Ingrid Hoogendijk – Ons gaat het in ieder geval nog goed

Duobespreking door Hetty Benedictus en Tea van Lierop

Uitgever: Thomas Rap

De flaptekst

In 1922 kwam de Rotterdamse stoffenhandelaar Michiel Hoogendijk in het bezit van het landgoed Schakenhof in Oost-Pruisen. Daar beleefde hij met zijn vrouw en zeven kinderen de opkomst van het nationaalsocialisme, de oorlog, de komst van de Russen en de ondergang van het Derde Rijk. Ruim tien jaar geleden kwam zijn kleindochter, Ingrid Hoogendijk, in het bezit van een omvangrijke verzameling brieven. Het waren de brieven die de gezinsleden elkaar schreven in die roerige tijd. Dit boek vertelt het aangrijpende verhaal van een familie die door oorlog verscheurd raakt, alsook het verhaal van Oost-Pruisen, een land dat uit ons collectieve geheugen verdwenen is.(bron)

Een beetje exotisch

Tea - Oost-Pruisen, het klinkt bijna exotisch, iets uit het verleden. In het boek staan een paar kaartjes van het gebied. Pruisen heeft een rijke geschiedenis en had vele machtswisselingen. De familie, waarover dit boek gaat, woonde zowel in West- als in Oost-Pruisen. Het boek geeft een zeer goed beeld van het leven in Pruisen, niet alleen politiek, maar ook het leven op het platteland. Omdat de familie veel bezittingen heeft hebben de kinderen veel ruimte om op te groeien en te spelen tussen het groen en de dieren.

De briefwisseling

Hetty - Het Nederlandse gezin Hoogendijk verhuist naar Oost-Pruisen. Vijf van de zeven kinderen van het gezin zijn in Nederland geboren, de overige twee in Oost-Pruisen. Het verhaal wordt verteld aan de hand van de vele brieven die de verschillende familieleden elkaar schreven en waarin ze de ander op de hoogte brengen van hun situatie. Het was het enige en vaak moeizame contact tussen de familieleden die op verschillende plaatsen en zelfs in verschillende landen verbleven tijdens de oorlog. Wanneer, en of, de brieven aan zouden komen was vaak onzeker. Brieven die zoek raakten zorgden voor ongerustheid bij de beoogde ontvanger; betekende het uitblijven van een bericht dat er problemen waren? dat het familielid wellicht overleden was? Ook was het belangrijk om de brieven zo te schrijven dat ze de censuur zouden doorstaan.

Hetgeen geschreven werd moest de ander een goed beeld geven van de situatie maar toch ook weer niet te veel ongerustheid opwekken, daarom vaak na het opsommen van de dagelijkse moeilijkheden de opmerking ‘Maar ons gaat het in ieder geval nog goed’.

Verder geven de brieven een goed beeld van het dagelijks bestaan van een boerengezin, de oogst en de dieren zijn belangrijk, hierover wordt dan ook vaak bericht gedaan, wetenswaardigheden die normaal tijdens de maaltijden vermoedelijk besproken zouden worden, worden nu, tijdens de afwezigheid van de ander, vermeld in de brieven.

Ook idylle

Tea - Het eerste hoofdstuk beslaat het gedeelte van 1920-1933 en vertelt het verhaal van Michiel Arie Hoogendijk. Met hem begint de dynastie, het is een man met visie, lef en zakeninstinct. Door zijn handel in Engelse stoffen krijgt hij de kans zijn handelsgebied uit te breiden naar Duitsland dat na WOI een groot gebrek had aan grond- en hulpstoffen voor de industrie. Dochter Jo zal later haar herinneringen op papier zetten, de idylle spat er af en toe vanaf:

‘Op de grasvelden speelden zich heerlijke zomeridyllen af. Hier ravotten en stoeiden wij en met het heldere water uit de bron vonden geweldige watergevechten plaats. Je kon er naar hartenlust luieren, in de zon of onder de schaduwrijke bomen. Verrukkelijk was het, als de bessen rijp waren en je daarvan zoveel mocht eten als je maar kon.’

Een familie verscheurd

Hetty - Het is zeer indrukwekkend om te lezen hoe het gezin verscheurd wordt door het opkomende nationaalsocialisme en de in Duitsland heersende opvattingen.

Enkele van de kinderen zijn op zo’n jonge leeftijd geëmigreerd dat het eigenlijk gewoon Duitse kinderen zijn en ook de opvattingen delen die in het Duitsland van voor de WOII overheersen, ze zien niet het gevaar dat dreigt. Een gevaar dat de ouders en ook de oudste zoon Pieter wel degelijk onderkennen door de dingen die bijvoorbeeld in de WOI gebeurd zijn. Nederland bleef in die oorlog dan wel neutraal maar de dreiging van opnieuw een oorlog dringt zeker tot hen door. Ook kiezen de dochters van het gezin voor mannen die de ideeën van Hitler steunen en een functie in het leger hebben, dit tot afschuw van hun vader die dit eigenlijk niet kan en wil accepteren.

