Recensie door Truusje
Uitgeverij Orlando
Een metafysische
queeste
'Beneden' is
het in 1943 geschreven relaas van een bijzonder angstaanjagende periode in het
leven van Leonora Carrington, vooraf
gegaan door een zeer uitgebreide inleiding van Marina Warner. Toch zou ik niet zeggen dat het té lang is, omdat
het een beeld geeft van het leven van de auteur vóór ze haar psychotische
decompensatie doormaakte en naderhand het essay 'Beneden' schreef.
Carrington
werd in 1917 geboren in Clayton-le-Woods,
Lancashire, Engeland, en groeide
op in een zeer welgesteld gezin. Haar vader, Harold Carrington, had zijn
fortuin verdiend met zijn textielfabriek en het gezin woonde op het
familielandgoed Crookhey Hall.
Tijdens haar jeugd had ze
een Nanny, die de meest mooie en magische sprookjes kon vertellen. Haar grote
wens om een kunstopleiding te volgen, werd gedwarsboomd door haar vader. De
jonge Leonora was behept met een koppig en nogal recalcitrant karakter. Ze was
gefascineerd door tovenarij, magie en waarzeggerij en op tienjarige leeftijd
schilderde ze haar eerste surrealistische werk. Later kreeg ze alsnog
toestemming om naar Londen af te reizen en de kunstopleiding te gaan volgen aan
de kunstacademie van Amédée Ozenfant.
'De connaisseur en mecenas van de surrealisten
Edward James beschreef de kunststudente Leonora als 'een genadeloze Engelse
intellectueel die tegen elke vorm van hypocrisie in haar vaderland rebelleert'
Two children threatened by a nightingale |
In 1937 ontmoet ze de
zesentwintig jaar oudere en gehuwde Max
Ernst, wiens werk Two children are
threatened by a nightingale ze mateloos bewondert. Ernst op zijn beurt ziet in Carrington de femme-enfant, het mystieke en seksuele zinnebeeld van de
surrealistische leer.
Ze vertrekken al snel
daarna samen naar Parijs, waar ze haar eerste expositie heeft van haar
schilderijen.
In 1938 reist het stel
verder richting het zuiden en vestigt zich in Saint Martin d'Ardèche. Carrington zegt daar zelf over dat het haar
meest gelukkige jaren zijn geweest. Ze schildert, schrijft en houdt zich bezig
met beeldhouwen. Voor het schrijven van haar hallucinante verhalen maakt ze gebruik van de literaire techniek ecriture automatique, die veel gebruikt
wordt door surrealisten. Het wil zeggen; schrijven wat je terplekke bedenkt,
zonder vooropgezet plan. (Leuke bijkomstigheid is, dat ze met twee handen
tegelijk kon schrijven en er wordt gezegd dat ze ook met twee handen kon
schilderen.)
Het leven is één groot
feest en ze verkeert in de kring van surrealisten, waarvan André Breton de leidsman is. Hieraan komt abrupt een einde wanneer Ernst
in 1940 een tweede keer wordt opgepakt en geïnterneerd als ongewenst vreemdeling. De eerste
keer werden ze samen opgepakt en na enkele weken vrijgelaten, maar deze keer
lijkt dat niet te gebeuren en Carrington stort in...
'Beneden', haar eigenlijke verhaal drie jaar na
dato
'Ik heb een paar uur beneden in het dorp zitten
huilen en ben daarna teruggegaan naar mijn huis op de berghelling.
Vierentwintig uur lang gaf ik me over aan braakaanvallen die ik met
oranjebloesemwater opwekte. Af en toe sliep ik even. Ik hoopte dat in de
heftige krampen die als een aardbeving mijn maag uiteenreten mijn verdriet te
verstikken. Nu weet ik dat dat maar één kant van het braken was; ik had ook
begrepen hoe onrechtvaardig de samenleving was en ik wilde mezelf eerst reinigen,
haar zinloze bruutheid uitbraken.'
