Juan José Arreola - Het wonderbaarlijke milligram

Recensie door Roosje

Uitgeverij Oevers

De wondere wereld van Arreola

*een paar spoilertjes*

Hoe moeilijk is het toch om een verhalenbundel te bespreken? En zeker zo’n bundel korte verhalen van Juan José Arreola, waar absurdisme hand in hand gaat met woordspelletjes, omkeringen zich neervlijen met opgeheven vingertjes. Langzaam savoureren, niet alle stukjes achter elkaar er doorheen jassen; een snoepje voor het slapen gaan, een oppepper voor je gemoed en innerlijke staat. Een echte slow-reader dus.

Arreola heeft niet ontzettend veel geschreven, zo laat vertaler, Guy Posson, ons in een uitleiding weten; het meeste schreef hij jaren 40-50, 20e eeuw. Arreola beweegt zich meer in de traditie van Borges dan in de lijn van Marquez, Vargas Llosa, Cortazar. Posson bedoelt: Arreola was geen linkse politieke activist. Ik denk als argeloze lezer: maar voorkeur voor een of ander soort absurdisme en magisch-realisme (deze prachtige term heb ik laatst opnieuw ontdekt) hebben al deze midden- en Latijns-Amerikaanse auteurs toch wel in zekere mate gemeen.

Arreola heeft er een handje van je steeds op het verkeerde been te zetten, als je denkt dat je de richting in een verhaal hebt ontdekt kan het zomaar zijn dat hij weer compleet een andere kant opschiet. Dat is heel grappig maar ook in zekere zin vermoeiend. Je moet als lezer goed bij de les bijven. Nu moet je als serieuze lezer altijd goed bij de les blijven....

Arreola houdt ervan de spelen met taal, met gezegdes en uitdrukkingen, met bijbelse spreuken en citaten.

Een voorbeeld van het uitbundig spelen met taal en spreekwoorden is het eerste verhaal, dat heet ‘Parturient montes’, en de regel daaronder citeert Arreola verder... nascetur ridiculus mus. Horatius, Ad Pisones, 139. (mus is geen mus, maar muis). Latijn lijkt wel af en toe op het Nederlands maar soms toch ook weer niet (*knipoog*).

Het duurde even voordat ik me realiseerde dat het Nederlands een vergelijkbaar spreekwoord kent: ‘De berg heeft een muis gebaard’; mijn Latijn is niet meer wat het ooit was; en ooit was ik geen uitmuntend Latinist. Dat van die bergen en die muis werkt Arreola uit, maar op een heel andere wijze dan je zou verwachten. En het loopt eigenlijk af met een behoorlijke anti-climax. Ook al herken je niet direct het spreekwoord dan nog is het een prachtig maar ook een beetje zielig verhaal.

Ik ben toch maar eens internet gaan afspeuren naar de fabel van Horatius en de vreemde Latijnse vorm ‘parturient’. Ik citeer Onze Taal:

(Bron: https://onzetaal.nl/taaladvies/de-berg-heeft-een-muis-gebaard)

'De berg heeft een muis gebaard' wordt gezegd als er hoge verwachtingen waren gewekt, maar het resultaat weinig bleek voor te stellen. Een hoop drukte om niets dus, veel geschreeuw en weinig wol.

Dit spreekwoord gaat terug op een fabel van Phaedrus, een Romeinse schrijver uit de eerste eeuw na Christus. In de fabel Mons Parturiens ('De barende berg') wordt verteld dat op een keer een berg moest bevallen (alsof het de gewoonste zaak van de wereld is – moeten we denken aan een vulkaanuitbarsting of een lawine?). De berg begon geweldig te beven en iedereen keek vol schrik en spanning toe. Toen alles weer rustig was, bleek dat de berg alleen maar was 'bevallen' van een muis. (Ook hier wordt verder niets over vermeld – misschien kwam er een muisje uit de berg gehuppeld?) Phaedrus zegt daarna dat deze fabel van toepassing is op iemand die grote bedreigingen uit, maar uiteindelijk niets doet.

In het spreekwoordenboek van F.A. Stoett staat bij 'De berg heeft een muis gebaard' dat het “eene navolging van Horatius” is (parturiunt montes, nascetur ridiculus mus – 'de bergen zijn in barensnood; er zal een lachwekkend muisje uit komen'). Horatius gebruikte de fabel van Phaedrus als onderdeel van zijn advies aan schrijvers om een verhaal in simpele (niet-bombastische) woorden te beginnen.'

'Horatius heeft zijn fabel ontleend aan de ‘oude Griek’ Phaedrus, wiens fabel vertaald wordt in het Latijn als ‘ Mons Parturiens’. Bij Horatius heet het: ‘Parturiunt montes...’