Tea - Inderdaad is de bezorgdheid en het verdriet van de verscheurdheid af te lezen in de brieven, lang niet alles is rozengeur en maneschijn. De toon waarop de bezorgdheid geuit wordt is behoedzaam en vragend, waardoor het hele proces integer verwoord wordt. Waarschijnlijk is het op papier zetten van gedachten een goede manier om verdriet, frustratie en boosheid te kanaliseren, bij schrijven moet je nadenken en eenmaal geschreven beklijft. Het verscheuren van een familie is een terugkerend hartverscheurend verschijnsel bij vooral burgeroorlogen, welke kant moet je kiezen? Er is altijd een keerzijde.

Meerdere verhaallijnen

Tea - Het viel me op dat het boek meerdere verhaallijnen heeft. Natuurlijk staat de familie centraal, maar de familieleden hebben elk hun positie in het gezin en in de familie. Er worden vriendschappen gesloten, de familie breidt zich uit door liefde en trouwen. Maar ook binnen het huwelijk is het niet altijd koek en ei, ontrouw is ook aan de orde en ik bewonder die manier van verslaggeven. Bijna zakelijk, maar met een ondertoon van woede en onbegrip. Zonder in details te treden is dit wel een opmerkelijk element in de familiegeschiedenis.

De familie leeft in een wereld waarin grote machtsverschuivingen plaatsvinden. Dit is de tweede verhaallijn, die natuurlijk onderverdeeld wordt, net als de vertakkingen in de familie. Situaties veranderen en eisen een reactie van naties en hun bevolking. Ik vind het politieke deel, dat over de oorlog en de verschuivende posities in de macht best ingewikkeld. Ik heb geprobeerd een eenvoudige samenvatting te maken van de historie van Oost-Pruisen, maar verzand in vele zijpaden waardoor dat onmogelijk kort samen te vatten is. Het blijft boeiend en nodigt uit wat meer te weten te komen over dit deel van Europa.

Wat vinden we ervan?

Hetty - Boeken waarin het verhaal in briefvorm verteld wordt spreken mij niet altijd aan maar in dit boek werkt dit erg goed en maakt het verhaal ook erg indringend. Je leeft tijdens het lezen mee met de gebeurtenissen en wacht ook bijna met de familieleden mee op een volgend bericht dat vertelt hoe het verder gaat.

Het besef dat dit echte brieven zijn, dat het een waargebeurd verhaal is, maakt het vertelde des te aangrijpender. Je kunt je voorstellen hoe de ouders Hoogendijk zich gevoeld moeten hebben bij het besef dat hun kinderen niet dezelfde opvattingen hadden als zij zelf en zich daardoor ook totaal niet bewust waren van de foute richting die het nationaalsocialisme en Duitsland opgingen.

Ze wilden hun kinderen beschermen door ze naar het in hun ogen veilige Nederland te sturen, maar dit lukte alleen bij hun zoon Pieter die wel het gevoel van zijn ouders deelde. Hoe moeten ze zich later niet gevoeld hebben toen ook Nederland bij de oorlog betrokken raakte en hun zoon zo ver van hun vandaan was en er geen mogelijkheid was om elkaar te bezoeken? Ik kan me de radeloosheid voorstellen wanneer brieven uitbleven en er lange tijd geen contact was…

Wat ook opvalt is de Hollandse nuchterheid die het gezin bezit, ze berichtten in hun brieven over het leed dat hun omgeving treft, over het moeilijke leven met een gebrek aan allerlei zaken, maar dan is er toch ook steeds weer die ene zin (in verschillende vormen): ‘Ons gaat het in ieder geval nog goed’.

Zo van: maak je geen zorgen, wij slaan ons er wel doorheen. Het is nu eenmaal niet anders, we moeten het hier mee doen en maken er het beste van.

Tea - Dat met die brieven heb ik ook, liever niet, maar deze brieven deden naturel aan geven het genuanceerde tijdsbeeld weer waarbij je als lezer je eigen gedachten mag loslaten en nadenken over de bizarre situaties waarin de familie terechtgekomen is. Zoals hierboven al aangestipt vond ik het politieke deel behoorlijk complex, niet zoals het in het boek verteld wordt, dat is 'alleen' veel, maar wanneer je iets meer over de achtergronden wilt weten wordt het minder overzichtelijk.

Waardering 

Hetty - Als ik dit boek in 1 woord moet omschrijven dan is dat: indrukwekkend.

Tea - Een aanrader voor iedereen die dit specifieke verhaal wil lezen om zo een beeld te krijgen van een historie waarover we nog niet zoveel hoorden (ik niet tenminste)

Bron

De auteur

Ingrid Hoogendijk is de kleindochter van Michiel Hoogendijk. Na een afwisselende loopbaan in het bedrijfsleven heeft zij ruim tien jaar onderzoek gedaan naar het verleden van haar familie.

Titel: Ons gaat het in ieder geval nog goed

Auteur: Ingrid Hoogendijk

Uitgever: Thomas Rap

ISBN: 9789400405356

Genre: non-fictie

Pag.: 368

Verschenen: 2018