Epische familiesaga die diepgeworteld zit in het collectieve geheugen
De Bjørndaltrilogie van de Noorse romanschrijver Trygve Emanuel Gulbranssen (Oslo, 15 juni 1894 – Eidsberg, 10 oktober 1962) stond bij vele moeders op de boekenplank. Het verscheen in 1933 en werd wereldwijd een overdonderende sensatie; in de Nederlandse pers werd er zelfs gesproken over de ‘Gulbranssen-koorts’. De trilogie is in meer dan dertig talen vertaald en in de loop der jaren zijn er ruim 12 miljoen exemplaren van verkocht. In 1959 was het een hit in de bioscopen, hoewel Gulbranssen zelf minder gecharmeerd was van het resultaat.
De Nederlandse vertaling uit 1939 was van Dr. Annie Posthumus (1881-1964). Hierover schreef Menno ter Braak; ‘De vertaling maakt den indruk van voortreffelijk te zijn, zoo vloeiend laat het Nederlandsch zich lezen.’ Nu heeft Uitgeverij Karmijn het eerste deel van de trilogie uitgebracht in een frisse, moderne vertaling van Lammie Post- Oostenbrink.
Marjon Nooij
En eeuwig zingen de bossen is het prima los te lezen eerste deel van de epische familiesaga over drie generaties van het geslacht Bjørndal. Het speelt zich af tegen het einde van de achttiende eeuw, in het ruige landschap in het zuiden van Noorwegen.
Gulbranssen beschrijft in zijn openingspassage een verwoede strijd van een jager met een oude beer; de rover van het vee. Generaties lang hebben mannen het af moeten leggen en stierven door toedoen van de beren. De oude Torgeir Bjørndal likt de wonden die de verliezen hem hebben toegebracht, maar ook hij gaat nog een keer op berenjacht.
Op het landgoed Oud-Bjørndal hebben de pachters de boel verwaarloosd, omdat Dag, de zoon van Torgeir, de touwtjes teveel heeft laten vieren. Zijn broer Tore was de beoogde erfopvolger, maar het lot beschikte anders. ‘Tore had voor hem symbool gestaan voor de stamboom.’ De inkomsten blijven achter en de gewassen staan er verwaarloosd bij, de oogst is gestolen en Dag moet schulden maken. Hij heeft niet in de gaten dat er over hem geroddeld wordt dat hij zijn verstand heeft verloren. Door met harde hand te regeren vergroot hij zijn imperium en eigent hij zich delen van naburige landgoederen toe. Hij transformeert in een gefortuneerde, maar ongenaakbare en eerzuchtige herenboer die veel macht geniet.
De zachtaardige Therese, die na het huwelijk met Dag met haar zus Dorothea op Bjørndal komt wonen, brengt stabiliteit, vreugde en geluk, maar het is Dorothea die hem leert wat mededogen is.
Een markant personage uit een naburig gehucht is Ane Hamarrbø, die de hoge status van oudste geniet en onverschrokken de tradities bewaakt. Op haar sterfbed vertelt ze Therese verhalen van de geschiedenis van de Bjørndalfamilie. Haar profetische woorden zullen het geloof in de toekomst beïnvloeden. Als vanzelfsprekend neemt Therese, na de dood van Ane, haar taken over.
Het harde leven in de Noorse bergen, met haar oude conventies waar niet aan valt te tornen, brengt ziekte en dood, rouw en liefde, maar ook een langlopend conflict met rivaal Von Gall van het naburige Borgland. Dags wraakgevoelens drukken zwaar op hem wanneer hij de toedracht hoort van de dood van zijn oudste zoon Tore.
‘Therese had hem tot leven gewekt toen ze stierf. Ze had bij leven aan veel ziekbedden gezeten, nu zat ze na haar dood ‘s nachts aan het bed van haar echtgenoot.’
Waar de oude Dag Bjørndal een hardvochtig man is die te weinig oog heeft voor zijn omgeving, is de in zichzelf gekeerde jonge Dag een dromer die zich zelden op de boerderij laat zien. Hij houdt zich het liefst op in de bossen en de bergen en zwerft daar dagenlang rond. De romantiek ten top komt de oude Dag gelukkig tot inkeer, wanneer hij zich de woorden van zijn schoonzus weer herinnert, mededogen toont en eindelijk zijn zoon ziet staan.
De zintuiglijke natuurbeschrijvingen laten de lezer het eeuwig ruisen en zingen van de bossen horen. Je proeft de sfeer van het ruige Noorse land met zijn donkere bossen, fjorden en besneeuwde bergtoppen, maar ook hoe meedogenloos de natuur kan zijn en daardoor grote invloed heeft op mens en dier.
En eeuwig zingen de bossen is een blijvertje in de klassieke wereldliteratuur gebleken en geeft een mooi tijdbeeld. Het is een studie naar emoties en de menselijke natuur. De karakters zijn psychologisch helder uitgewerkt, hoewel – wat stereotype en misschien inherent aan de tijd waarin het geschreven is – de vrouwen de krachtigste karakters hebben en de stoere mannen zich op emotioneel gebied voornamelijk onhandig opstellen.
In het nawoord schrijft de uitgever dat Gulbranssen – zelf ook afkomstig uit ‘een respectabele boerenfamilie’ – in een gesprek uit 1937 met journalist Bert Bakker verklaarde dat hij zich heeft laten leiden door verhalen uit zijn eigen familiegeschiedenis. Een aantal situaties is misschien niet zo geloofwaardig, maar ‘zooals zoovele andere, gebouwd op een oude vertelling, maar ik geef toe, dat men er toe komen kan, de waarheid ervan in twijfel te trekken.’
Laat je ongegeneerd onderdompelen in het heerlijk trage, gemythologiseerde verhaal dat bijna honderd jaar geleden de wereld veroverde en nog altijd diepgeworteld zit in ons collectieve geheugen.
Eerder verschenen op Tzum
--
Titel: En eeuwig zingen de bossen
Auteur: Trygve Gulbranssen
Vertaling: Lammie Post- Oostenbrink
Pagina’s: 320
ISBN: 9789492168382
Uitgeverij Karmijn, Elburg
Verschenen: december 2024