Crookhey Hall 1987 |
Met bovenstaande passage
begint Carrington haar eigenlijke autobiografische verhaal, zoals ze in een
soort dagboekvorm beschreven heeft in 'Beneden'.
Ze eet bijna niet, drinkt wel alcohol, werkt keihard in de tuin en heeft
eigenlijk geen besef van de oorlog die aan het ontstaan is. Een vriendin weet
haar over te halen om samen naar Spanje te vluchten, maar daar gaat het
uiteindelijk helemaal mis. Al tijdens de reis wordt ze erg angstig en krijgt ze
wanen.
'Ik liep totaal vast in mijn angst. Toen begreep ik
opeens dat mijn angst - mijn geest, als je het zo wilt noemen - bezig was zich
op een pijnlijke wijze met mijn lichaam te verenigen; mijn geest kon zich niet
meer manifesteren zonder onmiddellijk in mijn lichaam, in de materie, een
reactie op te roepen. Later zou dit zich ook tot andere voorwerpen
uitstrekken.'
Juggler 1954 |
In Madrid komt ze een Nederlandse Joodse man tegen die volgens haar
alles in de stad hypnotiseert, mensen in zombies verandert en giftige snoepjes
uitdeelt om hen tot slaaf te maken.
Carrington gaat steeds
dieper haar psychose in en wordt naar Santander
gereden, waar ze in een psychiatrische inrichting wordt opgenomen, ongeneeslijk
krankzinnig wordt verklaard en behandeld met Cardiazol-injecties. (Deze stof veroorzaakt
een soort epileptische toeval en een tijdelijke bewusteloosheid.) Dagenlang
ligt ze vastgebonden op bed, naakt in haar eigen vuil en heeft
visioenen. Ze verlangt ernaar om naar 'Beneden'
te mogen gaan, het paviljoen dat in haar beleving net een hotel zou zijn,
met ramen zonder tralies en met bewoners die daar erg gelukkig zijn. Het
eindpunt van de therapie. Maar... ze heeft nog een lange weg te gaan.
Zelf schrijft ze dat het
haar moeilijk valt om haar verhaal op te tekenen, omdat ze de episode
herbeleeft en niet goed weet of het wel zin heeft om het aan het papier toe te
vertrouwen.
Het is een bijzonder
verhaal, gruwelijk, inktzwart en angstaanjagend. Ze weet de lezer mee te slepen
in haar belevingen, haar angst en paranoia. Ze beschrijft haar omgeving en wat
ze doormaakte heel precies, maar toch gebruikt ze geen woord teveel en van haar
wanen maakt ze op een haast onverschillige wijze gewag, bijna achteloos.
Bird-bath 1974 |
Iemand die in een psychose
raakt kan zich naderhand niet alles meer in detail herinneren en of dit relaas
ook onwerkelijkheden bevat is alleszins aannemelijk, wellicht is haar verhaal
beïnvloed door haar surrealistische inslag, maar het is haar eigen waarheid die
ze aan het papier heeft toevertrouwd en, vanzelfsprekend, voor het overgrote
deel non-fictief.
Een heel bijzondere
leeservaring om over een dergelijke persoonlijke episode te lezen. Wie geïnteresseerd
is in de diverse vormen van het werk en het leven van deze intrigerende
kunstenaar is 'Beneden' een bijna
onmisbare aanvulling.
Carrington laat de lezer
heel dichtbij komen.
Titel: Beneden
Auteur: Leonora Carrington
Vertaling: Lisette
Graswinckel en Nelleke van Maaaren
Pagina's: 111
ISBN: 97894920
Verschenen: mei 2018
Op deze blogspot is ook de recensie van Alle verhalen te lezen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Laat gerust een reactie achter.
Dat wordt zeer op prijs gesteld en we willen graag weten wat je ervan vindt.