Juan José Arreola - Bestiarium

Recensie door Roosje

Uitgeverij Oevers

Overal beestjes

Drie-en-twintig miniatuurtjes over dieren maken dit bundeltje uit, Bestiarium van Juan José Arreola. Sommige van de dieren behoren tot een grotere groep, zoals Watervogels, in plaats van Eend of zo; Insectiada in plaats van Vlieg of een ander insect; Katachtigen in plaats van Leeuw, waar het in het stukje eigenlijk over gaat; Camelidae in plaats van de Kameel of Dromedaris, dat is niet uit te maken; Hertachtigen in plaats Edelhert of Ree.

Het zijn in ieder geval geen fabels, deze dierenminiaturen, er is geen verhaaltje, er is geen moraal, als in De fabel van Lafontaine. Dat heb je al snel geconstateerd als je het eerste stukje gelezen hebt. Als je al meer van Arreola gelezen hebt, verbaast dat niet. Arreola is een auteur die met taal speelt, die uitermate 'talig' schrijft, een taal-speler. Soms kan het hem niet bont genoeg zijn en worden alle registers van het absurde opengetrokken.

Als het geen fabels zijn, wat zijn het dan wel? Er is een soort van beschouwing en dan voornamelijk in tamelijk associatieve zin. En gaan die talige observaties,- want observaties, een soort van, zijn het - wel werkelijk over dieren?

Als je het voorwoord van Annelies Verbeke leest, gaan zijn observaties en bedenksels feitelijk meer over mensen dan over de dieren. In die zin, als een verre afgeleide, lijken zijn stukjes wél op fabels: de dieren zijn eigenlijk mensen. Arreola is geen zoöloog, hij is een dichter, het gaat hem eigenlijk niet om de dieren als dieren maar het gaat erom dat sommige dieren erg op mensen lijken; dus gaat het gewoon om de mensen via dieren. Het gaat om menselijke cultuur ook, referenties aan verhalen en sprookjes, menselijke geschiedenis en wat al niet, vooral dus het menselijke aspect in al zijn verscheidenheid. Dat geeft heel grappige situaties.

Uit het voorwoord: 'Begroet allerhartelijkst de wormvormige griezel, die je bij wijze van geloofsbrief namens de mensheid zijn glibberig dode-vissenhand reikt, terwijl zijn hondse blik je monstert.' (2018: 13) Hier gaat het echt niet om een vis, en al helemaal niet om een dode vis; het gaat om mensen die vaak dierlijke overeenkomsten lijken te hebben.

                                                            

Uit een verklaring achterin dit boekje blijkt dat deze dierenverhaaltjes door Arreola gedicteerd zijn aan zeker José Emilio Pacheo, 'de notulist van Arreola' (ib.: 117-123). Arreola liet zijn uitgever alsmaar wachten op zijn pennenvruchten. De uitgever stond op het punt Arreola's voorschot terug te vorderen en dwong daardoor de auteur zijn stukjes te dicteren aan een notulist. Dat is komisch: een dichter en een notulist; groter kan het verschil van 'schrijver' nauwelijks zijn.

Dat het hier om gedicteerde stukjes gaat verklaart heel misschien deels het verschil in stijl tussen deze dierenstukjes en zijn verhaaltjes uit de bundel Het wonderbaarlijke milligram, die qua taalspel en verscheidenheid aan talige grapjes veel diverser is, ingewikkelder, intellectueler in zekere zin dan dit Bestiarium. Beide bundels munten uit in absurdisme en het fantastische.

Tijd om een paar sprekende citaten te geven:

Over de neushoorn: 'Door hun buitensporige wapenrusting bezwaard, geven bronstige neushoorns zich op een open plek in het bos over aan een van gratie en behendigheid gespeend toernooi, waarin alleen de middeleeuwse inslag van de botsing telt. 
(ib: 17)

Over de struisvogel: 'Schril krijsend als een profane orgelpijp verkondigt de nek van de struisvogel naar de vier windstreken de radicale naaktheid van zijn opgedofte vlees. [...] Veeleer dan een kip is hij een gigantisch kuiken in luiers.' (ib.: 31)

Over de Juan José Arreola (in Katachtigen): 'In werkelijkheid houdt de leeuw met de grootste moeite de schijn van schrikwekkende majesteit op: de façade heeft niets van doen met het eigenlijke gebouw, dat meer weg heeft van zijn ziel, die nogal honds en schriel is.' (ib.: 43)

Over de zebra (sowieso een erg leuk stukje): 'De zebra neemt zijn opvallende verschijning hoogst ernstig en omdat hij zich gestreept weet, vertijgert hij.' (ib.: 75)

Arreola vergelijkt een dier niet alleen met mensen en niet altijd heel rechtstreeks, maar ook met andere dieren. Het is grappig dat een vredige vegetariër als de zebra vergeleken wordt met een bloeddorstige tijger. De zebra is ook zijn eigen gevangenis, door de tralies, die hij draagt.

Over de pad, het laatste in deze bundel, dat in de oorspronkelijke uitgave van 1958 ontbrak en pas in de uitgave van 1972 door Arreola is toegevoegd:

'Af en toe maakt ze een hupje, om uit te testen hoe radicaal statisch ze wel is. [...] In het voorjaar ontwaakt ze weer, in het pijnlijke besef dat zich aan haar geen metamorfose heeft voltrokken.' (ib.: 115)

Prachtige etsen van Héctor Xavier, hier bijgevoegd - hopelijk lukt dat - verluchtigen het geheel. Met die prenten denk je soms dat je in een middeleeuwse verhandeling à la Jacob van Maerlant zit te lezen.

Ook hier schieten mijn woorden weer tekort: ga gewoon lezen, dit bundeltje, dat weer zo mooi en stevig uitgegeven is door Uitgeverij Oevers.

Overigens dank ik Uitgeverij Oevers en Hebban hierbij; zij hebben mij de bundels van Arreola doen toekomen. Dank.

Auteur:

 Juan José Arreola Zúñiga (21 september 1918 - 3 december 2001) was een Mexicaanse schrijver en academicus. Hij wordt beschouwd als de eerste experimentele korte verhalenschrijver van Mexico van de twintigste eeuw. Arreola wordt erkend als een van de eerste Latijns-Amerikaanse schrijvers die het realisme vaarwel zeiden; hij gebruikte elementen van fantasie om existentialistische en absurdistische ideeën in zijn werk te onderstrepen. Hoewel hij weinig bekend is buiten zijn geboorteland, heeft Arreola gediend als de literaire inspiratie voor een legioen van Mexicaanse schrijvers die geprobeerd hebben de realistische literaire traditie van hun land te transformeren door elementen van magisch realisme, satire en allegorie te introduceren. Naast Jorge Luis Borges, wordt hij beschouwd als een van de meesters van het hybride subgenre van het essayverhaal. Hij publiceerde slechts één roman, La feria (The Fair; 1963).

(Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Juan_Jos%C3%A9_Arreola)

Titel: Bestiarium

Auteur: Juan José Arreola

Vertaling: Guy Posson

Pagina's: 120

ISBN: 9789492068231

Uitgeverij Oevers

Verschenen: december 2017