Paolo Cognetti - De buitenjongen en De acht bergen

Recensie door Philipp van Ekeren

Uitgeverij De Bezige Bij

Een dubbel-recensie van de twee laatste boeken van Paolo Cognetti

De buitenjongen

Tegenover de roman van 'De acht bergen', het verhaal van de Italiaanse vader en zoon met het gebergte staat de persoonlijk vertelling 'De buitenjongen'. De terugkeer of vlucht van de schrijver Paolo Cognetti naar de alm. Op zoek naar rust, loutering, contemplatie en afzondering. Een gekozen retraite, alleen tussen de woeste elementen van de natuur. Eenvoud is het cruciale woord. Maar ook de vraag óf de schrijver alleen kán zijn. Dat resulteert in prachtige zinnen.

 'Ik heb nooit een kameraad gevonden die zo kameraadschappelijk is als de eenzaamheid'.

Ook in deze novelle is de natuur overweldigend. De fascinatie van de flora & fauna worden zo krachtig beschreven dat de lezer weer ongemerkt de vertelling in worden getrokken. Dat was ook al het geval bij 'De acht bergen' waarbij de natuur het decor én een hoofdrol speelt. De novelle is opgedeeld in hoofdstukken per seizoen en bestrijkt een jaar. Een prachtige beginregel van de tweede alinea in subhoofdstuk 'In het wit' weet precies de ochtend te beschrijven:

'Vanochtend was de wereld een blanco pagina'.

Zeker in combinatie met 'De acht bergen' zijn de natuurbeschrijvingen een overdaad. Alhoewel prachtig en beeldend beschreven verliest de vertelling wat mij betreft aan kracht. Het verslag van de schrijver in 'De buitenjongen' worden werken van andere bekende internationale & Italiaanse schrijvers geciteerd naar aanleiding van een beleefd natuurfenomeen, gebeurtenis of gevoel. Een mooie quote bij het afscheidsdiner van zijn twee vrienden:

'Ik had drie stoelen in mijn huis,’ schreef Thoreau, ‘een voor eenzaamheid, twee voor vriendschap, drie voor gezelschap'.

Soms naar mijn smaak net iets teveel zodat het bijna neigt naar literair koketteren. Wat er zwaar inhakt als de vader op visite komt in de berghut. Hij beschrijft het dat er in september 'iemand' langskomt. Juist het woord 'iemand', wat enkele regels later staat voor zijn vader, creeërt een enorme afstand. Er is geen interactie, geen communicatie, geen band. Je zou als lezer denken dat na zo'n tijd om na te denken, reflectie en introspectie in de bergen de opening tussen zoon en vader zal bewerkstelligen. Niet dus.

Als ik de twee boeken naast elkaar zet gaat mijn voorkeur duidelijk uit naar 'De acht bergen'. Dat heeft meer diepte qua personages, ontwikkeling, familierelaties en overleven in de Italiaanse bergen. Ik beschouw deze novelle, die drie jaar voor ‘De acht bergen’ verscheen, als een voorstudie waarin de hoofdpersoon alleen zichzelf tegenkomt. Het voegt niet zoveel toe. Sterker nog, het doet afbreuk aan ‘De acht bergen’. De bijfiguren zijn mannen van weinig woorden. Van vriendschap is geen sprake. En dan de uiteindelijke onontkoombare vriendschap met de hond 'Lucky' als finale.

Titel: De Buitenjongen

Auteur: Paolo Cognetti

Originele titel : Le otto montagne

Vertaling: Yond Boeke en Patty Krone

Categorie: Literaire roman

Pagina's: 160

ISBN: 9789403122304

Uitgeverij Bezige Bij

Verschenen: juni 2018

De acht bergen

Het succes van de roman ‘De acht bergen’ is waarschijnlijk veelzeggend over dit tijdsgewricht. In een volledig geautomatiseerde en gedigitaliseerde maatschappij ontstaat een tegenbeweging: de hang of wellicht romantische behoefte naar de natuur, de eenvoud en de retraite. Om tot zichzelf te komen, zichzelf te vinden of om te louteren. Deze roman voorziet in deze behoefte.

