Norman Douglas - Zuidenwind

Bespreking door Wilma van der Stap en Tea van Lierop

Uitgeverij G.A. van Oorschot B.V.

Schwob boek 

‘Buitenlanders komen onder zijn invloed soms in de verleiding vreemde dingen te ondernemen.’(pag. 325)

 

Moreel verval door betovering

Dit boek wordt een ideeënroman genoemd. Om erachter te komen waarom dit zo is ben ik gaan speuren naar de kenmerken van een ideeënroman en kwam uit op een studie van P. van Limburg Brouwer over De manuscript-fictie in de voorrede van Charicles en Euphorion. De inhoud van deze studie doet denken aan de inhoud van Zuidenwind, de handeling is eigenlijk helemaal niet zo belangrijk. In Zuidenwind gaat het vooral om allerlei filosofische stromingen te benoemen en om er de consequenties van te laten zien. Door de personages 'op te tuigen' met een bepaalde stroming komt er een bonte lappendeken van verschillende denkwijzen en kan de auteur laten zien wat het betekent een hedonist te zijn, wel of geen religie aan te hangen en hoe om te gaan met affaires met een min of meer misdadig tintje. (Tea)

Hoewel er op eind van het boek nog een soort van plot is, wordt er daar niet echt naartoe gewerkt. Dat Thomas Heard zich thuis gaat voelen op Nepenthe en zich, ook onder invloed van de zuidenwind, steeds losser gaat gedragen en wat minder principieel wordt en meer de mores van het eiland aanneemt, is een verloop waar niet de nadruk op wordt gelegd. Je kunt je als lezer gewoon heerlijk mee laten voeren en ook het levensritme van Nepenthe aannemen. (Wilma))

De naam van het eiland Nepenthe komt uit het Grieks en betekent letterlijk ‘niet-verdriet’. Het fictieve eiland in de Middellandse Zee is een schilderachtig oord waar de Zuidenwind, de sirocco vrij spel heeft en waar krachten aan het werk zijn de moraal volkomen op de schop te doen gaan. Het is belangrijk in het oog te houden dat het boek geschreven is in 1917, WOI is nog in volle gang en over de afloop heerst nog onzekerheid. Door de spottende toon kreeg het boek zowel bijval als kritiek. (Tea)

Het begin is wat lastig, omdat Thomas Heard al reizende allerlei mensen ontmoet. Het zijn vluchtige ontmoetingen en voor je het weet zijn tien personen de revue gepasseerd. Als het voorstelrondje achter de rug is, kan het feest letterlijk en figuurlijk beginnen.

Het is je vaak moeilijk voor te stellen dat dit boek in 1917 is geschreven, want de onderwerpen die de revue passeren zijn vandaag de dag eigenlijk nog net zo actueel. Getuige deze citaten:

‘Het produceert een nieuw publiek, een publiek dat belust is op persoonlijkheden en niet op informatie. Ze willen meer weten over onze kleren en inkomens en gewoontes.’ (pag. 157)

           'Alles moet gedeeld worden.’

Al gaat het hier over de oude media, zoals kranten en societybladen, en zijn het tegenwoordig vooral de mensen zelf die alles delen op social media, maar de parallel is toch grappig.

Het boek is 2012 vertaald door Johan Hos en dat zal ongetwijfeld ook bijdragen aan de frisse uitstraling van het boek. De schrijver gebruikt soms woorden en zinnen die wat archaïsch aandoen, maar dat past wel bij de personen die de gesprekken voeren, waarbij vooral meneer Keith het hoogste woord heeft.

De roman is in vrij korte hoofdstukken verdeeld, wat het lezen ten goede komt; zo kun je het even laten bezinken voordat je verdergaat, want het is geen boek om in één ruk uit te lezen. Het staat vol met opmerkingen en stellingen waar je heerlijk over kunt filosoferen en nadenken en zou zich uitstekend lenen voor een leesclub. Wat te denken van een opmerking als deze:

‘Net als de klassieken met hun “Ilias”. Waar is er een groter dichter dan Homerus? Maar zijn verering werd een banvloek over onafhankelijk creatief denken. Wat zou er veel moois geschreven kunnen worden over de verdorrende invloed van Homerus op het intellectuele leven van Rome!’ (pag.336) (Wilma)

