woensdag 2 december 2020

Paustovski – Verhaal van een leven deel I

Recensie door Cies
Uitgeverij Van Oorschot


Paustovski – Verhaal van een leven deel I


Konstantin Paustovski (1892 – 1968) is buiten het Russisch taalgebied vooral populair in Nederland en Vlaanderen. Deze populariteit is voor een groot deel te danken aan vertaler Wim Hartog en uitgeverijen De Arbeiderspers en Van Oorschot. In het laatste kwart van de vorige eeuw heeft De Arbeiderspers Verhaal van een leven, de zesdelige autobiografie van Paustovski (toen nog geschreven als Paustovskij), in vertaling van Hartog al eens uitgegeven. In 2019 kwam Van Oorschot met een volledig nieuwe vertaling van Hartog, inclusief enkele hoofdstukken die om verschillende redenen (van Stalinistische censuur tot simpelweg kwijtgeraakt) de vorige editie niet hadden gehaald, op de markt.

Verhaal van een leven I bevat de eerste twee delen, Verre jaren (1946) en Onrustige jeugd (1956), en gaat van zijn vroege kinderjaren in de Oekraïne (toen deel van Tsaristisch Rusland) tot aan het begin van de Russische Revolutie wanneer Paustovski half de twintig is. In relatief korte chronologisch geordende (behalve het allereerste) hoofdstukken beschrijft Paustovski gebeurtenissen uit zijn leven. Per hoofdstuk één gebeurtenis waarbij hij in (bijna) ieder hoofdstuk aandacht heeft voor iets wat hem is opgevallen in de natuur. Keer op keer weet hij hierdoor op inventieve wijze de sfeer neer te zetten passend bij de gebeurtenis in desbetreffend hoofdstuk. Zijn liefde en aandacht voor wat er in de natuur om hem heen te zien is, gaat heel ver. Zelfs wanneer hij tijdens de Eerste Wereldoorlog werkend als hospitaalsoldaat kort achter het front een dode vrouw aan de kant van de weg vindt dan nog heeft hij aandacht voor de bij die in het haar van de vrouw verward is geraakt.

Op gelijke voet met zijn passie voor de natuur staat zijn passie voor de Russische literatuur. Er gaat bijna geen hoofdstuk voorbij of Paustovski noemt wel een aantal (on)bekende Russische schrijvers of hij citeert een aantal regels uit een Russisch gedicht. Zijn grote liefde voor en uitgebreide kennis van de Russische literaire traditie vinden we ook terug in de vorm van zijn autobiografie. De al eerder genoemde korte en bondige hoofdstukken lezen (bijna) als losstaande korte verhalen en zijn overduidelijk geïnspireerd door de Russische korte verhalen traditie, met name Tsjechov. Bijna losstaande korte verhalen, omdat om ieder hoofdstuk te kunnen begrijpen je enige voorkennis uit voorgaande hoofdstukken nodig hebt.

In zijn schrijven combineert Paustovski de vormtechnische aspecten van het korte verhaal met zijn kwaliteiten als schrijvend journalist. Dit zorgt voor mooie heldere zinnen en een gedegen focus op de gebeurtenis die per hoofdstuk wordt beschreven waardoor je als lezer een goed beeld krijgt van het leven in het westelijk deel van Tsaristisch Rusland aan het begin van de twintigste eeuw. Het zorgt er, helaas, ook voor dat de schrijvende journalist Paustovski te veel afstand neemt van zijn hoofdonderwerp; zijn eigen leven. Er is weinig tot geen (zelf) reflectie van de ‘oude’ Paustovski op het doen en laten van de ‘jonge’ Paustovski, laat staan dat er sprake is van zelfkritiek. De journalistieke schrijver Paustovski houdt veel voor ons achter. Zo is er bijvoorbeeld ‘slechts’ sprake van kalver-, hoofse- en platonische liefde, maar schrijft hij nergens over ontluikende seksualiteit, puberale lusten en andere innerlijke zoektochten waar iedereen tijdens het volwassen worden mee te maken heeft. Dit is een jammerlijk gemis, zeker in een autobiografie.

Vooral in het deel Onrustige jeugd lukt het de journalistieke literator Paustovski niet om zich te houden aan het literaire principe ‘show, don’t tell’. Zo vertelt hij op pagina 385 (hoofdstuk 6 in Onrustige jeugd) hoe hij een volwassen man werd. En op pagina 397 (hoofdstuk 8 in Onrustige jeugd) schrijft Paustovski dat hij zich voor het eerst Russisch in hart en nieren voelt. Hoe deze significante veranderingen in zijn gemoedstoestand zijn verdere doen en laten beïnvloeden wordt niet duidelijk. Er is bar weinig ontwikkeling en daardoor weinig verschil te bespeuren tussen de vijfjarige in zichzelf gekeerde, zich eenzaam en verlaten voelende Paustovski en de vijfentwintigjarige nog steeds in zichzelf gekeerde, zich eenzaam en verlaten voelende Paustovski aan de vooravond van de Russische Revolutie. Voor de schrijver Paustovski is de ‘jonge’ Paustovski de enige onveranderlijke en daardoor stabiele factor in een verder snel veranderende wereld om hem heen.

Doordat Paustovski er voor gekozen heeft om zijn onderwerp (zichzelf) met journalistieke afstand te beschrijven is er geen plaats voor veel zelfkritische reflectie en ontwikkeling bij de ‘jonge’ Paustovski. De ‘jonge’ Paustovski wordt hierdoor deels ongeloofwaardig waardoor de zeggingskracht van Verhaal van een leven I als autobiografie beperkt is. Het boek blijft steken bij de ‘jonge’ Paustovski als (metaforisch) kalm stromend beekje en de schrijver-journalist Paustovski die ons een mooie beschrijving geeft van de vogels in de rietkraag van datzelfde beekje. Dat dan weer wel. 

Titel: Verhaal van een leven deel 1: Verre jaren / Onrustige jeugd
Auteur: Konstantin Paustovski
Reeks: Russische bibliotheek
Pagina's: 645
ISBN: 9789028261501
Uitgeverij Van Oorschot
Verschenen: februari 2016

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.