Christopher Isherwood - Een man alleen

De tragiek vol verlangens en herinneringen van de man die achterblijft

De naam van de Anglo-Amerikaanse romanschrijver Christopher Isherwood (1904-1986) zal bij velen een bel doen rinkelen vanwege zijn roman Goodbye to Berlin uit 1939 en de film Cabaret uit 1972. Bij Uitgeverij kleine Uil is dit jaar de moderne klassieker Een man alleen verschenen in hun Regenboogreeks. Oorspronkelijk verscheen de roman in 1964. Het werk werd positief ontvangen en in 2015 door The Guardian uitgeroepen tot een van de 100 beste romans. Modeontwerper Tom Ford regisseerde in 2009 de verfilming met Colin Firth en Julianne Moore in de hoofdrol.

In de jaren dertig maakte Isherwood deel uit van de Auden Group; een groep Britse en Ierse schrijvers en dichters. In 1940 emigreerde hij naar de VS (Californië) en met het verschijnen van A single man is hij openlijk naar buiten getreden als homoseksueel auteur. Een dappere actie, aangezien homoseksualiteit destijds immers nog steeds illegaal was in Californië. Pas op 16 juni 2008 besliste het Californische hooggerechtshof dat het homohuwelijk voortaan legaal was, waarna er in november van datzelfde jaar alweer een verbod op kwam. In het Verenigd Koninkrijk werd homoseksualiteit pas in 1980 volledig legaal, hoewel Engeland en Wales dit ‘al’ in 1967 legaliseerden. Waarschijnlijk werd het openhartige verhaal in de VS de zestiger jaren wel als veel schokkender ervaren, omdat homoseksualiteit toen nog onder een deken lag. Van de roman wordt gezegd dat de strubbelingen in de relatie van Isherwood met zijn dertig jaar jongere partner Don Bachardy model gestaan zouden kunnen hebben. In de roman onderzoekt Isherwood wat vriendschap, boosheid, eenzaamheid, verdriet en rouw behelzen.

Marjon Nooij

De plot van de roman – die één dag behelst uit het leven van George Falconer, een professor literatuur – speelt zich af in Zuid-Californië. Het is 1962, het conflict van de Cuba-crisis en een dreigende atoomoorlog zijn net beslecht. George is een Engelse expat van eind vijftig die colleges geeft aan de universiteit in Los Angeles waar Isherwood zelf ook als docent aan verbonden is geweest. George worstelt met zijn gevoelens van rouw na de plotselinge dood van zijn partner Jim. 

Tijdens het literatuurcollege bespreekt George de roman After many a summer van Aldous Huxley, de auteur met wie Isherwood bevriend was en die hij op een voetstuk plaatste. Isherwood voert deze roman klaarblijkelijk op om de hindoeïstische filosofie van onthechting – die hij sinds 1939 met Huxley deelde –, de ruimhartigheid met betrekking tot homoseksualiteit en diens visie op de angst van de samenleving voor buitenstaanders en minderheden in zijn eigen roman te implementeren. Ook Georges collegezaal is door Isherwood gevuld met personen uit diverse minderheden. 

George voelt zich wat humeurig tijdens het college en beseft dat hij de man moet zijn ‘die ze een etiket hebben opgeplakt waaraan ze hem zullen herkennen’ en in zijn openbare leven ‘zet hij zijn psychologische masker op dat deze rol van hem vraagt.’ Hij levert een innerlijke strijd met zichzelf en overziet de betrekkelijkheid en oppervlakkigheid van onderlinge relaties, waarbij hij steeds weg droomt in zijn gedachtestroom. Hij reflecteert en observeert met scherpe blik, waarbij hij veel details opmerkt, maar hij is daarentegen ambigue in zijn denken en spreken; hij rouwt, maar met dezelfde vaart ontkent hij het voor zichzelf.

Na één van zijn college raakt hij in gesprek met student Kenny, die hem behoorlijk intrigeert, waarna hij op bezoek gaat bij Doris die stervende is. Ze is een eerdere vriendin van Jim, en George heeft niet veel sympathie voor haar. Eigenlijk is het meer een diepgewortelde woede; hij ziet haar als ‘vijand de vrouw, die Jim voor zichzelf opeiste.’ Zijn sarcasme en hatelijkheid zijn uiterst invoelbaar beschreven.

