domein. Zoals de vertaler het in zijn nawoord treffend weet te kaderen, door te stellen dat men de brieven moet lezen als een psychologisch zelfportret. Het einde is dan ook niet zo verrassend.

Over de auteur

Clarice Lispector (1920-1977) kwam als jong kind naar Brazilië als dochter van vluchtelingen uit Oekraïne. Dit boek is een opvallende verzameling van brieven en geeft een zeer mooie introductie van een veelzijdig auteur. Het lijkt trouwens alsof men aan een hoog tempo een jarenlange miskenning van het talent van deze Braziliaanse auteur wil goedmaken. Er verschijnen allerlei vertalingen. Eerder verscheen, en dit ook in de reeks privé-domein : De ontdekking van de wereld

Over deze uitgave

Dit is een uitgave die deze reeks, privé-domein, alle eer aandoet. Prachtig gekozen foto voor de cover trouwens. Proficiat aan de uitgeverij. De vertaling en nawoord van Adri Boon zijn zeer degelijk met heel wat aantekeningen. Een aanrader!

Titel: Mijn lievelingen. Brieven 1940-1959 (originele titel : “Minhas Queridas”)

Auteur: Clarice Lispector

Vertaling: Adri Boon

Pagina’s: 346

Uitgeverij De Arbeiderspers (reeks privé-domein)

ISBN: 9789029523653

Verschenen: november 2021