Het is een vermakelijke roman door het kleurrijke taalgebruik met Engelse humor, niet altijd even subtiel:

''Vrijmetselaar,' corrigeerde meneer Keith. 'Dat is hetzelfde. En lelijk! Niemand heeft het recht zo lelijk te zijn. Ik durf te zeggen dat hij nog lelijker is dan de schurk in de cinema- weet je nog Denis?' 'Het is een wonder dat hij nog zo lang heeft geleefd, met dat gezicht,' ging don Francesco verder. 'Ik denk dat God hem speciaal geschapen heeft om de mens een idee te geven van de betekenis van het woord 'grotesk.' (pag.22) (Tea)

Sirocco vanuit Libië blaast stof over Zuid-Europa.

‘Zuidenwind’ is als titel van het boek zeer goed gekozen, want deze waait gedurende het hele boek. Een paar citaten om het te illustreren voldoen beter, denk ik, dan er een analyse op los te laten. En geeft zo ook een mooie indruk van de schrijfstijl van de auteur.

‘Reusachtige motten fladderden intussen rond en klapperden met hun fragiele vleugels tegen het draadwerk van de lampions; de zuidenwind ruiste, en voerde de aromatische last van duizend ‘s nachts bloeiende struiken en bloemen als de adem van een vriend mee door de tuin.’ (pag.124)

Maar de wind heeft ook vaak een slechte invloed:

‘Iedereen leek met iedereen tegelijk te bakkeleien en, na een dag waarop de zuidenwind bijzonder onaangenaam was geweest, ieder moment fysiek geweld te gaan gebruiken.’ (pag.166)

Dat de zuidenwind niet daadwerkelijk hoeft te waaien om zijn invloed te doen gelden, blijkt wel uit het volgende citaat:

‘Een beetje hoofdpijn. Die sirocco. Het was al erg genoeg als hij op de normale wijze waaide. Maar volstrekt ondraaglijk als hij zonder een zuchtje in de lucht hing.’ (pag.168) (Wilma)

Bij het lezen van deze enorm rijke 'cult roman' (de term kwam ik tegen in een artikel van Literair Nederland en vind het een goede typering), is het niet moeilijk je mee te laten voeren op het ritme van de sirocco, de stream of consciousness van de personages, de verleidingen om de zaken eens van de geheel andere kant te bekijken en....laat vooral je verbeelding werken en waan je op een eiland in de Middellandse Zee waarvan één van de personages zegt dat de hekserij, de glamour, de natuur doet trillen van het wonderbaarlijke en dat alle wonderen van de Odyssee hier aanwezig zijn.....(Tea)

Odysseus en de sirenen, door Waterhouse, 1891

De auteur

George Norman Douglas (Thüringen, 8 december 1868 - Capri, 7 februari 1952) was een Schots schrijver. Het meeste succes oogstte hij met zijn roman “Zuidenwind” (“South Wind”) uit 1917, over een fictief eiland aan de Italiaanse kust.

Bekendheid genoot Douglas ook vanwege zijn flamboyante levensstijl. Al jong genoot hij een aanzienlijke reputatie als aankomend geleerde, bohemien en diplomaat in Sint- Petersburg. Vanwege een schandaal (verhouding met een getrouwde vrouw) moest hij Rusland halsoverkop verlaten, zoals hij later uit Engeland moest vluchten (verhoudingen met mannen) en ten slotte bijna geen Europees land meer in kwam (verhoudingen met jonge jongens en meisjes). Omringd door talloze vrienden woonde hij jarenlang op Capri. Tot het eind van zijn leven zou hij beroemd en berucht blijven vanwege zijn intolerantie, zijn vriendelijkheid, zijn volstrekte eigenzinnigheid.

In Nederland verscheen zijn autobiografie “Terugblik” (1933) in de reeks Privé-domein. 

foto Carl van Vechten

Titel: Zuidenwind (oorspronkelijk South Wind)

Auteur: Norman Douglas

Uitgever: G.A. van Oorschot B.V.

Vertaling: Johan Hos

ISBN: 9789028241909

Pag.: 427

Genre: fictie

Verschenen: oorspronkelijk 1917, deze editie 2012