‘En zou je haar niet tweemaal zo afschuwelijk vinden, Jim, als je haar nu zou kunnen zien? Zou je niet rillen van afgrijzen als je dan bedenkt dat haar lichaam, dat je streelde en gulzig kuste en dat je met je opgewonden vlees binnendrong, misschien toen al met de kiemen van deze verrotting was besmet? [...] Ik weet iets, Jim. Ik weet het zeker. Jij zou absoluut weigeren haar hier te komen opzoeken. Je zou jezelf er niet toe kunnen brengen.’

Als de rust van de avond over hem heen valt, slaan de eenzaamheid en treurnis hem in het gezicht en zoekt hij uitvluchten en vertier. Zijn grote verdriet is dat hij niet meer in de gelegenheid is gesteld om afscheid van zijn partner te nemen, omdat diens familie niets wist van hun verhouding. We zien een man die worstelt met zijn gevoelens, veel in de sportschool is te vinden en zeer tevreden is met zijn lichaam. 

Later, bij zijn expatvriendin Charlotte, kan hij zijn emoties uitten en zetten ze het samen op een drinken. Haar aanmoediging om zijn heterogevoelens naar boven te halen, loopt voor haar uit op een deceptie. Kenny ontmoet hij later op de avond weer in zijn favoriete homobar. De student geeft toe dat hij daar heeft zitten wachten, omdat hij vermoedde dat George daar ook zijn opwachting zou maken. Hier begint de roman te broeien. Kenny nodigt George uit om in zee te zwemmen, waarna ze bij George thuis belanden. De overdadige hoeveelheid drank van die dag breekt George op. Kenny laat een briefje bij zijn laveloze docent achter en vertrekt. 

Het verhaal wordt voornamelijk geschetst vanuit het perspectief van George. Bijzonder en bevreemdend anders van toon dan het tussenliggende verhaal, zijn de passages in vogelperspectief aan het begin en het einde van het boek, waarin op hallucinerende wijze wordt beschreven hoe bij George ‘s morgens het bewustzijn dissociatief op gang komt en het bewuste zich op het einde van de dag draait naar het onbewuste, hoe het lichaam en lichaamsfuncties daar op reageren en hij zich overgeeft aan het lot. De lezer kijkt dan als het ware van bovenaf naar de protagonist door de bril van een andere vertelinstantie. Het is tussen deze twee fasen – momenten waarop George zich niet bewust is van de figuurlijke camera die boven hem hangt –  dat zijn verhaal zich ontwikkelt. 

‘Wakker worden begint met ‘ben’ en ‘nu’ zeggen. Dat wat ontwaakt is, ligt dan een poosje naar boven, naar het plafond te staren, ook naar beneden, in zijn binnenste, totdat het het ‘ik’ herkent en daaruit ‘ik ben, ik ben nu’ heeft afgeleid. Dan komt ‘hier’ en dat stelt tenminste negatief gerust. Want ‘hier’ is waar het verwacht had zich vanochtend te bevinden; wat men ‘thuis’ noemt.’

De scherpomlijnde karakterschetsen getuigen van een groot psychologisch inzicht. Isherwood weet glashelder de fantasieën, gevoelens en gedachten van zijn hoofdpersonage te beschrijven, waarbij hij regelmatig grappig uit de hoek komt. George wil zijn pijn en verdriet het liefst negeren, maar is tegenover zichzelf wel contemplatief. Hij zoekt verbinding met anderen, hoewel hij er niet voor terugschrikt om ruzie te maken met zijn buren. Hij vertelt bijna niemand dat hij rouwt en houdt het verdriet liever voor zichzelf dan het wereldkundig te maken.

Omdat de originele vertaling uit 1982 van de hand van James Brockway wat gedateerd was, is ervoor gekozen deze te moderniseren. Minke Sikkema en Coen Peppelenbos hebben de hertaling voor hun rekening genomen. Woord- en zinsconstructie zijn aangepast en het n-woord is vervangen door het neutralere ‘zwarte’. Het resultaat is een frisse en vloeiend leesbare roman. Doeke Sijens verzorgde het informatieve nawoord waarin hij verhelderend ingaat op het leven en werk van Isherwood en op deze roman.

Een man alleen is een intieme en ingetogen roman over allesomvattende en claustrofobische eenzaamheid; ontroerend zonder klef romantisch of sentimenteel te worden en zonder homo-erotische passages; die mag de lezer er zelf bij denken. 

--

Eerder verschenen op Tzum

Titel: Een man alleen
Auteur: Christopher Isherwood
Vertaling: James Brockway
Hertaling: Minke Sikkema en Coen Peppelenbos
Pagina’s: 160
ISBN: 9789493323056
Uitgeverij kleine Uil
Verschenen: december 2023