Erich Maria Remarque – Drie kameraden

Recensie door Cies

Uitgeverij Vorroux

Door de tijd achterhaald antwoord op een oude vraag

Drie kameraden is een roman uit 1937 van Erich Maria Remarque (1898 – 1970). Remarque is vooral bekend van Van het westelijk front geen nieuws uit 1928. Drie kameraden kan met een beetje fantasie beschouwd worden als het derde deel uit een trilogie die begint met Van het westelijk front geen nieuws en als 2e deel De weg terug uit 1931 heeft. De drie romans gaan over Duitse (jonge) mannen die in de Eerste Wereldoorlog aan het front vochten en die na afloop van de oorlog proberen het ‘gewone’ leven weer op te pakken. Het hoofdpersonage is niet dezelfde in de drie romans, maar er zijn wel een aantal bijfiguren en figuranten die in meerdere romans terugkeren. Er zit ook een chronologische lijn in de drie romans. Van het westelijk front geen nieuws gaat over de periode 1914 – 1918, De weg terug over de periode 1918 – circa 1925 en Drie kameraden speelt zich af in de periode tussen circa 1925 en 1933, nog net voor de machtsovername door de Nazi’s.

 

De drie kameraden in deze roman, Robby, Otto en Godfried baten gezamenlijk een garage uit aan de rand van Berlijn in de tweede helft van de jaren twintig. De drie kennen elkaar nog van hun jaren aan het front in Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na de oorlog zijn ze het contact met elkaar kwijtgeraakt en na allerlei omzwervingen zijn ze elkaar tegengekomen in Berlijn. De drie kameraden bezoeken dezelfde type kroegen, restaurants en feestzalen als Franz Biberkopf, het hoofdpersonage in Berlijn Alexanderplatz van Döblin. In hun onderlinge gesprekken wordt vaak gerefereerd aan de oorlog, de oorlog heeft hen mentaal gevormd, maar ook psychisch vervormd. De oorlog is nooit ver weg en alle drie hebben ze, net als veel andere voormalige soldaten, moeite om met anderen kameraadschappelijk om te gaan, laat staan vriendschap te sluiten. De enige solidariteit die ze hebben is met andere ‘marginalen’ in de samenleving; hoeren, werklozen, taxichauffeurs en arme studenten. Remarque maakt nooit een expliciete vergelijking, maar impliciet maakt hij wel duidelijk dat de drie kameraden deze andere ‘marginalen’ net als zijzelf als slachtoffer van het leven beschouwen.

Alles verandert wanneer Robby een relatie krijgt met Pat, een mooie jonge vrouw uit een net iets betere klasse. Zij wordt door de drie kameraden al snel opgenomen in de groep en als een van de kameraden beschouwd. Wanneer de auto van hun garage als underdog een wedstrijd wint deelt Pat mee in de vreugde en delen ze de vreugde met Pat. Pat voelt zich op haar gemak tussen de kameraden. Andersom is dit niet zo. Wanneer Pat en Robby na een theaterbezoek nog wat gaan drinken met een aantal vrienden van Pat voelt Robby zich alles behalve op zijn plaats tussen de vrienden van Pat.

Tijdens hun vakantie aan zee moet Pat onverwachts bloed spuwen. Voor Robby is dit een verrassing, voor Pat is het geen nieuws. Ze heeft immers al jaren tuberculose, alleen ze had het nog niet verteld aan Robby. De in Berlijn achtergebleven kameraden zorgen ervoor dat de Berlijnse specialist, bij wie Pat al jaren onder behandeling is, met spoed naar de kust wordt gebracht. Robby maakt zich zorgen om haar zoals hij dit ook deed voor kameraden aan het front die gifgas hadden ingeademd. Zoals gezegd de oorlog is nooit ver weg bij de drie kameraden. Wanneer ze terug in Berlijn zijn, gaan Pat en Robby samenwonen. Bij het verlaten van haar oude kamer maakt Pat de opmerking dat vertrekken lastig is, waar Robby direct op reageert met een verwijzing naar de oorlog dat hij mannen heeft zien huilen die na de wapenstilstand in 1918 weer naar huis moesten en de vertrouwde loopgraven moesten verlaten.

Het zijn deze nooit aflatende referenties naar de ontberingen van de Eerste Wereldoorlog die Drie kameraden een beklemmende sfeer geeft. Of in de woorden van Otto: "Ik denk nog steeds dat we op militair verlof zijn en dat we ieder moment terug de loopgraven in moeten". Deze sfeer contrasteert met wat verder een net iets te melodramatisch en zoetsappig liefdesverhaal is, gelardeerd met baldadige en een enkele keer gewelddadige belevenissen in het Berlijnse nachtleven eind jaren twintig van de vorige eeuw. Remarque is er niet goed genoeg in geslaagd om deze verschillende werelden bij elkaar te brengen. Drie kameraden is niet zo heel sterk gecomponeerd. Remarque heeft waarschijnlijk niet de innerlijke rust en concentratie gehad die hij wel bij zijn voorgaande romans had. Niet zo heel erg verwonderlijk aangezien Remarque in 1933 gedwongen werd om Duitsland te ontvluchten en hij sindsdien op verschillende adressen in Zwitserland verbleef.

Remarque is in Drie kameraden ook stukken sentimenteler dan in de vorige twee romans. De langzaam maar zeker achteruitgaande gezondheid van Pat lijkt symbool te staan voor Duitsland in die jaren en de liefde van Robby voor Pat lijkt op die van Remarque voor Duitsland. Machteloos toe moeten kijken hoe iemand of iets wat je heel erg dierbaar is langzaam doodgaat. Remarque doet ook veel minder hard zijn best, in vergelijking met De weg terug om duidelijk te maken wat er omgaat in het hoofd van de oud-strijders. Alsof het antwoord er niet meer toe doet, rekening houdend met de recentste ontwikkelingen in Duitsland.

Drie kameraden valt een beetje tegen in vergelijking met de voorgangers Van het westelijk front geen nieuws en De weg terug. Toch is Drie kameraden een aanrader voor iemand die een van de voorgaande boeken heeft gelezen, omdat deze roman nog maar eens duidelijk maakt hoe indringend de thematiek uit de vorige twee romans is.

Titel: Drie kameraden
Auteur: Erich Maria Remarque
Uitgever: Uitgeverij Vorroux
Vertaling: N. Rost
ISBN: 9789079702015
Pag.: 411
Genre: fictie
Verschenen: Deze editie 2008, oorspronkelijk 1937