En nu snap ik pas hoe ook Arreola in zijn verhaaltje speelt met het Latijn; hij combineert de beide titels, die veel op elkaar lijken, maar grammaticaal verschillen (en grammatica heeft altijd mijn volle belangstelling genoten); zie hierboven: parturiens en parturiunt in een eigen verzinsel parturient, tenzij Arreola zich verschreven heeft en mijn uitleg nergens op slaat. Ik houd het voor een knappe woordgrap en een woordpuzzel voor taalidioten (dus dan ben ik er ook eentje). In zijn titel zou het volgens mij in correct Latijn moeten zijn: Parturientes montes.... een soort van potjeslatijn: altijd vermakelijk, one way or the other.'

Misschien ben ik hierboven een beetje te diep ingegaan op Arreola’s woordgrapjes, maar een goed voorbeeld is het wel. Je leest een eenvoudig verhaaltje, en het is het eerste ook nog dus je bent als lezer helemaal blanco, en denkt: waar gaat dit over? Hoe zit dit in elkaar? En dan ga je puzzelen en overdenken en dingen opzoeken in het grote Latijnsche Woordenboek, op internet en savoureert langzaam het gelezene.

Quod erat demonstrandum: men leze Arreola heel langzaam en met meer dan volle aandacht.

Andere verhaaltjes hebben iets minder van doen met taalgrappen maar met een ander soort absurditeit, zoals het titelverhaal: Het wonderbaarlijk milligram. Hmmm, dacht is, wat is een milligram? want je denkt direct aan een waarneembaar - met welk zintuig dan ook - object. Maar dat is het natuurlijk niet: het is een gewichtsaanduiding, een abstract begrip. Het verhaal is een soort De nieuwe kleren van de keizer plus een flinke dosis kritiek op het kapitalisme/bankwezen (maar die zijn ook nu nog een soort van inwisselbaar, toch?). Dus hier toont Arreola ons toch een soort van linkse kritiek. Maar dan wel helemaal op zijn heel eigen wijze.

Dieren spelen vaak een rol zijn eigenzinnige fabels. Er is ook een bundeltje met fabels van Arreola uitgebracht, Bestiarium, zie bijvoorbeeld: http://uitgeverijoevers.nl/juan-jose-arreola-bestiarium/

De dieren zijn in hun beestachtigheid vaak menselijker dan de mensen zelf. Het moralisme  en de kritiek op mens en samenleving kennen een zeer lange traditie in de literatuur van over de hele wereld. Soms om de directe kritiek een beetje te verhullen, vanwege censuur en andere nasty business. Soms gewoon omdat het leuk is en je het zo lekker hilarische kunt uitvergroten.

Een van de thema’s van Arreola is het onbegrip tussen de seksen, dat ook al zo oud is als de wereld, als ook de discrepantie tussen individu en samenleving, als in Het wonderbaarlijk milligram of de Parabel van de ruil, maar eigenlijk wel in elk verhaal.

Posson vertelt ons dat er veel van Arreola’s eigen leven en welzijn verstopt zit in zijn verhalen.

Lees de bundels gewoon zelf, bij voorkeur voor het slapengaan, misschien ga je dan ook wel magisch-realistisch dromen (*knipoog*).

Als laatste wil ik Uitgeverij Oevers een groot compliment maken over de uitvoering van de bundels: een prachtig stevige kaft, die dus niet meteen gaat omkrullen als je het boek aan het lezen bent, en een binnenwerk dat zich uitstekend laat buigen tijdens het lezen. Dat zie je tegenwoordig niet zo heel veel meer. De grafische vormgeving is ook schitterend.

Auteur

Juan José Arreola Zúñiga (21 september 1918 - 3 december 2001) was een Mexicaanse schrijver en academicus. Hij wordt beschouwd als de eerste experimentele korte verhalenschrijver van Mexico van de twintigste eeuw. Arreola wordt erkend als een van de eerste Latijns-Amerikaanse schrijvers die het realisme vaarwel zeiden; hij gebruikte elementen van fantasie om existentialistische en absurdistische ideeën in zijn werk te onderstrepen. Hoewel hij weinig bekend is buiten zijn geboorteland, heeft Arreola gediend als de literaire inspiratie voor een legioen van Mexicaanse schrijvers die geprobeerd hebben de realistische literaire traditie van hun land te transformeren door elementen van magisch realisme, satire en allegorie te introduceren. Naast Jorge Luis Borges, wordt hij beschouwd als een van de meesters van het hybride subgenre van het essayverhaal. Hij publiceerde slechts één roman, La feria (The Fair; 1963).

(Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Juan_Jos%C3%A9_Arreola)

Titel: Het wonderbaarlijke milligram

Auteur: Juan José Arreola

Vertaling: Guy Posson

Pagina's: 190 pagina's

ISBN: 9789492068149

Uitgeverij Oevers

Verschenen: december 2017