Maar er spelen meer thema’s. Het gaat ook over een moeizame vader-zoon relatie. De vader is een zwijgzaam man die alleen in de bergen rust vindt. Daarbij probeert hij de liefde voor de bergen over te brengen door zijn zoon Pietro mee te nemen op zijn tochten. Maar de communicatie tussen die twee is miniem. Een klein, bijna intiem moment van contact is als de vader op een succesvolle bergtocht even zijn hand op de schouder van zijn zoon legt en even knijpt. Na verloop van tijd zet Pietro zich puberend tegen hem af. Hij gaat niet meer de bergen in met hem.

´Ik had hem geen grotere slag kunnen toebrengen. Weigeren met hem mee de bergen in te gaan: het was onvermijdelijk dat het ooit zou gebeuren, hij had het moeten zien aankomen´.

Pas op latere leeftijd beseft hij de onmacht van zijn vader. Zeker versterkt door een dramatische gebeurtenis van de vader als weesjongen. Pas later komt de hoofdpersoon Pietro erachter dat zijn vriend Bruno zijn rol in het bergbeklimmen met zijn vader heeft overgenomen door het vinden van een routekaart met gekleurde lijntjes. Een prachtige scene in het boek is dat Pietro refereert aan de gezellige tijd met zijn moeder op de alm. Fijntjes corrigeert zijn moeder dit beeld door hem te zeggen dat hij zijn mond niet open deed en zich altijd terugtrok. Precies wat hij zijn vader altijd verweet.

Een ander thema is de tegenstelling tussen de ‘bergjongen’ en de ‘stadjongen’ en hun vriendschap van jongs af aan. Als vader plots overlijdt brengt zijn laatste wens de beide jongens weer bij elkaar om op een plaats hoog in de bergen een hut te bouwen. In alle thema’s van de hoofdpersonen is de natuur, in de vorm van bergen, bossen, bomen en de fauna in het Italiaanse hooggebergte van doorslaggevende betekenis. Niet alleen als decor maar ook de strijd tegen de bergen tijdens de seizoenen. De omgeving wordt uitgebreid beschreven zonder dat dit, voor mij, storend wordt. Het intensiveert de beleving van de lezer.

Een krachtige rol is weggelegd voor de vrouwen. Zij gaan het gevecht met de bergen niet aan maar blijven in het dal en zorgen dat alles goed loopt. Zij zijn de stabiele factor. Pietro’s moeder ontfermt zich over Pietro, Bruno en zijn vrouw Lara. De moeder van Bruno is een vrouw van weinig woorden maar staat altijd klaar, weet hoe je een muildier moest beladen, een pakzadel moest vastzetten en hoe je het dier moest aansporen als het weigerde door te lopen. Zelfs op hoge leeftijd klimt ze zonder problemen naar boven als het nodig is. En Lara, neemt het doortastende besluit om op tijd met haar kind te vertrekken uit de bergen. Haar man Bruno geeft de voorkeur aan de bergen waar hij uiteindelijk aan ten onder gaat. Geen romantisch maar een bitter realistisch eind van deze overlevingsstrijd.

De stijl van het boek is toegankelijk, heel af en toe een beetje lyrisch zoals:

'De herinnering is het mooiste toevluchtsoord´.

 Maar het verhaal leest makkelijk en open. De queeste naar de essentie van de bergen,

'Wie zal meer hebben geleerd, hij die de tocht langs acht bergen heeft gemaakt of hij die de top van de berg Sumeru heeft bereikt.'

is voor mij niet duidelijk geworden. Maar het is en blijft een prachtig en indrukwekkend boek. Een aanrader.

Auteur

Paolo Cognetti (Milaan, 1978) is een Italiaanse schrijver en documentaire-maker.

'De acht bergen' betekenden zijn definitieve doorbraak als auteur in Italië en verschijnt in dertig landen. Het werd beloond met de Premio Strega Giovannie en de Premio Strega 2017, de belangrijkste literatuurprijs van Italië.

Titel: De acht bergen

Auteur: Paolo Cognetti

Originele titel : Le otto montagne

Vertaling: Yond Boeke en Patty Krone

Categorie: Literaire roman

Pagina's: 224

ISBN: 9789023466413

Uitgeverij Bezige Bij

Verschenen: augustus 2017